چاه های ساختمانی، گودهای حفاری شده ای با مقطع دایره به قطر حد اکثر 1/5 متر و عمق تا چهل متر هستند. اینگونه چاهها برای برای دسترسی به آبهای زیر زمینی در سطوح بالا، محل جمع آوری فاضلاب و پساب، هدایت آبهای ناشی از نزولات آسمانی به داخل آنها و همچنین جهت اجرای سیستم ارتینگ ساختمان حفر می شوند.
در برخی از پروژه ها مانند پلهایی با پایه های بتنی و پی های حجیم سازه های بزرگ، قبل از اجرای پی، اقدام به ایجاد شمع های بتن آرمه می کنند. اولین مرحله از این کار، حفر چاه هایی در زیر محل پی است که با حفر چاه هایی به دهانه به قطر تا 1/5 متر و عمق تا رسیدن به بستر مناسب زمین است.
این کار با ماشین های حفاری مخصوصی به نام شمع کوب یا روتاری انجام می گیرد.
با توجه به اقتصادی نبودن حفر چاه های ساختمانی با ماشین آلات حفر چاه (شمع کوب – روتاری) این کار بصورت دستی توسط نیروی انسانی مقنی و چاه کن صورد می گیرد.
ابزارآلات و تجهیزات این طریق از حفر چاه شامل: چرخ چاه با طناب و قلاب، دستکش ایمنی، کلاه ایمنی، ماسک تنفسی، لباس ایمنی ضد آب، کلنگ مخصوص، بیلچه مخصوص، دلو (سطل لاستیکی)، سیستم هوا دهی برقی، بالابر برقی و پمپ تخلیه آب (کف کش) هستند.
حفر چاه بصورت دستی تا عمق حد اقل 3 متر بدون نصب چرخ چاه و بالابر برقی صورت می گیرد و تا این عمق دلو پر از خاک توسط نیروی انسانی با طناب قلاب دار از چاه بیرون کشیده می شود. اما از این عمق به بعد چرخ چاه و در صورت دسترسی به برق، بالابر روی دهانه چاه نصب گردیده و خاک حاصل از حفاری توسط آنها به بیرون چاه انتقال می یابد.
چرخ چاه از چوب یا پرفیل های فولادی ساخته می شود. مکانیسم چرخ چاه بر اساس چرخ و محور است که از هزاران سال قبل تغییری نداشته و بالابرها و جرثقیل های امروزی نیز از مکانیسم ساده چرخ چاه الهام گرفته اند. چرخ چاه های چوبی از چوب های چهارتراش یا گرد و دوتراش ساخته می شود.
چرخ چاه های فلزی با استفاده از پرفیلهای فولادی سبک و لوله سیاه ساخته می شوند. در حین ساخت این نوع از چرخ چاه باید دقت کافی را هنگام متصل کردن قطعات توسط جوش بعمل آورد. و قبل از استفاده با سه برابر حداکثر بار وارد شده به بالابر، آن را آزمایش نمود.
محور اصلی چرخ چاه های چوبی و فولادی از لوله های فولادی تهیه شده از ورقی ضخیم است که توسط دو تکیه گاه ستبر و بدون تکان نگهداری می شود و بر روی آنها دوران می کند.
چرخ چاه برای بالابردن حد اکثر 25 کیلوگرم بار طراحی می شود و حمل نفر (مقنی یا چاه کن) چه به سمت پایین و چه به سمت بالا به هیچ عنوان مجاز نمی باشد.
چرخ چاه های در حال کار اعم از فلزی و چوبی باید فاقد هرگونه پوسیدگی، ترک خوردگی اعضاء و ترک خوردگی جوش باشند. چرخ چاه باید بر روی محور استوانه ای گردان چرخ جغجغه و شیطانک داشته باشد تا از گردش معکوس به هنگام بالا کشیدن بار به طور خودکار جلوگیری کند.
