مدیریت ناب (Lean construction) و مدیریت پروژه

تعداد پروژه های ساخت و ساز در ایران زیاد می باشد. در زمینه این پروژه ها نیز تلاش های فروان و با ارزشی صورت گرفته است. که عمدتاً هدف آن ها توسعه و طراحی سامانه مدیریت پروژه بوده است. از سال 1992 میلادی موضوع افزایش راندمان پروژه های ساخت و ساز با کمک تکنیک های ناب مطرح گردید. که هدف آن عبارت است از افزایش میزان بهره وری، کاهش زمان ساخت و کنترل هزینه های پروژه های ساخت و ساز از طریق تکنیک های کاربردی در حوزه ساخت و ساز اعمال می شود.
روش های ناب به دنبال توسعه و مدیریت یک پروژه از طریق روابط، دانش مشترک و اهداف مشترک است. پیشرفت های قابل توجه در برنامه با کاهش قابل توجه دفع زباله، به ویژه در پروژه های پیچیده، نامشخص و سریع از اهداف اصلی روش های ناب می باشد.

تفکر ناب چیست؟

امروزه شرکت های موفق نسبت به رقبای خود در تأمین محصول و خدمات با کیفیت بالا برای مشتری، کارآمدتر هستند و آن هایی که کارآیی کمتری دارند، نابود می شوند. شرکت ها باید خدمات و محصولات خود را در سطح کیفیت جهانی و فوری به مشتری عرضه کنند زیرا مشتری ماری جز این را قبول نمی کند و در غیر اینصورت آن ها محکوم به فنا و نابودی هستند. از این منظر، تفکر ناب به موضوعی فراتر از سود می اندیشد و مجموعه ای از مفاهیم و روش ها، برای تداوم فعالیت و اقزایش عمر سازمان است. ضمن آن که شرکت ها با استفاده از روش های ناب از طریق اقزایش بهره وری و همچنین جلب رضایت مشتری در زمینه کیفیت و زمان تحویل به سود مستمر نیز دست می یابند.

از این منظر، تفکر ناب به موضوعی فراتر از سود می اندیشد و مجموعه ای از مفاهیم و روش ها برای تداوم فعالیت و افزایش عمر سازمان است، ضمن آن که شرکت ها با استفاده از روش های ناب از طریق افزایش بهره وری و همچنین جلب رضایت مشتری در زمینه کیفیت و زمان تحویل به سود مستمر نیز دست می یابند.

تفکر ناب راه بهتری است برای سازماندهی مدیریت ارتباط با مشتری، زنجیره تامین، تکوین محصول و همچنین عملیات ساخت و تولید. تفکر ناب با کمترین امکانات بیشترین بازدهی را ممکن می سازد. برای دستیابی به این اهداف تفکر ناب از اصـول زیـر استفاده می کند:

• تعیین دقیق ارزش هر محصول معین
• شناسایی جریان ارزش آن محصول
• ایجاد حرکت بدون وقفه در زنجیره ارزش
• امکان دادن به خریدار تا این ارزش را از تولید بیرون بکشد
• تعقیب کمال

تفکر ناب برای دستیابی به اهداف خود و طی گام های پیادهسازی اصول مذکور، بر شناسایی و حذف اتلاف از فرآیندها تاکید می نماید. اتلاف به هر فعالیت انسانی اطلاق می شود که جاذب و مصرف کننده منابع و ذخایر است، ولی هیچ ارزشی نمی آفریند. انواع اتلاف عبارت است از:

• حمل و نقل کالا از یک نقطه به نقطه ای دیگر بی هیچ هدفی
• موجودی هایی که روی هم انبار می شوند
• حرکت و جابه جایی نیروی انسانی در حین کار
• توقف و انتظار کارکنان برای انجام کاری در "پایین جریان" به دلیل انجام نشدن به موقع کاری در "بالای جریان" ارزش
• اضافه تولید یا ساخت چیزهایی که کسی خواهان آن نیست
• دوباره کاری به دلیل اشتباهاتی که باید اصلاح شوند
• خرابی یا کالا و خدماتی که به نیاز فرآیند مشتری پاسخ نمی گویند
• مراحلی از فرآیند که به راستی ضرورتی ندارند

