ضوابط اجرای جان پناه در مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان، در رابطه با ساختمان با کاربری‌های متفاوت و مثل جان پناه پشت بام در قسمت های مختلف ساختمان گفته شده است. در این مقاله به تعریف جان پناه، ارتفاع استاندارد یک جان پناه برای پشت بام، انواع جان پناه و در نهایت نحوه اجرای آن پرداخته‌ایم. برای کسب اطلاعات بیشتر توصیه می‌کنیم به خواندن ادامه دهید و با ویکی ساختمون همراه شوید.
جان پناه چیست؟
جان پناه بخشی از ساخت‌وسازهای انتهایی ساختمان است که می‌تواند با استفاده از متریال مختلف در ابعاد استاندارد و در مناطقی از سازه ساختمان که به نظر می‌رسد جان افراد به خطر می‌افتد اجرا شود. جان پناه به اشتباه دیوارچینی خوانده می‌شود که در حاشیه بام ساختمان احداث می‌شود. البته این دیوار یک نوع جان پناه به حساب می‌آید، ولی جان پناه مختص پشت بام نیست و تنها با آجر و با روش دیوارچینی هم اجرا نمی‌شود بلکه برای اجرای آن می‌توان از متریال متفاوتی استفاده کرد.
جان پناه در ساختمان‌ها در قسمت هایی مانند پشت بام، تراس، ایوان، پله‌ها، پاگردها، آسانسورها، پاسیوها و وُیدها بنا می‌شوند تا از جان افراد محافظت کند و مانع سقوط آن‌ها شود. همانطور که گفته شد جان پناه از جنس‌های مختلف مانند آجر، بتن، شیشه، فلز، کابل و … ساخته می‌شود. هندریل و دست انداز از دیگر نام‌های مترادف جان پناه به حساب می‌آیند ولی در این بین با توجه به کاربرد مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان از واژه جان پناه، این واژه بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد و در مقالات مختلف تکرار می‌شود.
مقررات و استانداردهای جان پناه پشت بام و پله
به طور کلی طبق مقررات ملی ساختمان مبحث سوم اگر در یک ساختمان با هر کاربری، در جایی اختلاف ارتفاع بیشتر از ۷۰ سانتیمتر وجود داشته باشد باید به وسیله جان پناه از سقوط افراد در آن محل پیشگیری شود که پشت بام نیز جز این مورد به حساب می‌آید.
ارتفاع جان پناه پشت بام، بالکن، تراس و ایوان از سطح تراز باید از ۱۲۰ سانتیمتر بیشتر باشد و اگر با روش دیوارچینی اجرا می‌شود باید بین ۱۰ تا ۲۰ سانتیمتر پهنا داشته باشد و دیوارچینی آن به روش اصولی انجام شده باشد و با آجر، سیمان یا بتن روی آن قرنیز به کار برده شود. در اجرای انواع هندریل شیشه‌ای و فلزی نیز باید اصول اولیه کار رعایت شود و حداقل ارتفاع ۱۲۰ سانتیمتری را نیز شامل شوند. به طور مثال جنس شیشه باید سکوریت باشد و ضخامت آن تضمین شده باشد و اگر از کابل استفاده می‌شود نیز باید قطر کابل با توجه به مورد مصرف متغییر باشد.
جان پناه، پله و سطوح شیب بندی پشت بام نیز نباید از ۹۰ سانتیمتر کمتر باشد و اگر جان پناه به صورت یکپارچه نباشد میی بایست در آن از نرده استفاده شود. فاصله بین حفاظ عمودی نباید بیشتر از ۱۱ سانتیمتر باشد و اگر از شیشه در اجرای جان پناه سطوح شیب دار استفاده شده است، باید جنس و ضخامت شیشه استاندارد باشد.
دلایل سقوط جان پناه و خطرات آن چیست؟
متاسفانه در حوداثی مانند زلزله بم دیده شده است که جان پناه پشت بام بسیاری از ساختمان‌های تازه ساخت، دچار ریزش و سقوط شده است. سقوط جان پناه به دلیل پهنای کم آن نسبت به اندازه استاندارد و استفاده از مواد و مصالح ساختمانی نامرغوب و عدم گیرش جان پناه به سقف صورت گرفته است. سقوط جان پناه در هنگام زلزله بسیار خطرناک است زیرا موجب تحمل خسارات جانی و مالی افرادی است که در حال خروج از ساختمان یا افرادی که در حال گذر هستند، می‌شود.
