فضای سبز معنی و مفاهیم متفاوتی برای افراد مختلف می‌تواند داشته باشد. برای افرادی که در آپارتمان زندگی می‌کنند یک معنا و برای افرادی که در خانه‌های ویلایی زندگی می‌کنند معنای دیگری خواهد داشت. از طرفی اجرای فضای سبز در موقعیت‌های مختلف از اصول خاص خود پیروی خواهد کرد و تفاوت‌های هر چند جزئی با یکدیگر خواهند داشت. در ادامه این مقاله به طور مفصل به اجرای فضای سبز تحت شرایط مختلف و ارائه ایده‌هایی جذاب خواهیم پرداخت.
فضای سبز چیست؟
فضاهای سبز در واقع سطوحی از زمین‌های مسکونی و شهری هستند که بر اساس اصول و طراحی‌های خاص با استفاده از انواع پوشش‌های گیاهی پوشیده می‌شود تا بتوان محیط را از جنبه‌های مختلفی همچون زیباشناختی، رفاه و آرامش بهبود بخشید. در طراحی و اجرای فضای سبز اهداف مختلفی دنبال می‌شود که به مقدار زیادی به نوع فضای سبز بستگی خواهد داشت. در این نوشتار منظور از فضای سبز بیشتر فضای سبز مسکونی در آپارتمان‌ها و ویلا است.
بیشتر بخوانید: محوطه سازی : تمام اصول، مصالح و روش اجرای آن + معرفی متخصصین ماهر
عوامل مؤثر بر اجرای فضای سبز
همه می‌دانیم که کشور ما ایران روی کمربند گرم و خشک قرار گرفته است که به موجب آن میزان بارش‌ها با نوسانان زیادی مواجه است و بر همین اساس نمی‌توان به هر شیوه‌ای به اجرای فضای سبز پرداخت بلکه در طراحی فضاهای سبز در هر اندازه و هر مکانی که باشد باید فاکتورهای مهمی را مد نظر قرار داد که در ادامه بیشتر در رابطه با آن‌ها سخن می‌گوییم.
آب
اهمیت این موضوع در ویلاها بیشتر از خانه و آپارتمان‌های شهری است که از پوشش گیاهی کمتری استفاده می‌کنند. در ویلاها که فضای سبز در مقیاس بزرگی اجرا می‌شود شناسایی منابع آبی و استفاده مناسب از آن از اهمیت بالایی برخوردار است. این موضوع در کشور‌های گرم و خشکی مانند کشور خود ما نیز بیشتر از هر جای دیگری به چشم خواهد خورد.
آب اصلی‌ترین منبع مصرفی در فضاهای سبز است و بدون آن هرگز نمی‌توان به یک نتیجه درست و دلخواه رسید. در خانه‌ها و آپارتمان شهری که مقیاس فضای سبز کوچک و در حد و اندازه حیاط است شاید اهمیت مصرف آب چندان به چشم نیاید اما در ویلاها که فضای سبز مساحت‌هایی تا چند هزار متر را پوشش خواهند داد کنترل و مدیریت مصرف آب بسیار مهم خواهد بود. انتخاب گیاهان مقاوم در برابر آب و هوای خشک، تعبیه سیستم‌هایی به منظور ذخیره آب باران، اجرای زهکشی مناسب خاک در فضای سبز و آبیاری در بازه زمانی مناسب از جمله اقداماتی هستند که می‌توان در جهت استفاده بهینه از این منبع مهم صورت داد.
نور
میزان و جهت تابش نور خورشید در طول روز از مهم‌ترین فاکتورهایی است که باید در طراحی فضای سبز در مقیاس‌های مختلف مد نظر قرار دهید. تقریباً تمامی فضاهای سبز در فصل‌های و تابستان به اوج زیبایی خود خواهند رسید و باید از آن‌ها استفاده کرد. در این صورت اگر نور خورشید را در طراحی و اجرای فضاهای سبز لحاظ نگردد آن‌چنان که باید نمی‌توان از آن لذت برد. از طرفی عدم توجه به شدت آفتاب و جهت تابش آن در انتخاب گیاهان هم زیبایی فضای سبز را خراب خواهد کرد و هم با از بین رفتن پوشش گیاهی هزینه‌های شما را افزایش خواهند داد.
بیشتر بخوانید: اصول و مراحل طراحی پارک و فضای سبز + ضوابط اجرایی و فایل PDF
در طراحی و اجرای خود با در نظر گرفتن شدت و جهت تابش نور خورشید موقعیت اجرای المان‌های مختلف فضای سبز همچون صندلی‌ها، آلاچیق، حوض، درختان و گل‌ها را مشخص کنید. به عنوان نمونه درختان سایه انداز فضای مناسبی برای نصب صندلی‌ها و همچنین گیاهان و گل‌های حساس به نور مستقیم خورشید هستند. از درختچه‌ها و گیاهان سایه دوست می‌توان به آبلیا، افرا، آکوبا، انواع شمشاد، تاکسوس، سنجد تزئینی، ماهونیا، آبشار طلا و یاس زرد اشاره کرد. آمارانتوس‌ها، ناز خرفه‌ای، اختر، گل ناز یخی، بومادران، اشرفی، رز ماری و اسطوخودوس نیز از جمله گیاهانی آفتاب دوست هستند.