در صنعت ساخت و ساز نیز مصادیق زیادی برای اتلاف وجود دارد که در ادامه به مرور برخی از آنها می پردازیم و سپس ابزارها و تکنیک های پیشگیری از آنها را بررسی می نماییم:

• حمل و نقل: حمل و نقل عبارت است از جابه جایی افراد و کالاها (مواد و مصالح) از محلی به محل دیگر. بدیهی است که در زمان حمل و نقل بر روی مواد و کالا فرآوری و کار ارزش آفرین انجام نمی شود. حمل و نقل یکی از مصادیق مهم اتلاف در ساخت و ساز است. اگر مواد اولیه مورد نیاز گروه های کاری پیمانکاران در زمان مناسب و به مقدار لازم در دسترس آنها باشد، سرعت کار تا چند برابر افزایش می یابد. تعدادی از دانشجویان و اساتید دانشگاه سینسیناتی در یک پروژه تحقیقاتی که به منظور استفاده از تکنیک های ناب اجرا کردند، با آمار نشان دادند که در حدود موارد میتوان با برنامه ریزی موثر، مواد را در پایکار و دردسترس کارگر قرار داد و از این طریق بهره وری را افزایش داد، بدون این که هزینه ای بابت خرید تجهیزات حمل و نقل پرداخت شود. تغییرات در فضای کارگاه و شرایط محیطی ساخت و ساز، عامل محدود کننده عمده برای مدیریت جابه جایی مصالح و مواد اولیه است، زیرا برای بهبود وضع حمل و نقل نیاز به انجام مطالعات در زمینه چیدمان کارگاه است که متغیر و پویا بودن آن، این کار را برای کارشناسان دشوارتر می کند.

• موجودی: موجودی به مصالح و کالاهایی گفته می شود که بر روی آن ها کاری انجام نمی شود و در انتظار مصرف بسر می برند. این کالاها می تواند شامل مواداولیه، کالای نیمه ساخته و محصول نهایی باشد. همانطور که اشاره شد یکی از محدودیت های مهم در مدیریت تامین مصالح ساخت و ساز، تغییرات مداوم فضای کارگاه و شرایط ساخت است. بدین معنی که تغییر در چیدمان کارگاه سبب می شود که موقعیت بهینه موجودی کالاها و مصالح پایکار دچار تغییر شود. در پروژه های ساخت و ساز ساختمانی سرعت این تغییرات زیادتر و در پروژه های سد یا پل سازی تغییرات کمتر است و لذا اهمیت مدیریت موجودی مصالح، در پروژه های ساختمانی در ابعاد متوسط بیشتر است. همچنین در ساخت و ساز، مدیریت تامین مصالح رابطه تنگاتنگی با حمل و نقل دارد. "تعیین محل بهینه موجودی مصالح" و "بهینه کردن حمل و نقل" و "متغیر بودن شرایط" سه راس مثلثی را تشکیل می دهند که از ابتدای پروژه به صورت پویا و مستمر باید بررسی شده و توسط مدیر پروژه و تیم برنامه ریز پروژه مدیریت شوند.

• حرکت: حرکت یعنی جابه جایی افراد در حین انجام کار. بدیهی است که کاهش حرکت باعث افزایش بهره وری می گردد. تعداد گروه های فعال در یک جبهه کاری و همچنین نحوه تقسیم کار بین افراد می تواند باعث کاهش حرکت در حین فرآیندهای ساخت و ساز و افزایش بهره وری شود.