معمولا” چرخ چاه آهنی دارای دسته ای متحرک و چرخان است که قرقره جمع کننده که همان استوانه دارای محافظ دو طرفه است را می چرخانند و طناب درون چاه را به دور آن می پیچانند.
چرخ چاه چوبی و آهنی پره دار باید به طریقی ساخته شوند که بعد از پیچیده شدن کل طناب به دور چرخ، احتمال لغزش و بیرون افتادن طناب به خارج از پره‌ها وجود نداشته باشد.
فاصله پره‌های چرخ چاه باید با یکدیگر مساوی بوده و حداقل به اندازه‌ای باشد که متصدی آن بتوانند دسترسی آسان به پره های چرخ چاه داشته باشد و در هر صورت تعداد پره های چرخ چاه این چنینی نباید از چهار عدد کمتر باشد و با افزایش قطر قسمت متحرک بیش از 120 سانتی متر تعداد پره ها به تناسب از 4 عدد بیشتر می شوند.
استقرار پایه های ثابت چرخ چاه بصورت محکم و استوار در زمین باید طوری باشد که وقتی قسمت چرخان روی آن نصب می شود با زمین 20 سانتیمتر فاصله داشته باشد.
برای جلوگیری از سقوط خاک، سنگ و اشیاء متفرقه به داخل چاه، ایجاد آستانه ای به ارتفاع 15 سانتیمتر از مصالح مقاوم مانند دیوار آجری با ملات ضروری می باشد.
نیروی انسانی حفار چاه و فرد مقنی به هنگام پایین رفتن و بالا آمدن از هرگونه چاه باید به کمک کمربند ایمنی متصل به طناب نجات این کار را انجام دهند. در مواقعی که نوع مواد استخراجی حاصل از کندن چاه طوری است که امکان ریزش جداره های داخلی چاه باشد، جان پناه های مناسبی باید ایجاد گردد تا هنگام خطر ریزش، حفار چاه در این پناهگاه مستقر گردد.
مواد حاصل از حفاری چاه بصورت دستی باید به فاصله 2متر از کناره های چاه ریخته شوند تا از ورود و ریزش احتمالی آنها به داخل چاه جلوگیری شود.
استوانه های بتونی سر و ته باز مورد استفاده در داخل چاهها برای جلوگیری از ریزش دیواره‌ها کول نام دارند که باید مسلح به حد کافی مقاوم باشند تا فشار جانبی وارده از دیواره چاه و نیز فشارهای قائم را به خوبی تحمل نمایند.
کول گذاری برای جلوگیری از ریزش دیواره های داخل چاه صورت می گیرد زیرا جنس برخی زمین ها طوری است که پس از هوازدگی، در آنها پدیده ریزش به وجود می آید و به همین دلیل به محض رسیدن حفاری دستی به عمقی که دیواره چاه استحکام لازم را داشته باشد کول گذاری انجام می گیرد.
کول گذاری بعد از برداشتن خاک دستی انجام می‌گیرد در زمین های با خاک سست یا دستی هرگونه پیشگیری احتیاطی از قبیل مهار کردن دیواره به وسایل و طرق مختلف مانند گچ مال کردن سطح سست قبل از رسیدن به زمین سخت باید انجام شود.
در عمق معینی از چاه احتمال کمبود اکسیژن وجود دارد که برای فرد حفار مشکل تنفسی ایجاد خواهد کرد لذا به محض رسیدن ارتفاع میله چاه به این عمق باید از دستگاه های دمنده هوا به پایین ترین نقطه چاه استفاده نمود. این دستگاه ها باید به تجهیزات ایمنی جهت جلوگیری از خطر برق گرفتگی و تماس با قطعات متحرک مجهز شده باشند.
وجود علائمی قراردادی بین فرد حفار و متصدی چرخ چاه مانند تکان دادن طناب یا استفاده از زنگ اخبار برای مواقع خاص مانند با خبر شدن از وضعیت فرد حفار در داخل چاه ضروری است.
