غارها و تونل‌های آبی شهر تاریخی شوشتر در ایران، به نظر می‌رسد توسط کرم‌های غول‌پیکر ساخته شده‌اند! اما در واقع، سیستم پیچیده هیدرولیکی سازه های آبی شوشتر توسط تمدن‌های مختلف در طی قرن‌های گذشته به شکلی شگفت‌آور توسعه پیدا کرده‌اند.
با اینکه نسبت به گذشته کارآیی کمتری دارد و در طول زمان دچار فرسایش شده است، ولی بسیار تعجب آور است که چطور این سیستم آبرسانی باستانی اکنون و در قرن بیستم مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد؛ از طریق سیستم تونل‌ها و استخرها، آب به شهر شوشتر هدایت می‌شود و مصرف چندین کارخانه را تأمین می‌کند.
در واقع، سازه های آبی شوشتر منظره‌ای شگفت‌انگیز و جذاب را به روی چشمان ناظران می‌گشاید. سیستم هیدرولیکی این منطقه تاریخی، یکی از شاهکارهای مهندسی در جهان است؛ با ویکی ساختمون همراه باشید.
به منظور ایجاد تغییر در محل کار و منزل درخواست بازسازی ساختمان را در کارگشا ثبت نمایید و منتظر تماس متخصصان باشید.
تاریخچه سازه های آبی شوشتر
شوشتر شهری در جنوب غربی ایران و در استان خوزستان است. این شهر در پای کوه‌های زاگرس و در حدود ۹۰ کیلومتری شمال اهواز واقع شده است. در بیشتر دوره‌های تاریخی از ساسانیان گرفته تا حکومت پهلوی‌ها، این شهر مرکز استان خوزستان بوده است. به عبارتی، شوشتر بخش اعظم شهرت خود را مدیون سازه های آبی خود است. این سازه‌ها در سال ۲۰۰۹ در لیست میراث فرهنگی جهانی یونسکو ثبت شد، که از آن به عنوان «شاهکار نبوغ و خلاقیت» یاد می‌شود.
تاریخ ساخت سازه های آبی شوشتر به قرن پنجم قبل از میلاد مسیح بر می‌گردد؛ زمانی که این سیستم توسط پادشاه پارسی داریوش بزرگ آغاز به کار کرد. آبِ رودخانه کارون از طریق کانال‌ها و تونل‌های دست‌ساز و سنگ‌های طبیعی عبور پیدا می‌کند و در مسیرهای مشخصی منحرف می‌شود. این سیستم تا قرن سوم بعد از میلاد در تمدن‌های مختلف از جمله بین‌النهرین و رومی‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت.
کارون، تنها رودخانه قابل کشتیرانی ایران است که به دو شاخه اصلی به نام‌های گرگر و شاطیط تقسیم می‌شود. گرگر یک آبشار مصنوعی است که ساخت آن به دوره اردشیر بابکان، بنیانگذار امپراتوری ساسانیان نسبت داده شده است. در دوره ساسانیان، پُل بَند گرگر بر روی این کانال ساخته شد تا سطح آب را بالا ببرد.
سه تونل آب تأمین شده توسط گرگر وارد کل مجموعه می‌شوند. آب ورودی از طریق کانال‌های متعدد تقسیم می‌شود، سپس چرخ‌های آسیاب را چرخانده و به شکل آبشارهایی به یک استخر یا حوض بزرگ می‌ریزد.
ساسانیان برای به اشتراک گذاشتن آب تهیه شده توسط کارون، بین مناطق مختلف شوشتر و حتی برخی دیگر از شهرهای مجاور از تکنیک‌های باستانی هدایت آب استفاده می‌کردند. بخش‌هایی از این سیستم آبی حتی پس از قرن‌ها هنوز کار می‌کنند. مصالح ساختمانی مورد استفاده در این مجموعه عمدتاً گرانیت و ملات ساروج بوده است.
ساز و کار سیستم هیدرولیکی سازه های شوشتر
شوشتر نمونه‌ای بی‌نظیر و استثنایی از تکنیک‌های هیدرولیکی است که در زمان‌های قدیم برای کمک به اشغال اراضی نیمه‌بیابانی ایجاد شده است. با منحرف کردن رودخانه‌ای که در کوه‌ها جاری می‌شود، با استفاده از سازه‌های بزرگ مهندسی و ایجاد کانال‌ها، استفاده‌های گسترده از مدیریت آب را در سرزمین‌های وسیعی امکان‌پذیر می‌کرد. در طول تاریخ، این مکانیزم برای آبرسانی شهری، آبیاری کشاورزی، پرورش ماهی، کارخانه، حمل و نقل، سیستم دفاعی، و موارد بیشتر مورد استفاده قرار می‌گرفت.
سازه های آبی شهر شوشتر شامل دو کانال اصلی انحرافی در رودخانه کارون است که یکی از آنها کانال گرگر است. روند کار این سازه‌ها، بدین گونه است که سد گرگر جریان رودخانه را مسدود می‌کند و در نتیجه سطح آب را بالا می‌برد تا آبگیری سه تونل حفر شده در صخره را انجام دهد. تونل‌های سه گانه، آب را که مستقیما به چندین کانال ریخته و باعث چرخاندن چرخ‌های آسیاب می‌شوند، مابقی آب در پایان به درون استخر می‌ریزد.
این کانال هنوز از طریق مجموعه‌ای از تونل‌ها، آب شهر شوشتر را تأمین می‌کند. گرگر، صخره دیدنی را تشکیل می‌دهد که از آن، آب آبشار به یک حوضه پایین دست می‌ریزد. سپس وارد دشت واقع در جنوب شهر می‌شود که در آن امکان کاشت باغات و زراعت بیش از ۴۰،۰۰۰ هکتار وجود دارد.