• انتظار: انتظار یعنی توقف یک مرحله از فرآیند کار به علت تمام نشدن مرحله قبل. حذف این نوع اتلاف در پروژه به طور عمده بستگی دارد به نحوه برنامه ریزی صحیح و مدیریت زمان. مهمترین مصداق این اتلاف در صنعت ساخت و ساز مربوط می شود به مدیریت تامین مصالح، بدین معنی که تاخیر در فرآیند تامین مصالح و پیمانکار، باعث ایجاد توقف و تاخیر در فرآیند ساخت می شود. در صورت وجود برنامه زمانی صحیح برای پروژه می توان زمان انتظار را به نحو قابل توجهی کاهش داد.

• اضافه تولید: در تفکر ناب هر فرآیند مشتری فرآیند قبلی و تامین کننده فرآیند بعدی است و وظیفه هر فرآیند تامین به موقع ،(JIT) ، (نه زودتر و نه دیرتر)، همان مقدار (نه بیشتر و نه کمتر) کالایی است که فرآیند مشتری به آن نیاز دارد و اضافه تولید به معنی تولید بیش از نیاز و یا زودتر از زمان نیاز فرآیند مشتری است. اضافه تولید خود باعث ایجاد اتلاف های مختلف مانند جابه جایی، موجودی اضافه و پایکار، ضایعات و دوباره کاری می شود.

• دوباره کاری: دوباره کاری عبارت است از اجرای مجدد کار. علت دوباره کاری می تواند مواردی باشد مانند، عدم انطباق و کیفیت پایین کار و یا اشکال در ابزار. همچنین یکی از علل عمده دوباره کاری در ساخت و ساز عبارت است از تغییر در طرح. علت تغییر در طرح نیز می تواند اشکال در آن، اشکال در اجرا و یا درخواست مشتری باشد. برای جلوگیری از تغییر طرح توسط مشتری، لازم است که نیازهای وی قبل از طراحی به طور کامل بررسی شود و این همان موضوع تعریف دقیق "ارزش" توسط مشتری است. استفاده از سامانه های رایانه ای طراحی می تواند در افزایش توان دیداری مشتری و تعریف بهتر خواسته های وی بسیار مفید باشد و از دوباره کاری در حین ساخت جلوگیری نماید.

• خرابی: از دیدگاه تفکر ناب، خرابی به معنی عدم انطباق با نیاز مشتری است. مشتری ارزش های مورد نظر خود را تعریف می کند و در مرحله طراحی، این ارزش ها به زبان فنی و اجرایی تعیین می شوند و اطلاعات و نقشه های فنی تهیه شده نیز مبنای ساخت و همچنین کنترل کیفیت و تشخیص عدم انطباق می باشند. نیازهای مشتری یکی از الزاماتی است که در ساخت و ساز باید رعایت شود. الزامات دیگر عبارتند از: الزامات ناشی از قوانین و مقررات و استانداردهای مربوط به ساخت و ساز و همچنین الزامات مربوط به فرآیند و روش ساخت.

همه این الزامات می توانند در تعیین شاخص های کنترل و خرابی موثر باشند. اولویت این سه دسته از الزامات عبارتند از: الزامات قانونی، الزامات مشتری و الزامات طراحی. رعایت الزامات مذکور موجب حفظ سلامتی کارکنان شاغل در کارگاه در حین ساخت و همچنین بهره برداران از ساختمان پس از ساخت آن می شود.

• مراحلی از فرآیند که به راستی ضرورتی ندارند: مراحل غیرضروری فرآیندها با توجه به ارزش مورد نیاز مشتری تعیین می شوند و طی فرآیند بهبود باید کاهش یابند.

در مطلب بعدی تکنیک های مدیریت ناب معرفی خواهند شد.

منابع:

https://www.lodplanner.com/lean-construction/

http://www.okyanusbilgiambari.com/bilgiambari/Yalin/Yalin.Fabrika/Lean_Construcion.Examples.pdf

https://www.leanconstruction.org/about-us/what-is-lean-design-construction/

Applying lean thinking in construction and performance improvement، Remon Fayek Aziz Sherif . Mohamed Hafez، https://doi.org/10.1016/j.aej.2013.04.008