پس از پایان کار روزانه باید دهانه چاه را با یک شیء مقاوم مانند صفحه ای ساخته شده از چوب و یا ورق فولادی پوشاند تا از بروز احتمال خطر سقوط افراد، حیوانات و اشیاء جلوگیری به عمل آید.
دیواره های چاه هر روز مورد بازدید فرد حفار قرار می گیرند و به محض روئیت رطوبت بیش از حد در قسمتی از دیواره بلافاصله باید بررسی های لازم را در خصوص وجود چاه فاضلاب در کنار چاه در دست حفاری انجام داد و در صورت وجود چاه فاضلاب بلافاصله عملیات حفاری دستی متوقف شده تا با اندیشیدن تدابیر لازم جهت دوری از خطرات احتمالی برای فرد حفار و خود چاه مجدداً حفاری ادامه پیدا کند.
تأمین روشنایی کافی در داخل چاه با برق 12 ولت جهت پیشگیری از خطر برق گرفتگی ضروری است و چنانچه در داخل چاه گاز های مشتعل شونده وجود داشته باشد نباید اقدام به ایجاد شعله و به کار بردن وسایل جرقه زا نمود.
فرد حفار جهت پایین رفتن و بالا آمدن خود از دیواره چاه باید اقدام به ایجاد جای پاهایی به فاصله پنجاه سانتی متر از هم بر جداره چاه نماید.
چاه های دستی که به منظور رسیدن به آبهای زیر زمینی سطحی حفر میشوند، به محض عملیات حفاری به این عمق باید همزمان به استخراج مواد ناشی از حفاری، آب های گل آلود نیز توسط پمپ آب مخصوص به خارج از چاه هدایت گردد که به این منظور باید بارعایت اصول ایمنی کابل برق به داخل چاه هدایت شود.
قبل از شروع به کار حفر چاه دستی و ماشینی تحقیق در مورد مسیر قنات های قدیمی، چاه های فاضلاب، لوله های آب و گاز، و کابل های برق و مخابرات با عدم تداخل چاه در شرف حفاری امری لازم الاجراست. زیرا چنانچه در حین حفاری تداخل چاه با موارد مذکور روئیت گردد علاوه بر به خطر افتادن جان فرد حفار ادامه حفاری نیز متوقف می گردد.
هنگام شروع به کار حفاری چاه بصورت دستی تا عمق پنج متر دو نفر نیروی انسانی کفاف می کند و برای حفاری بیش از این عمق سه نفر و هنگام ایجاد انباری در چاه یک نفر دیگر به عنوان کمک کلنگ دار به آنها اضافه می شود.
وجود کمک های اولیه مناسب و دسترسی سریع به آنها در محل حفاری چاه و هنگام تخلیه فاضلاب ضروری می باشد. جهت حفاظت جان افراد در حال حفاری از ریزش احتمالی دهانه چاه استفاده از تخته الوارهای زیر پایی لازم است و چنانچه نقطه حفاری در معابر عمومی و محل رفت و آمد افراد باشد باید توسط حفاظ و مانع حرکتی حریمی برای چاه ایجاد کرد و با چراغ های خطر افراد تردد کننده را از خطر سقوط در چاه آگاه نمود.
بهتر آنکه حفر چاه های مورد نیاز یک ساختمان در حال احداث در مراحل اولیه پروژه صورت بگیرد تا اینکه به روز های پایانی موکول شود زیرا حمل مواد ناشی از حفاری ساده تر صورت می پذیرد و در شریط بروز حادثه امداد رسانی سریعتر انجام خواهد گرفت
مطالب مرتبط:
در انتها:
لطفا نظرات خود را در خصوص مطلب فوق در پایین صفحه درج نمایید و اگر می خواهید دیگران نیز این مطلب را بخوانند از طریق شبکه های اجتماعی روبرو، آن را با دوستان و آشنایان خود به اشتراک بگذارید و یا ارائه هر گونه انتقاد و پیشنهاد به بخش مشاوره فنی و مهندسی کارگشا مراجعه فرمایید.
