قراردادهای مبلغ مقطوع چیست و در چه پروژه هایی کاربرد دارد؟
قراردادهای قیمت مقطوع (FPC):
این نوع از قرارداد ها ممکن است ترکیبی از مشوق های مالی را برای دستیابی یا فراتر رفتن از اهداف منتخب پروژه، از قبیل تاریخ های زمانبندی تحویل، عملکرد فنی و هزینه، یا هر چیزی که بتواند کمی شود و سنجش های مربوطه آن را در بر گیرد.
انواع روش های قیمت گذاری از دیدگاه آیین نامه مالکیت فدرال آمریکا:
در این مرجع قیمت گذاری پیمان ها بین دو گروه وسیع شامل پیمان های با "مبلغ مقطوع" و پیمان های "بازپرداخت هزینه" طبقه بندی می شوند که در ادامه به بررسی پیمان های با مبلغ مقطوع پرداخته می شود.
گروه پیمان های مبلغ مقطوع:
در پیمان های با مبلغ مقطوع اساساً مبلغ پیمان قطعی است که به طور معمول در زمان انعقاد پیمان تعیین می شود. البته در موارد خاصی برای قیمت پیمان تعدیل نیز در نظر گرفته می شود. در مواردی که مبلغ پیمان، قابل تعدیل است، ممکن است پیمان دارای مبلغ سقف (مبلغ حداکثر) باشد. در صورت وجود مبلغ سقف در پیمان، این مبالغ قابل تغییر نیستند، مگر در شرایط خاصی که در پیمان پیش بینی شده باشد.
مزایا و معایب گروه پیمان های مبلغ مقطوع:
- استفاده از پیمان های مبلغ مقطوع معمولاً احتیاج به نظارت اداری کمتری در مقایسه با پیمان های مبتنی بر هزینه دارد، اما چنانچه پرداخت در این نوع پیمان براساس میزان پیشرفت باشد، نظارت بر میزان پیشرفت پیش از پرداخت ضروری خواهد بود.
- استفاده از روش قراردادی مبلغ مقطوع در یک پروژه ممکن است دارای ریسک بوده و معایبی نیز داشته باشد. ریسک می تواند از عدم دقت خواسته های پروژه باشد یا ناشی از تغییرات کار پس از انعقاد پیمان باشد. تغییرات در محدوده کار، در پیمان مبلغ مقطوع، برای پروژه بسیار مضر خواهد بود. تغییرات در محدوده، همیشه امکانپذیر است، ولی قیمت آن باید پرداخت شود. هر تغییر جدید، به عنوان فرصتی برای پیمانکار (فروشنده) محسوب می شود.
از آنجا که این نوع پیمان ریسک بیشتری را متوجه پیمانکار می نماید، منطق اقتضا می کند که پیمانکار برای خود حاشیه ایمنی بیشتری را در نظر بگیرد. اما، شرایط همیشه به این ترتیب نیست، به ویژه زمانی که رقابت در مناقصه های دولتی بسیار فشرده باشد.
1. مبلغ مقطوع قطعی (FFP):
در پیمان های "مبلغ مقطوع قطعی" مبلغ به هیچ عنوان تغییر نمی کند. هیچ نوع تعدیلی به قیمت ها تعلق نمی گیرد و پیمانکار ملزم به تکمیل کار مطابق پیمان می باشد. استفاده از این نوع پیمان زمانی مناسب است که طراحی و مشخصات عملکرد محصول پروژه به صورت قطعی مشخص باشد.
این نوع پیمان بیشترین ریسک را متوجه پیمانکار می کند. همه هزینه ها بر عهده پیمانکار بوده و وی مسئول میزان سود یا زیان حاصله می باشد. این نوع پیمان بیشترین انگیزه را برای پیمانکار فراهم می کند تا هزینه ها را کنترل کرده و تلاش کند بیشترین بهره وری را از منابع به دست آورد و معمولاً حداقل هزینه های بالاسری را به نهاد درگیر در پیمان تحمیل می کند.
مزایا و معایب مبلغ مقطوع قطعی:
برای آن که پیمان مبلغ مقطوع قطعی موثر واقع شود، باید شرایط زیر وجود داشته باشد:
- کارفرما (خریدار) باید دقیقاً بداند چه چیزی را می خواهد تهیه کند.
- کارفرما باید بتواند اجزای کار را دقیق مشخص کرده تا امکان توافق روی قیمتی مشخص بین طرفین فراهم شود.
- کارفرما باید بتواند اجزای کار را دقیق مشخص کرده تا امکان توافق روی قیمتی مشخص بین طرفین فراهم شود.
- کارفرما باید اطمینان داشته باشد که مشخصات کار یا خواسته های عملکردی کار مورد نظرش در حین انجام تغییر نخواهد کرد.
چنانچه این سه شرط برقرار نباشند، بهتر است که از پیمان نوع دیگری استفاده شود. ابهامات در مشخصات محصول و به دنبال آن تغییرات در طراحی، گاهی می تواند این نوع پیمان را تبدیل به پیمانی کاملاً نامناسب نماید. کارفرما باید مشخصات کار را از همه جهات به طور دقیق مشخص کند. طرفین پیمان باید درک مشترکی از آنچه که باید انجام شود، داشته باشند.
