ناظر ساختمانی کیست و چه مسئولیت ها، وظایف و تعهداتی دارد؟
اینکه پروژه‌های ساختمانی فرایند بسیار پیچیده‌ای هستند نیازی به گفتن و تأکید نخواهد داشت. افراد زیادی در فرآیند یک پروژه عمرانی حال ساخت یک آپارتمان باشد یا یک پل دخیل هستند. از کارفرما تا پیمانکار همه و همه اهداف مشخصی را طبق اصولی از پیش مشخص شده دنبال می‌کنند. مهندس ناظر ساختمانی از جمله افرادی است که نقش مهمی را در پیشبرد پروژه‌های ساختمانی ایفا خواهد کرد. با در نظر داشتن این اهمیت در این مطلب قصد داریم که به طور مفصل به معرفی ناظر ساختمانی، مسئولیت‌ها و اهمیت آن بپردازیم.
ناظر ساختمانی کیست؟
مهندس ناظر ساختمانی همان‌طور که از اسم آن بر می‌آید وظیفه سنگین کنترل و نظارت جنبه‌های مختلفی از کار را بر عهده دارد. ناظر ساختمانی در واقع شخص یا شرکتی است که با عنایت به دانش فنی و تخصصی که در زمینه‌های پروژه‌های عمرانی و ساختمانی دارد به نظارت بر یک پروژه خاص گماشته می‌شود. مهندس ناظر ساختمانی می‌تواند شخصی حقیقی یا حقوقی باشد که بر اساس استانداردها و اصول ارائه شده در مقررات ملی ساخت و ساز بر مراحل مختلف پروژه عمرانی مورد نظر در حال اجرا توسط مجری مربوطه نظارت می‌کند و گزارش‌های خود را پس از تائید به نهاد مسئول یعنی شهرداری ارسال می‌کند.
حیطه کاری مهندس ناظر ساختمان
بسیاری از وظایف و مسئولیت‌های مهندسین ناظر ساختمانی به نوع پروژه‌ای بستگی دارد که در اجرای آن دخیل شده‌اند. ناظر ساختمانی به بیانی دقیق‌تر در حوزه کاری نظارت ساختمانی فعال است. این حوزه کاری شامل بخش‌های مختلفی است که به شرح زیر هستند.
- نظارت در پروژه‌های معماری
- نظارت در ساخت سازه
- نظارت در اجرای تأسیسات برقی
- نظارت در تأسیسات مکانیکی
مهندس ناظر خوب چه ویژگی‌هایی دارد؟
در برخی از پروژه‌های ساختمانی بسته به شرایطی که پیش خواهد آمد کار برای بسیاری از ناظرهای ساختمانی می‌تواند گره بخورد و پشت سر گذاشتن این مشکلات تنها با داشتن قابلیت‌هایی خاص امکان پذیر خواهد بود. گاهی مهندس ناظر ساختمان مجبور است به تنهایی بر تمامی فعالیت‌های پروژه اعم از کارفرما، پیمانکار و حتی مشاور ساختمانی نیز نظارت داشته باشد. از این رو مهم است که ناظران ساختمانی علاوه بر داشتن تخصص و تجربه کافی در اجرا و نظارت بر بخش‌های مختلف پروژه‌های عمرانی از ابتدا تا انتها از ویژگی‌های زیر نیز برخوردار باشند.
توانایی بالایی در نقشه خوانی و تجزیه و تحلیل آن داشته باشند. یکی از اولین اقداماتی که مهندسین ناظر ساختمانی پس از ورود به یک پروژه صورت خواهند داد در واقع بررسی تمام و کمال نقشه‌های ساختمانی است. انواع این نقشه‌ها به چهار دسته نقشه‌های سازه‌ای، معماری، تأسیسات برقی و مکانیکی تقسیم می‌شوند که بررسی و تحلیل هر یک از آن به دانش فنی بالایی نیاز خواهد داشت.
همان‌طور که در بالا نیز عنوان شد مهندسین ناظر ساختمانی باید فرایند کاری خود را به صورت گزارش‌هایی به نهاد مسئول تحویل دهند و از این رو تبحر در گزارش نویسی در مورد بخش‌های مختلف پروژه ساخت و ساز از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا تنها در این صورت است که مهندس ناظر خواهد توانست تجزیه و تحلیل‌های خود را به نحو احسن ثبت و ضبط کند.