خاک و زمین
خاک و زمینی که قصد محوطه سازی ساختمان و اجرای فضای سبز را در آن دارید نیز نقش مهمی در جنبه زیباشناختی ایفا خواهد کرد. از آنجایی که تنوع در فضای سبز مهم خواهد بود پس به ناچار باید از انواع درخت‌ها و گیاهان مختلفی استفاده کرد که بسیاری از آن‌ها به شرایط ویژه‌ای از خاک از لحاظ زهکشی نیاز دارند. از اهداف مهم اجرای فضای سبز تداعی کردن طبیعت در یک مقیاس کوچک‌تر است. از این رو عارضه‌های طبیعی زمین هر چند ساده باشند می‌توانند نقش مهمی را در رسیدن به این اهداف ایفا کنند. وجود تخته سنگ‌های بزرگ یا پستی و بلندی‌ها هم هر یک به نوبه خود می‌توانند زیبا باشند. نیازی نیست که حتماً یک زمین کاملاً صاف و تخت داشته باشید. شیب زمین، خود می‌تواند به عنوان یک المان مهم و جالب به کار گرفته شود. سعی کنید از زیبایی و المان‌های موجود استفاده کنید نه اینکه با هزینه‌های بسیار آن‌ها را تغییر یا از نو ایجاد کنید.
آب و هوا
آب و هوا نیز از جمله فاکتورهایی است که در طراحی و اجرای بخش‌های مختلف فضای سبز باید آن را مد نظر داشت. آب و هوای هر منطقه تا حدودی سبک و سیاق کلی فضای سبز شما را تعیین خواهند کرد. سبک‌های مختلفی از فضای سبز مانند انگلیسی، فرانسوی، بیابانی، مدیترانه‌ای و شرقی که هر کدام به شرایط آب و هوایی خاصی نیاز دارند. از این رو در کشور ما ایران اجرای فضای سبز به سبک انگلیسی که به داشتن پوشش‌های گیاهی زیاد و متراکم شناخته می‌شود و با توجه به این که به نگهداری و مقدار آب زیادی نیاز پیدا خواهد کرد شاید که چندان گزینه مناسبی نباشد.
آب و هوا در فصول مختلف سال را در نظر بگیرد و گیاهان و گل‌ها را بر اساس آن انتخاب کنید. کشور ما چهار فصل است و برای استفاده دراز مدت تر از فضای سبز بهتر است که گیاهان چهارفصل نیز در فضای سبز کاشته شوند.
مراحل اجرای فضای سبز
نحوه طراحی فضای سبز در موقعیت‌های مختلفی تفاوت‌های زیادی می‌تواند با هم داشته باشند به عنوان نمونه در اجرای فضای سبز در ویلا که با مساحت‌هایی چند هزار متری مواجه هستیم به مراتب باید اصولی‌تر از اجرای فضای سبز در فضای چند ده متری خانه و آپارتمان‌های شهری صورت گیرد. به طور مراحل اجرای اصولی فضای سبز را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
مرحله اول، بررسی زمین مورد نظر
در این مرحله زمین مورد نظر در هر اندازه و مساحتی که باشد باید از نظر فاکتورها و عواملی که در بالا به آن‌ها اشاره کردیم مورد ارزیابی قرار بگیرد. میزان و نحوه دسترسی به منابع آب را مشخص کنید. با در نظر داشتن شرایط آب و هوایی شدت و جهت تابش نور خورشید را در طول روز مشخص کنید. عوارض طبیعی و مصنوعی موجود در زمین را شناسایی کنید.
مرحله دوم، طراحی اولیه از زمین
بر اساس بررسی‌ها و ارزیابی‌هایی که در مرحله قبل صورت گرفته است باید یک نقشه اولیه از شرایط کلی زمین طراحی کرد که موقعیت زمین نسبت به زمین‌های پیرامون و عوارض طبیعی و مصنوعی موجود در آن کاملاً مشخص شود.
مرحله سوم، اولویت بندی نیازها
بر اساس موقعیت زمین و فرصت‌هایی که در اختیار شما به لحاظ امکان‌پذیری اجرای برخی از المان در اختیار شما قرار می‌دهد تمامی خواسته‌های خود را فهرست کنید و بر اساس اهمیت اجرایی آن را اولویت بندی کنید. این کار به شما امکان می‌دهد تا بهترین کنترل را بر چگونگی هزینه بودجه داشته باشید. در اولویت بندی که صورت می‌دهید خواسته دیگر افراد خانواده را نیز مد نظر قرار دهید. نیم نگاهی هم به شرایط آب و هوایی و زمین داشته باشید.