محدودیت دیگر این نوع پیمان، انعطاف پذیری کم آن برای کارفرما است. چرا که پس از انعقاد پیمان وی نمی تواند در خواسته های خود تغییری دهد، مگر آن که هزینه آن را پرداخت کند. از آنجا که کار مورد نظر باید دقیقا مشخص شده باشد و همه ریسک های افزایش قیمت متوجه پیمانکار است، پیمانکار تغییرات درخواسته ها را بدون درخواست هزینه آن ها نمی تواند و نخواهد پذیرفت.
یکی از مزایای این نوع پیمان این است که به طور معمول نیاز به حداقل درگیری مدیریتی و اداری کارفرما دارد. البته چنانچه پرداخت به پیمانکار بر مبنای میزان پیشرفت باشد، به مراقبت و نظارت کارفرما نیاز خواهد بود.
از دیگر مزایای این نوع پیمان رقابت پذیری برای ارایه قیمت مناسب است.
2. مبلغ مقطوع با تعدیل اقتصادی (FP-EPA):
در "پیمان های با مبلغ مقطوع با تعدیل اقتصادی" امکان افزایش یا کاهش مبلغ پیمان در صورت تحقق شرایط پیش بینی شده در پیمان برای افزایش یا کاهش مبلغ پیمان وجود دارد.
این نوع پیمان در موارد زیر به کار گرفته می شود:
- زمانی که پایداری بازار یا شرایط کاری در زمان اجرا مشکوک است.
- زمانی که ترجیح داده می شود برای شرایط پیش بینی نشده، متناسب با هریک از آن شرایط، در صورت بروز هریک از آن ها به طور جداگانه و مشخص، تعدیل قیمت آن ها را پوشش دهد. معمولاً تعدیل قیمت باید در مواردی باشد که خارج از کنترل پیمانکار است.
تعدیل اقتصادی مبلغ مبلغ پیمان در سه نوع عمومی به شرح زیر است:
- تعدیل بر پایه قیمت های تثبیت شده: در این نوع تعدیل، تغییر قیمت ها بر مبنای افزایش یا کاهش قیمت اعلام شده در مراجع مشخصی، نسبت به قیمت توافق شده در پیمان برای اقلام معینی است که در پیمان مشخص شده است.
- تعدیل برپایه هزینه واقعی نیروی انسانی و مصالح و مواد: در این نوع تعدیل، تغییر قیمت ها بر مبنای افزایش یا کاهش هزینه واقعی نیروی انسانی، مصالح و مواد، نسبت به نرخ های مربوط در پیمان است.
- تعدیل برپایه شاخص های هزینه نیروی انسانی و مصالح و مواد: در این نوع تعدیل تغییر قیمت ها بر مبنای افزایش یا کاهش شاخص های تعیین شده در پیمان است.
ممکن است در این نوع پیمان ها علاوه بر تعدیل اقتصادی، پاداش های انگیزشی مختلفی نیز از جمله حق الزحمه اعطایی، پاداش کیفیت یا پاداش تسریع در مدت تکمیل، پیش بینی شود. پرداخت این پاداش ها نباید به هزینه وابسته بوده و ماهیت پیمان را که قطعی بودن مبلغ آن است، مخدوش کند.
3. مبلغ مقطوع انگیزشی (FPIF):
پیمان با مبلغ مقطوع انگیزشی، دارای مبلغ مقطوع با امکان تغییر سود و تبع آن تغییر مبلغ نهایی پیمان می باشد. این تغییر بر پایه فرمولی که در پیمان مشخص شده است، اعمال می شود و در آن هزینه کل نهایی واقعی (مورد قبول کارفرما) و هزینه کل هدف (تعیین شده در پیمان) دخالت دارند. برای مبلغ نهایی پیمان، سقفی در ابتدای کار در نظر گرفته می شود. این نوع پیمان معمولاً زمانی به کار گرفته می شود که شرح موضوع کار در دسترس است، ولی برخی موضوعات هنوز باقی مانده اند که باید تعیین تکلیف شوند. گاهی هم مشخصات کافی از کار در دسترس نیست که بتوان مستقیماً از پیمان مبلغ مقطوع قطعی استفاده کرد. محصول مورد نظر می تواند تعریف شود، ولی نه تا حدی که پیمانکاران بتوانند خود را به صورت مبلغ مقطوع درگیر کنند. از طرف دیگر آن قدر اطلاعات از کار وجود دارد که نیازی به استفاده از پیمان بازپرداخت هزینه نیست.
پیمان مبلغ مقطوع انگیزشی، به کار فرما و پیمانکار آزادی عمل نسبی می دهد، در عین اینکه پیمانکار انگیزه قوی برای انجام کار خواهد داشت. این پیمان، انگیزه خوبی در اختیار پیمانکار قرار می دهد که کار را با حداقل هزینه های ممکن تکمیل کند. این پیمان، انگیزه خوبی در اختیار پیمانکار قرارمی دهد که کار را با حداقل هزینه های ممکن تکمیل کند. همچنین پیمانکار طبق فرمول مشخصی در هرگونه سود ناشی از صرفه جویی در هزینه ها و یا حتی در ضرر، شریک خواهد بود. پیمان مبلغ مقطوع انگیزشی با این فرض منعقد می شود. که مبلغ نهایی و سود پیمان پس از انجام شدن کار مشخص خواهد شد. معمولاً برای هزینه ها سقفی در نظر گرفته می شود که هزینه های بالاتر از آن به مسئولیت پیمانکار خواهد بود.
منابع:
www.free-management-ebooks.com/faqpm/budget-08.htm
کتاب روش های اجرا ، دکتر گلابچی و دکتر نورزایی
کتاب مدیریت استراتژیک دکتر گلابچی