ناظران ساختمانی در یک پروژه ساخت و ساز با افراد زیادی از جمله کارفرما و کارگران تعامل خواهند داشت. از این رو باید قادر باشند که روابط سازنده‌ای با این نیروها برقرار کنند تا وظایف و مسئولیت‌های خود را بدون ایجاد اختلال در فرآیند ساخت پروژه به پیش ببرند. از طرفی هم باید آگاهی خوبی از چرایی و چگونگی روابط موجود میان کارفرما، پیمانکار، کارگران و مشاوران داشته باشد.
مطلب پیشنهادی: پیمانکار ساختمانی کیست؟ وظایف، مسئولیت، تعهدات و نحوه کار با او
مسئولیت‌های ناظر ساختمانی
مهندس ناظر ساختمانی از همان ابتدای به ساکن پروژه کار خود را شروع خواهد و بر اجرای مراحل مختلف یک پروژه ساخت و ساز نظارت خواهد داشت. به طور کلی ناظران ساختمانی در بخش‌های مختلفی از پروژه ساختمانی مسئول هستند که در زیر به آن‌ها اشاره شده است.
- تمامی عملیات‌های مربوط به پی سازی
- تمامی عملیات‌های مرتبط با اسکلت سازی و بتن ریزی
- تمامی عملیات‌های سفت کاری
- تمامی عملیات‌های نازک کاری
- اقدامات مختلف مربوط به پایان کار
شرح وظایف ناظران ساختمانی
بسیاری از وظایفی که بر دوش ناظران ساختمانی گذاشته می‌شود تا درجه زیادی به نوع پروژه بستگی خواهد داشت اما به طور کلی ناظر بر اجرای تمامی بخش‌های کوچک و بزرگ ساخت و ساز نظارت خواهد داشت. برای درک بهتر، وظایف ناظر ساختمانی بر اساس حیطه‌های کاری که در بالا به آن‌ها اشاره شده به صورت فهرست وار در زیر ارائه شده است.
مطلب پیشنهادی: مشاور ساختمانی کیست و چرا وجود آن در پروژه به نفع کارفرما است؟
وظایف مهندس ناظر معماری
- نظارت بر کیفیت و مناسب بودن اطلاعات موجود در نقشه مختلف ساخت و ساز
- نظارت بر رعایت اصول ذکر شده در پروانه ساختمان و نقشه‌ها شامل محل استقرار ساختمان، طول پیش آمدگی‌ها و ارتفاع آن‌ها از کف تعیین شده، سطح اشغال ساختمان، رعایت درصد اشغال، فاصله تا ساختمان‌ها و املاک مجاور و ابعاد و زاویه و موارد مشابه در اجرا
- نظارت بر تطابق کلی حجم و سطح نما با نقشه تصویب شده معماری
- نظارت بر چگونگی تقسیم بندی و بخش‌های مختلف عملیاتی فضاها از نظر همخوانی کامل با طرح معماری
- نظارت بر مساحت زیر بنای پارکینگ‌ها، راه‌روها، محل آسانسورها، پلکان‌ها، حیاط‌خلوت‌ها، فضاهای باز، فضاهای اختصاصی، انباری و سایر سطوح در اجرا
- نظارت بر راه‌های دسترسی و ورودی‌ها به محوطه و ساختمان و نحوه تقسیم بندی فضاها در اجرا و همخوانی کامل آن‌ها با نقشه تصویب شده معماری
- نظارت بر نوع مصالح به کار گرفته شده نازک کاری و نماسازی از نظر همخوانی کامل با نقشه تصویب شده معماری و جداول نازک کاری و همخوانی کامل با استانداردهای ملی ایران
- نظارت بر بخش‌های مختلف مربوط به سقف کاذب و کف کاذب از نظر همخوانی کامل با نقشه تصویب شده معماری
- نظارت بر نوع، ابعاد و جنس درها و پنجره‌ها از نظر تطابق با نقشه تصویب شده معماری و جدول نازک کاری