مرحله چهارم، طراحی نهایی فضای سبز
بر اساس اولویت‌های خود و همچنین شرایطی که زمین در اختیار شما قرار می‌دهد نسبت به طراحی نهایی فضای سبز مورد نظر خود اقدام کنید. در این امر می‌توانید از افراد متخصص هم کمک بگیرید. سعی کنید این طرح تمامی جزئیات ممکن را در خود داشته باشد را در مرحله اجرای استخر مشکل یا مانعی بر سر راه قرار نگیرد.
مرحله پنجم، اجرای فضای سبز
بعد از تائید و نهایی شدن طراحی فضای سبز باید بر اساس اولویت بندی‌های که از قبل صورت داده‌اید به پیش بروید. خود این مرحله شامل اقدامات مراحل مختلفی می‌شود که بستگی به المان‌های مورد استفاده در اجرای فضای سبز دارد. خاکبرداری، گودبرداری، اجرای سیستم زهکشی و لوله کشی، اجرای سایر تأسیسات مانند سیم کشی، کاشت گیاهان، اجرای پیاده روها و نورپردازی از جمله این اقدامات به شمار می‌روند. اولین چیزی که در فضای سبز به چشم خواهد آمد درخت‌ها و گیاهانی است که در آن تعبیه شده‌اند.
در استفاده از گیاهان و درختان به نوع آن‌ها و شرایط مناسب هر یک توجه کنید. اولویت، با استفاده از درختان و گیاهان بومی منطقه است. به طرح خود تنوع لازم را بدهید اما حواستان باشد زیاده روی نداشته باشید و فضای سبز را بیش از اندازه شلوغ و شلخته نکنید. تعادل و تقارن را در کاشت درختان و گیاهان رعایت کنید. قبل از کاشتن درختان سعی کنید طرح نهایی را با در نظر گرفتن نوع درختان و گیاهان در ذهن خود مجسم کنید.
مرحله ششم، بازرسی نهایی فضای سبز
بعد از اتمام اجرای فضای سبز باید با دقت تمام المان‌هایی که به اجرا در آورده‌اید را بررسی کنید تا تمامی ایرادات و نقص‌های احتمالی مشخص و رفع شوند. تمامی سیستم زهکشی، لوله کشی و سیم کشی باید به دقت بررسی شوند.
بیشتر بخوانید: بررسی ضوابط و استانداردهای اجرایی فضای سبز
مهم‌ترین المان‌ها در اجرای فضای سبز
از معنای فضای سبز بر می‌آید که تنها شامل کاشت چند درخت و گیاه است اما در واقع چنین نیست. اجرای فضای سبز برای به دست آوردن یا فضای برتر برای استفاده درست از المان‌هایی بستگی دارد که در ترکیب با یکدیگر، شکل لازم را به فضای سبز می‌دهند. از مهم‌ترین المان‌ها در اجرای فضای سبز به تزئینات ساختمان و محوطه شامل: آب‌نما، حوض، آلاچیق، پرگولا، انواع فلاورباکس‌ها، انواع مبلمان، برکه‌های مصنوعی، تجهیزات نورپردازی، انواع گل و گیاه، استخر، کف سازی و پیاده رو، اشاره کرد.
نمونه طراحی فضای سبز برای گرفتن ایده
بعد از آشنایی لازم با اصول و المان‌های طراحی فضای سبز در آپارتمان‌ها و ویلاها بهتر است که برای گرفتن ایده چند مورد نمونه کار را ارائه دهیم. در ادامه سعی شده است که نمونه‌هایی ارائه شود که سبک‌های مختلفی از فضای سبز را پوشش می‌دهند.
سخن آخر
فضای سبز امروزه با فاصله گرفتن روز افزون انسان از طبیعت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده است. فضای سبز در هر مقیاس باید طبق اصول و استانداردهایی صورت گیرد تا بتوان به اهداف مد نظر از اجرای آن دست یافت. در طراحی و اجری فضای سبز باید فاکتورهای مختلفی را مد نظر قرار داد. المان‌های متعددی برای استفاده در فضای سبز در دسترس هستند.
منابع:
- http://www.hvmag.com/Hudson-Valley-Magazine/12-Key-Principles-For-Garden-Design/
- https://www.harmonygardenslandscaping.com/ask-landscaping-expert/four-principles-sustainable-landscaping/
نویسنده: قادر بیری
جهت همکاری در زمینه فضای سبز آماده خدمات رسانی هستیم.متشکرم