با رشد رو به افزایش زندگی شهری، بسیاری از شهرهای بزرگ و کوچک با پدیده‌‌ای به عنوان برج‌سازی مواجه شده‌اند. ارتفاع این برج‌ها بدون هیچ محدودیتی روز به روز در حال افزایش است و بدون در نظر گرفتن تأثیرات منفی آن بر محیط زیست و زندگی افراد در جامعه، این شیوه از شهرسازی در واقع به یک رقابت مسابقه وار تبدیل شده است. بی شک برج‌ها تأثیراتی بر آلودگی هوا و محیط زیست خواهند گذاشت که در این مقاله ار ویکی ساختمون قصد داریم به بررسی این تاثیر این آسمان خراش‌ها بپردازیم.
برج‌سازی و تاثیر آن بر آلودگی هوا
برج‌سازی و ظهور ساختمان‌های بلند پدیده‌‌ای است که شهرهای زیادی در سرتاسر جهان امروزه با آن مواجه هستند. برج‌ها با بهره‌برداری از زمین‌ها و حتی هوای بالای سرمان تاثیر خود را بر بخش‌های مختلف محیط زیست می‌گذارند. افزایش تراکم جمعیت، آلودگی‌های مختلف زیست‌محیطی، کاهش دسترسی به هوای تازه و نور خورشید از جمله این تأثیرات به حساب می‌آیند. امروزه آن‌چنان دلایل بزرگ و عمده‌ای برای آلودگی‌های محیط زیست مطرح می‌شود و تقریباً توجهی به اهمیت این آسمان‌خراش‌ها نشده است که این موضوع در کشور ما ایران و در کلان‌شهرهایی مانند تهران به شدت قابل رؤیت است.
آیا برج‌ها باعث افزایش آلودگی هوا می‌شوند؟
پاسخ به این پرسش مسلماً چنان دشوار نخواهد بود زیرا ابعاد این برج‌ها و وسعت پراکندگی آن آن‌چنان بزرگ است که اگر تأثیری داشته باشد می‌توان آن را آشکار ساخت. از این رو، در خصوص نقش و تاثیر بالقوه برج‌ها در افزایش یا تغییر بر الگوی آلودگی هوا مطالعات زیادی صورت گرفته است. عباسپور و بهجو در مطالعه‌‌ای در سال 2000 به بررسی غلظت ذرات معلق و اکسید کردن در اطراف ساختمان‌های بلند مرتبه و ارتباط آن با ارتفاع ساختمان پرداختند. آن‌ها مطالعه خود بر تعدادی از ساختمان‌های 27 طبقه صورت دادند.
مطالعات این دو نشان داد که میانگین غلظت دی اکسید کربن از پایین‌ترین نقطه ساختمان الی طبقات 6 تا 9 به تدریج افزایش می‌یابد اما از این ارتفاع به بالا، غلظت دی اکسید کربن به طور نامنظمی شروع به کاهش می‌کند. این کاهش ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد اما در این مطالعه آن‌ها به سرعت بیشتر باد در ارتفاع‌های بالاتر اشاره کردند. باید توجه داشت که اگر با افزایش ارتفاع ساختمان، فاصله از منابع آلودگی مانند خودروها نیز افزایش می‌یابد اما مطالعات گسترده صورت گرفته در این رابطه نشان داده‌‌‌اند که حجم آلودگی هیچ ارتباطی با فاصله از منابع آلودگی ندارد.
به طور کلی این روند کاهش در تاثیر برج برآلودگی هوا بیشتر به عواملی همچون بادهای محلی و تشکیل جریان‌های گردابی در اطراف ساختمان بستگی دارد که به نوبه خود موجب انباشت و پراکنده‌سازی آلودگی‌ها در بخش‌های مختلفی از ساختمان می‌شود. بنابراین جریان باد شکل گرفته پیرامون ساختمان که تحت تاثیر عوامل متعددی مانند جریان‌های باد محلی و نوع ساختمان قرار می‌گیرد نسبت به عامل فاصله از منبع آلودگی به مراتب از اهمیت بالاتری برخوردار است.
چگونگی تاثیر برج‌ها بر آلودگی هوا
همان‌طور که در مطالعه مطالب بالا نیز دریافتید یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذاری برج‌ها بر آلودگی هوا در شهرهای بزرگ تغییراتی است که این سازه‌های بلند روی جریان باد معمول ایجاد می‌کنند و متعاقباً باعث تغییر در الگوی پراکندگی آلودگی‌ها می‌شوند. نقش ساختمان‌ها در تغییرات الگوی باد و افزایش آلودگی هوا از دو جنبه بسیار مهم است:
- ساختمان‌های بلند و برج می‌توانند موجب افزایش ناخواسته و نامطلوب شدت باد‌ها در خیابان‌ها و فضاهای باز شوند و شاید در کمک به کاهش آلودگی با شدت بخشیدن به جریان‌های باد مفید باشند.