- نظارت بر اجرای کف سازی از نظر همخوانی با طرح معماری
- نظارت بر چگونگی اجرای بخش‌های مختلف معماری مربوط به صرفه جویی در مصرف انرژی
- نظارت بر نحوه اجرای بخش‌های مختلف معماری مربوط به عایق بندی صدا و تنظیم صوت
- نظارت بر چگونگی پیاده کردن و اجرای محوطه سازی از نظر همخوانی با طرح معماری
- نظارت بر چگونگی اجرای عناصر محوطه شامل باغچه بندی و فضای سبز، نگهبانی، خیابان‌ها، مسیرها، نصب صندوق پستی، نیمکت‌ها، تلفن عمومی، سطل زباله و موارد مشابه
- مستندسازی و ثبت تکمیل دفترچه اطلاعات سازه
- نظارت بر همخوانی کامل نورپردازی داخلی فضاها با طرح معماری
- نظارت بر چگونگی اجرای بخش‌های مختلف معماری مربوط به علائم و تابلوها
وظایف مهندس ناظر در ساخت سازه
- نظارت بر کفایت اطلاعات و مشخصات فنی موجود در نقشه‌های تصویب شده سازه و گودبرداری
- نظارت بر اقدامات الزامی انجام شده توسط سازنده قبل از تخریب سازه موجود
- نظارت بر گرفتن مجوز‌های مورد نیاز توسط سازنده و مطالعه مندرجات آن‌ها
- نظارت بر مطابقت روش تخریب با موارد الزامی موجود و رعایت تمهیدات مورد نیاز فنی و ایمنی مورد نیاز قبل از شروع تخریب
- نظارت بر بررسی‌های صورت پذیرفته توسط سازنده در خصوص وضعیت سازه‌ها و تأسیسات مجاور و تأسیسات شهری
- مطالعه گزارش ژئوتکنیک و شناسایی خاک و کسب اطلاعات مورد نیاز از آن برای نظارت بر اجرای سازه
- نظارت بر رعایت همخوانی کامل روش کار عملیاتی با نقشه‌ها و مشخصات فنی و موارد الزامی مقررات ملی ساختمان در هنگام گودبرداری
- نظارت بر چگونگی پیاده سازی نقشه پی و همخوانی کامل آن با نقشه‌های تصویب شده
- نظارت بر بررسی‌های صورت پذیرفته توسط سازنده در خصوص خاک محل و همخوانی کامل آن با فرضیات مندرج در گزارش ژئوتکنیکی و شناسایی خاک و نقشه‌های مربوط و صدور دستور انجام آزمایش‌ها و بررسی‌های ژئوتکنیکی در صورت لزوم
- نظارت بر چگونگی پی‌کنی شامل موقعیت، ابعاد، شکل، آماده سازی بستر، زه کشی پی‌ها و سایر موارد الزامی فنی
- نظارت بر چگونگی قالب بندی‌ها شامل آماده سازی، امتداد، پایداری و مقاومت، موقعیت قالب‌ها، ابعاد و فاصله بازشوها، پاک‌سازی نهائی و سایر موارد الزامی فنی مربوطه دیگر
- نظارت بر چگونگی میلگرد گذاری شامل تمیزی میلگردها که شامل مواردی مانند عاری بودن آن‌ها از مواد زائد نظیر رنگ و زنگ، قطر، طول، خم، وصله، پوشش، موقعیت، تعداد، پایداری، چگونگی به هم بستن و حداقل فاصله آزاد بین میلگردها، رعایت پوشش بتن، لقمه‌ها و خرک‌ها می‌شود.
- نظارت بر طرح اختلاط بتن پی، نحوه اختلاط بتن، چگونگی حمل و نقل و جابجایی بتن، ریختن و جا دادن بتن که شامل مواردی مانند رعایت درجه حرارت بتن ریزی و شرایط آب و هوایی، استفاده از تجهیزات مناسب، یکنواختی در بتن ریزی، تداوم در اجرا، آماده کردن سطوح تماس بتن، ارتفاع سقوط بتن، چگونگی ریختن در قالب‌ها، ضخامت لایه‌ها می‌شود.