سازه های آبیِ تاریخی شوشتر، یک سیستم هیدرولیکی همگن است که در سطح جهان طراحی و در قرن ۳ میلادی به پایان رسیده است. از نظر تنوع در ساختارهای مهندسی و سازه‌های آن از نظر تنوع کاربردها (آبرسانی شهری، آسیاب، آبیاری، حمل و نقل رودخانه‌ای و سیستم دفاعی) بسیار غنی است. این سازه‌ها گواهی بر میراث و دانش عمیق ایرانیان باستان و مردمان بین‌النهرین دارد.
جاذبه های گردشگری اطراف سازه های آبی شوشتر
در کنار سازه های آبی، مجموعه‌ای از ساختارهای باستانی نیز یافت می‌شود که شرح زیر است:
پل شادُروان شوشتر یا بند قیصر
قدمت این پل به دوره ساسانیان باز می گردد و دارای ۴۴ دهانه است. تنها ۳۷ مورد از دهانه‌های این پل تا به امروز دست نخورده مانده‌اند. پل شادُروان تقریباً ۵۰۰ متر طول دارد و حدود ۵۰٪ آن تاکنون بازسازی و ترمیم شده است. این نخستین سازه ترکیبی پل – سد در ایران و جهان است.
در اوایل سال ۲۶۰ بعد از میلاد، شاپور اول، پادشاه دوم امپراتوری ساسانیان، پیروزی بزرگی در برابر رومی‌ها بدست آورد. وی والرین اول، امپراتور روم را دستگیر کرد و سربازان رومی را به اسارت گرفت. شاپور از رومیان در ساخت و رونق شهر شوشتر و به طور خاص ساخت این پل استفاده کرد. به همین دلیل، نام دیگر این پل «قیصر (سزار)» است.
قلعه سلسال
این قلعه، متشکل از حیاط‌های بزرگ و متعدد، پادگان‌ها، اصطبل‌ها، حمام‌ها، برج‌های نگهبانی، باغ‌ها، یک اسلحه‌خانه، اتاق‌های موسیقی، حرمسرا، آشپزخانه، استخرهای بزرگ، استحکامات و یک خندق است. دژ سلسال، مرکز دفاعی و همچنین یک مرکز کنترل کانال داریون، و یکی دیگر از مسیل‌های مصنوعی است که از زیر شاخههای رودخانه شطیط می‌باشد.
امروزه این قلعه عمدتاً تخریب شده است و تنها بقایای آن، اتاق‌های زیرزمینی و تونل‌های داریون است. طبق منابع تاریخی، این قلعه به دوره هخامنشی باز می‌گردد. کانال داریون در زمان سلطنت داریوش بزرگ به منظور آب دادن به دشت میاناب در شوشتر حفر شده است.
برای ایجاد زیبایی در محیط اطراف خود درخواست محوطه سازی ساختمان را در کارگشا ثبت نمایید.
پل بند میزان
منسوب به شاپور اول است و یک نمونه درخشان از تکنیک‌های هدایت آب در جهان شناخته می‌شود. این پل، رود کارون را به نسبت‌های خاصی به دو شاخه اصلی گرگر و شطیط تقسیم می‌کند؛ نسبت ۲ برای گرگر و نسبت ۴ برای شطیط است. تکنیک تقسیم آب که در این پل به کار رفته است، آن را به یک شاهکار معماری از دوران باستان در ایران تبدیل کرده است. بدین معنی که، در هنگام تقسیم آب کارون، اگر مقدار آب موجود در هر یک از این دو کانال بیش از حد معینی باشد، پل بند مقدار اضافی آب را به کانال دیگر منتقل می‌کند.
پل سد لشکر
در کنار یکی از شش دروازه تاریخی شوشتر، پل سد لشکر قرار دارد که امروزه فقط بقایایی از این دروازه قابل مشاهده است. این سازه به دوره ساسانیان باز می‌گردد، اما در زمان مرمت آن در سال ۱۳۸۸، دو قبر اشکانی در نزدیکی پایه این پل کشف شد. کانال عبوری آب در زیر پل، از زیر شاخههای نهر داریون است که به داخل گرگر می‌ریزد و به آن «رقت» گفته می‌شود.
پل بند ماهی بازان
این پل بند به دوره ساسانیان باز می‌گردد که از بستری یکپارچه ساخته شده است. دستکاری بستر و ساخت سه دیوار در وسط آن به منظور افزایش فشار آب و بالا نگه داشتن سطح آب انجام می‌گیرد.
از دیگر مناطق دیدنی این منطقه می‌توان به پل بند خاک، پل بند شراب‌دار، بند برج عیار، پل سد شاه علی و برج نگهبانی کلاه فرنگی اشاره کرد.
به منظور تعمیر و تعویض لوله‌های فرسوده ساختمان درخواست خود را در تاسیسات مکانیکی ساختمان ثبت نمایید.
چرا باید از سازه های آبی شوشتر دیدن کرد؟
تکنیک‌های هدایت آب به شیوه سنتی در سازه های هیدرولیکی شوشتر در نهایت دانش مورد استفاده قرار گرفته است. این سازه‌ها به معنای واقعی کلمه منحصربه فردترین سیستم آبرسانی هستند که در هیچ کجای دیگر جهان همانندشان یافت نمی‌‍شود. به همین دلیل است که هر ساله تعداد بسیار زیادی بازدید‌کننده و گردشگر از اقصی نقاط جهان به این منطقه از ایران سفر می‌کنند. اگر تا به امروز از این منطقه دیدن نکرده‌اید، باید به شما بگوییم: «زندگی خود را تلف کرده‌اید!»