مراحل اجرای جان پناه کدام است؟
معمولا اجرای جان پناه در ادامه کار دیوارچینی و پیش از اجرای نماکاری ساختمان انجام می‌شود. اجرای جان پناه با دیوارچینی دو ردیف آجر در طول و یا یک ردیف آجر در عرض، برای به دست آوردن پهنای استاندارد، صورت می‌گیرد.
ساخت دیوار دست انداز از سقف سازه شروع می‌شود و تا ارتفاع ۱۲۰ سانتیمتری ادامه پیدا می‌کند. دیوارچینی باید به صورت استاندارد و با ملات ماسه و سیمان مرغوب انجام شود.
پس از ساخت دست انداز به روش دیوارچینی، نمای ساختمان اجرا می‌شود و در مرحله نازک کاری ساختمان، پس از اتمام سقف، سیمان‌کاری روی آن انجام می‌شود و روی سیمان‌کاری، عایق رطوبتی اجرا می‌شود و روی عایق هم یک لایه موزاییک یا هر کف‌پوش مد نظر دیگری برای محافظت از لایه عایق رطوبتی اجرا می‌شود.
در صورت تمایل پس از اتمام دیوارچینی دست انداز یا جان پناه پشت بام یا بالکن قرنیز آجری، بتنی یا فلزی روی دیوار اجرا می‌شود تا از لایه دیوار زیرین محافظت کند.
اگر جان پناه یا هندریل از جنس شیشه، فلز یا کابل باشد، ابتدا در مرحله نازک کاری و اجرای نما، مراحل زیرسازی و نصب اتصالات آن اجرا می‌شود و پس از اجرای عایق رطوبتی و پوشش روی آن، ساخت جان پناه نیز انجام می‌شود.
مطلب پیشنهادی: اجرای وال پست در ساختمان بتنی، چرا بعد از زلزله ۹۶ کرمانشاه اجباری شد؟
اجرای جان پناه در چه مکان‌هایی کاربرد دارد؟
امروزه با گسترش روز افزون بازی‌های گروهی مانند فوتبال و علاقه تماشاگران به تماشای آن‌ها از نزدیک، مالکان و سرمایه‌داران را به ساخت ورزشگاه‌های هر چه بزرگ‌تر ترغیب کرده است. این افزایش ظرفیت برای عدم افت کیفیت معمولا به صورت عمودی اجرا می‌شود. در اینجاست که حضور پر رنگ جان پناه‌ها اهمیت پیدا می‌کند و مورد استفاده قرار می‌گیرد.
برای نصب آسانسور در ساختمان‌های کوچک و قدیمی نیز نیاز به اجرای جان پناه از جنس غیر از آجر و بتن است. در این مواقع استفاده از انواع جان پناه شیشه‌ای و فلزی که جای کم‌تری را اشغال می‌کنند، بیشتر می‌شود.
گاهی در مجتمع‌های بزرگ مسکونی و برج‌ها نیز مکانی در بین واحدها برای عبور نور در نظر گرفته می‌شود که در این مکان‌ها برای پیشگیری از سقوط افراد از جان پناه‌های شیشه‌ای یا فلزی استفاده می کنند.
گاهی هم در برج‌ها از پنجره‌هایی استفاده می‌شود که تمام ارتفاع دیوار را پوشانده است لذا برای محافظت بیشتر از جان افراد در پشت پنجره، جان پناهی از جنس فلز یا کابل اجرا می‌شود.
اجرای جان پناه یا دست انداز در اختلاف ارتفاع‌های طبیعی نیز برای محافظت از جان افراد، مرسوم است. از انواع این اختلاف ارتفاع‌های طبیعی می‌توان به پرتگاه‌ها، صخره‌هایی که گردشگری در آن‌ها زیاد است، سواحل صخره‌ای و پرتگاه‌دار و … اشاره کرد.
سخن آخر
جان پناه، دست انداز یا هندریل هر سه واژه هایی هستند که برای یک سازه به کار می‌روند. جان پناه با استفاده از متریال مختلف مانند آجر، بتن، شیشه سکوریت، فلز، کابل و …. را می‌توان اجرا کرد. در مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان، ارتفاع استاندارد برای جان پناه پشت بام، بالکن، پله‌ها و غیره آمده است. جان پناه سازه‌ای است که وظیفه محافظت از جان ساکنان را دارد ولی اگر با مواد و طبق مراحل استاندارد اجرا نشود می تواند خسارات مالی و جانی جبران ناپذیری را به وجود بیاورد.