- نظارت بر متراکم نمودن، پرداخت سطوح نهائی، حفاظت و تهیه بتن و زمان مناسب باز کردن قالب‌ها و سایر موارد الزامی فنی
- صدور دستور نمونه‌گیری به منظور انجام آزمایش‌های مورد نیاز و گرفتن نتیجه‌های آزمایش‌ها و بررسی آن‌ها
- نظارت بر تراز نهائی زیر پی‌ها و همخوانی کامل آن‌ها با نقشه‌ها و مشخصات فنی تصویب شده
- نظارت بر نوع فولادهای مورد استفاده در سازه و پی
- نظارت بر میل مهار‌ها شامل تعداد، اندازه، خم، محل، طول قسمت رزوه، فاصله نسبت به هم و نسبت به محور ستون، پوشاندن رزوه‌ها و سایر موارد فنی
- نظارت بر صفحه ستون‌ها شامل ابعاد، جهت قرار گرفتن، تراز و رقوم، محل سوراخ‌ها، اندازه سوراخ‌ها، اندازه صفحات اتصال، اعوجاج، زیر سازی و سایر موارد فنی
- نظارت بر چگونگی ساخت ستون‌ها از جمله محل ساخت ستون‌ها، سالم بودن نیم‌رخ‌ها، نوع و نمره صحیح آن‌ها، مشخصات جوش، ابعاد و فاصله تسمه‌ها، نوع ورق‌ها و ابعاد آن‌ها، رواداری انحنا و پیچیدگی، برون محوری جان، گونیا بودن بال، موقعیت دقیق صفحات و نبشی‌های زیر سری تیرها و سایر موارد الزامی فنی
- نظارت بر نصب ستون‌ها از جمله کنترل استفاده از وسایل مناسب، محل دقیق نصب، مهار کافی، تمیز بودن انتهای ستون و کف ستون، رعایت بخش‌های مختلف اتصال، رواداری‌های تابیدگی کف ستون، گونیا بودن اتصال کف ستون، شاغولی بودن ستون، وصله ستون‌ها و سایر موارد فنی مربوطه دیگر
- نظارت بر چگونگی ساخت و نصب تیرها که شامل هندسه برش در تیر لانه زنبوری، کنترل اعوجاج، پر کردن جان تیر در محل‌های مورد نیاز، نصب ورق‌های تقویتی لازم، کنترل نیم‌رخ‌ها، رعایت بخش‌های مختلف اتصال و سایر موارد الزامی فنی می‌شود.
- نظارت بر اجرای سقف‌ها که شامل کنترل تیرها، تیرچه‌ها، نوع آجر یا سفال یا پلی استایرن، خیز طاق ضربی، ملات یا بتن مورد استفاده، فاصله تیرچه‌ها، اتصالات تیرچه‌ها، مهار سقف، قالب بندی، میلگرد گذاری و بتن ریزی در سقف‌های بتنی است.
- نظارت بر چگونگی انجام جوشکاری که شامل دستگاه‌ها و لوازم مناسب، ابعاد و اندازه‌ها، محل جوشکاری، نحوه اجرای جوشکاری، صدور دستور انجام آزمایش‌های جوش حسب مورد و در صورت نیاز گرفتن نتیجه‌های آزمایش‌ها بررسی آن‌ها می‌شود.
- نظارت بر چگونگی اجرای اتصالات پیچ و مهره‌ای از جمله کیفیت نوع مصالح، اندازه و محل سوراخ‌ها، کفایت فشار سفت کردن پیچ‌ها و سایر موارد دیگر
- نظارت بر قالب بندی، میلگرد گذاری و بتن ریزی، متراکم کردن، پرداخت سطح رویی، حفاظت، نگهداری و عمل آوری و چگونگی اجرای بتن در کلیه بخش‌های سازه بتنی اعم از تیرها، ستون‌ها، اتصالات و دیوارها مانند موارد مذکور در بخش پی سازی
- نظارت بر اجرای صحیح شناژها اعم از فلزی یا بتنی
- کنترل رعایت بخش‌های مختلف عملیاتی دیوارهای باربر از جمله کیفیت مصالح، راستا، عایق کاری، شاغولی بودن، نصب درها و پنجره‌ها، صاف بودن سطح نهائی و سایر موارد دیگر
- نظارت بر رعایت بخش‌های مختلف عملیاتی دیوارهای داخلی و خارجی بنا و همخوانی کامل آن با نقشه‌ها و مشخصات فنی از نظر موارد الزامی سازه‌ای و لرزه‌ای
- نظارت بر بخش‌های مختلف عملیاتی پشت بام که شامل ابعاد و اندازه‌ها، رقوم، شیب بندی، آب‌روها، عایق کاری مصالح و سایر موارد الزامی فنی می‌شود.
