مقدمه ای بر اجرای ساختمان

دیر بازیست که زندگی انسان‌ها وابسته به ساختمان، ساخت و ساز و در کل مهندسی عمران می باشد.

در اعصار گذشته پس از کشف کاربردهای آتش، انسان از خام خواری خارج شده و به واسطه تأمین گرمای مورد نیاز خود برای زنده ماندن اجاق ساده و اولیه را ساخت، سپس به تدریج زیست انسان به بیرون از غار انتقال پیدا کرد. ساخت سر پناه های اولیه جهت ایمن ماندن در مقابل شرایط جوی و درندگان اتفاق افتاد و کم کم سیر تکاملی پیدا کرد. 

آهن و مس جزء اولین فلزاتی بودند که کشف شدند. انسان گل را بصورت خشت خام بکار برد و دیوار ایجاد نمود و از چوب و گل برای پوشش سقف استفاده کرد.

زیستگاه های اولیه در دیوارهای محیطی ورودی نداشتند و از دریچه ای از روی سقف تردد می کردند، دلیل این ورودی ها به خاطر مصون ماندن از حملۀ درندگان بود و بدین ترتیب پله های اولیه توسط انسان ساخته شد.

خشت خام اتفاقی و یا آگاهانه توسط انسان پخته شد و منجر به پدید آمدن آجر گشت و آجر در عرصه ساخت و ساز اهمیت بسیار پیدا کرد. قدیمی ترین آجر مربوط به زیگورات چغازنبیل واقع در هفت تپه خوزستان بیش از هشت هزار سال قدمت دارد.

در عصر باستان به خصوص ساسانیان از آجر برای آبادانی و ایجاد رفاه و خدمات بهره های زیادی می بردند. ساخت پل های ارتباطی فراوان که بصورت پراکنده درمنطقه زاگرس به وفور دیده می شود از نمونه های مهندسی عمران ایران باستان می باشد. با ظهور معماری نحوۀ زیست بشر بهبود یافت، ساخت و سازها سمت و سو پیدا کرد، تمدن ها به تدریج از ملوک و طوایفی به امپراطوری تبدیل شدند، قلمروها گسترده گردیدند و لازمه دسترسی سریع به سرتاسر امپراطوری ها ایجاد راه های مناسب، چاپارخانه های بین راهی، قلعه های حفاظت سرحدات و کاخ‌های فرمانداران محلی و والیان گردید.

این امر به تدریج اتفاق افتاد و رو به تکامل نهاد. اسلام ظهور کرد و تأثیرش را بر معماری گذاشت، تأثیری که تا سواحل اقیانوس اطلس ادامه پیدا کرد. مساجد ابنیه های جدیدی با کاربری متفاوتی از معابد قبلی بودند.

بعد از اسلام ساخت و ساز شکل تازه ای به خود گرفت. مساجد، کاروانسراها، حسینیه ها، تکایا، بازارها، تیمچه ها و ساختمان های حکومتی با کوچه ها و خانه های مانده از تمدن های عهد سامانیان، غزنویان و عباسیان تا قاجار، خود دلیل بر شکوفایی معماری و ساخت و ساز بعد از اسلام می باشد.

در دوران اسلامی استفاده از آجر جایگاه اصلی خود را در معماری پیدا کرد و قوس ها و پوشش روی سقف ها به سرحد تکامل خود رسیدند. آجرهای لعاب دار با همان کاشی ها که بعد از تمدنهای بابل و هخامنش حضورشان در معماری خیلی کم رنگ شده بود، در دوران اسلامی روح تازه ای در درونشان دمیده شد و در گلدسته، گنبد مساجد و تکایا دوباره هویدا گشتند.

سیر تکاملی مهندسی عمران همگام با نیاز جوامع و فرهنگ های متفاوت از ماقبل تاریخ تاکنون همواره ارتقاء پیدا کرده و به امروز رسیده است.

شاید بناهایی که در ادوار گذشته با کاربری‌های خاص خود وجود داشته، اما بدلیل عدم کیفیت مصالح و ساخت، پس از ویران شدن اثری از آنها برای الگو برداری و تکرار نمانده است و نیز سایت‌های تاریخی موجود هستند که نشانه های ضعیفی از ابنیه‌های آنها به جای مانده و در مقابل بناهایی نیز مانند زیگورات چغازنبیل با هشت هزار سال قدمت وجود دارند که تاکنون استوار مانده‌اند و این بدلیل کیفیت بالای ساخت و مصالح مصرفی در آنها می‌باشد.

شاه عباس صفوی در عمر سلطنتش دستور ساخت 999 کاروانسرا را در سرتاسر راه‌های ارتباطی ایران صادر کرد و این پروژه بس خطیر، در زمان او به اجرا در آمد.

در مطالعات اولیه مشخص گردید که هر کاروان در روز ده فرسنگ یا شصت کیلومتر راه را طی می‌کند، لذا این مراکز اقامتی به فاصله شصت کیلومتر از هم ساخته شدند که هنوز هم تعدادی از آنها پابرجا می‌باشند و این به خاطر کیفیت ساخت و مصالح این ساختمان‌ها است.

تعدادی از بناها هم در اثر گذشت زمان و تأثیر شرایط اقلیمی و جوی و یا عدم کیفیت ساخت و مصالح از بین رفته و هیچ اثری از آنها موجود نمی‌باشد. دورتر که برویم به پل‌های دوران ساسانیان برخورد می‌کنیم که در سراسر قلمرو این امپراطوری، بسیاری از آنها بصورت سالم و یا مرمت شده و یا نیمه تخریب شده همواره خودنمایی می‌کنند.

بی‌تردید در علم مهندسی عمران، اجرای صحیح مطابق طرح تهیه شده بدون نقص یکی از ارکان اساسی و زیر بنایی بوده است.

باشد که دست اندرکاران ساخت و ساز با اجرای صحیح پروژه‌های عمرانی با در نظر گرفتن پارامترهای زمان و کیفیت، بیشترین بهره‌وری را در تولیداتشان ایجاد کنند و مجریان واقعی اجرای پروژه های عمرانی به سمت جایگاه اصلی خود برانگیخته شوند.