- اینکه برج‌ها از توانایی لازم برای متوقف کردن باد‌ها در فضای شهری برخوردار هستند که به این ترتیب تاثیر خود بر شدت آلودگی هوا را افزایش می‌دهند.
در هر دوی این حالت‌ها بسته به شرایط مختلف، جریان باد یا ایستایی جریان باد میتواند در جهت کاهش آلودگی یا افزایش آلودگی هوا عمل کند. به طوری که در مناطق شهری با آلودگی هوا برج‌هایی که به نحوی موجب افزایش جریان باد و کاهش ایستایی جریان باد می‌شوند، می‌توانند در جهت کاهش آلودگی هوا بسیار مفید باشند که متأسفانه این حالت بسیار به ندرت در کشور ما رخ می‌دهد و بیشتر برج‌ها بدون در نظر گرفتن این موضوع طراحی و ساخته می‌شوند.
چگونه می‌توان از تاثیر برج‌ها بر آلودگی هوا کاست؟
به طور کل بسته به اینکه چگونه برج‌ها در مقابل وزش باد قرار می‌گیرند یک تاثیر دوگانه را در خصوص آلودگی هوا از خود نشان می‌دهند. از طرفی می‌توانند نقش فزآینده و از طرفی هم کاهنده داشته باشند. با این همه در صورتی که در ساخت برج‌ها فاصله لازم و استاندارد میان آن‌ها اعمال شود، مناطق آئرودینامیکی هر یک از این سازه‌های بلند به طور مستقل از دیگر ساختمان‌ها عمل می‌کنند و در جریان‌های باد دیگری مداخله نکنند، در این صورت است که تاثیر برج‌ها بر آلودگی‌ها به سطح حداقلی کاهش خواهد یافت و حتی شاید در مواردی بتوان زا آن برای کاهش آلودگی استفاده کرد.
برج‌ها و تاثیر آن بر آلودگی هوا در تهران
با این وجود به دلایلی بی‌شمار، موضوع برج‌سازی استاندارد در کلان شهر تهران در بسیاری از موارد رعایت نشده و همین موضوع موجب تشکیل دیوار باد و سرکوب شدن آن در سطح شهر می‌شود که درستی این موضوع به واسطه تحقیقات صورت گرفته توسط یک گروه از اساتید معماری و طراحی شهری در دانشگاه تربیت مدرس تهران درباره نقش برج‌ها در وزش بادهای درون‌شهری تائید شده است.
نتایج مطالعات این گروه نشان می‌دهد که این ساختمان‌ها اگرچه خود منبع آلاینده هوا نیستند اما به دلیل این که جریان باد را کاهش می‌دهند، موجب انباشت ذرات آلاینده ناشی از منابع متحرک (خودروها) در لایه‌های پایین جو می‌شوند. بررسی‌های آزمایشگاهی در خصوص آثار بلندمدت این برج‌های بلند ساخته شده در تهران بر هوای شهر که توسط پژوهشکده سازمان هواشناسی انجام شده است، نشان می‌دهد که برج‌های شکل گرفته در منطقه ۲۲ تهران، منطقه‌ای که در حال حاضر با بیشترین تراکم ساختمان‌های بلندمرتبه روبه‌رو است، بین ۱۰ تا ۱۵ درصد بر آلودگی هوای پایتخت تاثیر گذاشته است و از طرفی هم موجب کاهش قابل ملاحظه جریان باد در شمال تهران و ساکن شدن هوا در امتداد شرقی شهر شده است.
بر این اساس، کاهش بادهای از سمت کوه به دشت تهران و بالعکس، در دهه‌های اخیر بسیار قابل‌ملاحظه بوده و حتی سرعت بادهایی که شب و اوایل صبح از مناطق کوهستانی به سمت تهران می‌وزد، به شدت پایین آمده است. ادامه برج‌سازی در مجرای اصلی هوای پایتخت، میتواند در آینده نزدیک، بر بادهای غربی که بادهای غالب تهران را تشکیل می‌دهند، تاثیر گذاشته و آن را کاهش دهد که در این صورت، امکان تصفیه هوای آلوده از طریق جریان باد در سال‌های آینده، سخت‌تر و محدودتر خواهد شد.
سخن آخر
با افزایش جمعیت و کمبود فضای لازم، روی آوردن به برج‌سازی در شهرهای بزرگ امری گریز ناپذیر است. برج‌ها به دلیل ساختار فیزیکی و ارتفاعی که دارند می‌توانند تأثیرات بالقوه‌‌ای بر جریان‌های طبیعی باد در یک منطقه شهری داشته باشند و از این رو تاثیر زیادی در آلودگی هوا بگذارند. این تاثیر در مناطق مدیریت نشده‌‌ای مانند تهران عمدتاً منفی یا به عبارتی افزایش آلودگی هوا خواهد بود.