- کنترل بخش‌های مختلف راه پله و اتصالات آن
- کنترل محل اجرای لوله‌کشی‌ها، کانال‌ها و تأسیسات مکانیکی و برقی از نظر عدم آسیب به عناصر سازه‌ای
- نظارت بر بخش‌های مختلف عملیاتی دودکش‌ها، هواکش‌ها و داکت‌ها از نظر عدم آسیب به عناصر سازه‌ای
- کنترل محل قرار گیری چاه‌ها و چگونگی اجرای اتصال سیستم فاضلاب
- نظارت بر رعایت بخش‌های مختلف عملیاتی نمای سازه از نظر چگونگی ارتباط نما با سازه اصلی و موارد الزامی سازه‌ای
- نظارت بر نکات فنی در محوطه سازی شامل زیرسازی، تراکم خاک محل
- نظارت بر مصالح ساختمانی از نظر نحوه تهیه، حمل، نگهداری، استفاده در همخوانی کامل با نقشه‌ها و مشخصات فنی و استانداردهای ملی ایران
- صدور دستور انجام آزمایش از مصالح ساختمانی در صورت لزوم و گرفتن نتیجه‌های آزمایش‌ها و بررسی آن‌ها
- مستند سازی و ثبت و تکمیل دفترچه اطلاعات سازه در حیطه وظائف خود
وظایف مهندس ناظر در اجرای تأسیسات مکانیکی
- نظارت بر کفایت اطلاعات موجود در نقشه‌های تصویب شده تأسیسات مکانیکی
- نظارت بر مصالح تأسیسات مکانیکی از نظر نوع، کیفیت، چگونگی حمل، نگهداری و استفاده منطبق با نقشه‌ها و مشخصات فنی تصویب شده و استانداردهای ملی ایران
- نظارت بر امکانات و تأسیسات موجود در محل شامل آب، فاضلاب، گاز و نحوه متصل کردن تأسیسات سازه به شبکه‌های مربوط شهری
- نظارت بر ضرورت انجام اقدامات خاص در موقع تخریب و گودبرداری از نظر تأسیسات مکانیکی
- نظارت بر وضعیت اجرا و موقعیت مکانی و ارتفاعی اجزای تأسیساتی در تمام مراحل اجرای ساختمان
- نظارت بر نصب و کارگذاری و اجرای عناصر تأسیساتی شامل مجموعه شیرها، شیرفلکه‌ها، پمپ‌ها و موارد مشابه و عایق کاری‌های لازم
- نظارت بر چگونگی اجرای عناصر تأمین و توزیع آب سرد و گرم مصرفی، گاز، شوفاژ، موتورخانه، پکیج و مواردی من جمله
- کنترل چگونگی اجرای عناصر سیستم جمع آوری، تصفیه یا دفع فاضلاب و تعبیه هواکش از نظر مکانیکی
- کنترل چگونگی اجرای عناصر سیستم تهیه، توزیع و ذخیره سازی سوخت و رعایت موارد الزامی مربوط
- کنترل اجرای سیستمهای کنترل دستگاه‌ها و تأسیسات مکانیکی به منظور صرفه جوئی در مصرف انرژی
- نظارت بر اجرای سیستمهای قطع کننده لرزه‌ای در تأسیسات مکانیکی
- نظارت بر چگونگی اجرای عناصر سیستم تهویه مطبوع و تأمین هوای تازه و تخلیه هوای آلوده
- کنترل چگونگی اجرای کانال‌های کولر و نصب و راه اندازی کولرها
- نظارت بر چگونگی نصب و بهره برداری ایمن آسانسورها و پله‌های برقی از لحاظ مکانیکی
- مستندسازی و ثبت و تکمیل دفترچه اطلاعات سازه در حیطه وظائف خود
وظایف ناظر ساختمانی در اجرای تأسیسات الکتریکی
- بررسی کفایت اطلاعات موجود در نقشه‌های تصویب شده تأسیسات برقی
- نظارت بر مصالح تأسیسات برقی از نظر نوع، کیفیت، نحوه حمل، نگهداری و استفاده منطبق با نقشه‌ها و مشخصات فنی تصویب شده و استانداردهای ملی ایران
- نظارت بر امکانات تأسیسات برقی محل و چگونگی متصل کردن تأسیسات ساختمان به آن
- نظارت بر ضرورت انجام اقدامات خاص در موقع تخریب و گودبرداری از نظر تأسیسات برق شهری و برق کارگاه ساختمانی
- نظارت بر وضعیت اجرا و موقعیت مکانی و ارتفاعی اجزای تأسیساتی از دیدگاه تأسیسات برقی در تمام مراحل اجرای سازه
- نظارت بر نصب و کارگذاری و اجرای عناصر تأسیسات برقی شامل مجموعه روشنایی‌ها، پریزها، کلیدها و موارد مشابه
- نظارت بر نصب و کارگذاری و اجرای سیستمهای تغذیه دستگاه‌های گرمایی و سرمایی و مواردی من جمله
- نظارت بر چگونگی نصب و بهره برداری ایمن آسانسورها و پله‌های برقی از لحاظ سیستم برقی
- نظارت بر نصب و کارگذاری و اجرای سیستم توزیع برق و تجهیزات تابلوهای برق
- نظارت بر چگونگی اجرای سیم کشی‌ها و کابل‌کشی‌ها
- نظارت بر چگونگی اجرای تجهیزات حفاظت و کنترل برقی شامل فیوزها، کلیدهای خودکار، کنتاکتورها و موارد مشابه
- کنترل چگونگی اجرای سیستمهای تلفن، رایانه، نمابر، تلکس، موارد مشابه
- نظارت بر چگونگی اجرای سیستمهای اعلام حریق
- کنترل چگونگی اجرای سیستمهای زنگ اخبار، احضار، ارتباط با ورودی
- نظارت بر چگونگی اجرای سیستم صوتی، پخش صوت، پیام رسانی
- نظارت بر چگونگی اجرای آنتن مرکزی، تلویزیون، رادیو، صاعقه گیر و موارد مشابه
- کنترل پیش‌بینی برق اضطراری و متصل کردن آن به سیستم برق سازه
- نظارت بر چگونگی اجرای سیستمهای هوشمند برقی و الکترونیکی سازه
- کنترل چگونگی اجرای سیستم اتصال زمین
- مستندسازی و ثبت و تکمیل دفترچه اطلاعات سازه در حیطه وظائف خود
آیا می‌توان از مهندس ناظر شکایت کرد؟
با توجه به این واقعیت که مهندس ناظر هم به عنوان گونه‌ای از بشر احتمال هر گونه نقص و خطای خواسته یا ناخواسته را دارد باید این پرسش پاسخی مثبت داد. در صورتی که ناظر ساختمان بر فرایند ساخت سازه نظارت داشته باشد و در اجرای شرح وظایف خود کوتاهی کند مالک ساختمان می‌توان از ناظر طرح شکایت کند. بر اساس قانون اساسی کشور هیچ شخص حقیقی و حقوقی حق نادیده گیری وظایف به عمد یا غیر عمد را ندارد. در غیر این صورت با اثبات کوتاهی‌های مورد نظر از سوی نهادهای قضایی، مهندس ناظر محکوم خواهد شد.
سخن آخر
مهندس ناظر ساختمان از دیگر اشخاص حقیقی و حقوقی است که نقش پر رنگی در فرایند اجرای یک پروژه ساختمانی ایفا خواهند کرد. ناظران ساختمانی وظایف بسیار متعددی را در چهار بخش ساخت و ساز که در بالا به آن‌ها اشاره شد بر عهده دارند که در اجرای صحیح آن‌ها باید از دانش فنی و تجربه کافی برخوردار باشد. کوتاهی و هر گونه نقص در اجرای این وظایف می‌تواند آسیب‌های جانی و مالی جدید در پی داشته باشد که در این صورت مالک حق شکایت از مهندس ناظر به نهادهای مربوطه را خواهد داشت.
منبع:
https://www.acwd.org/DocumentCenter/View/2796/Engineering-Supervisor-I-II
نویسنده: قادر بیری
