روانشناسی محیطی چیست؟ چگونه محیط بر ما تاثیر می گذارد؟
عبارت روانشناسی محیطی ممکن است برای بسیاری از افراد کمی گنگ و نامفهوم باشد. روانشناسی محیطی در حال حاضر گستردگی و جامعیت زیادی پیدا نکرده است و یک مفهوم نسبتا جدید تلقی می‌شود. این اصطلاح از پتانسیل لازم برای تبدیل شدن به یکی از مهم‌ترین و گسترده‌ترین مفهوم ها در حوزه زندگی مدرن انسان برخوردار است. با معرفی روانشناسی محیطی با ما همراه باشید.
حس و حال خوب را با ثبت درخواست در بازسازی ساختمان به خود و خانه خود هدیه دهید.
تعریف دقیق از روانشناسی محیطی چیست؟
بر اساس مجله بین‌المللی روانشناسی محیطی این مفهوم را می‌توان به صورت زیر تعریف کرد:
«روانشناسی محیطی عبارت است از مطالعه علمی تبادلات و روابط میان مردم و محیط فیزیکی پیرامون آن‌ها که شامل محیط‌های طبیعی و مصنوعی، استفاده و سوءاستفاده از طبیعت و منابع طبیعی و رفتارهای مرتبط با پایداری می‌شود.»
به عبارتی روانشناسی محیطی به همکاری میان مردم و محیط پیرامون آن‌ها مربوط می‌شود. به عنوان یک حوزه تخصصی این مفهوم در تلاش برای درک چگونگی و چرایی تاثیر محیط بر ما، چگونگی بهره‌گیری از این دانش به نفع خودمان و چگونگی بهبود رابطه ما با دنیای پیرامون است.
پیشینه‌ای مختصر از روانشناسی محیطی
این موضوع در واقع زیر مجموعه‌ای از روانشناسی است که براساس تعریف بالا به چگونگی تعامل مردم با محیط پیرامون خود می‌پردازد؛ ریشه‌های آن به سال‌ها قبل بر می‌گردد؛ اما به عنوان یک حوزه ساختارمند تقریباً می‌توان آن را جوان در نظر گرفت (اسپنسر و گی، ۲۰۰۹).
اسپنسر و گی به عنوان پیشگامان فعال در زمینه روانشناسی محیطی عنوان کرده‌اند که روانشناسی محیطی را می‌توان در زمان‌های بسیار قبل‌تر هم جستجو کرد. به عنوان مثال آن‌ها با ارجاع به سفرنامه مارکوپولو، در مقاله خود چنین نوشتند که «در سال ۱۲۷۲ مارکوپولو در سفر به مناطق آسیای غربی خاطر نشان کرده است که مردم شهر کرمان بسیار خوب و مهربان بوده‌اند. در حالی که شهر همسایه آن‌ها در سرزمین پارس به مراتب جنگ‌طلب‌تر بودند.
پادشاه کرمان دلیل این موضوع را از وزیران و مشاوران خود جویا شد و آن‌ها در پاسخ گفتند که مشکل خاک و زمین منطقه است. پادشاه کرمان دستور می‌دهد تا مقداری خاک را از شهر همسایه که در آن زمان‌ها و طبق گفته مارکوپولو مردمی کمی خشن‌تر داشته است به کرمان بیاورند. آن‌ها خاک را در تالار قصر پخش و آن را با فرش پوشاندند. با شروع ضیافت تغیر رفتار در مهمانان آشکار شد و شروع به پرخاش و ناسزا به یکدیگر کردند. پادشاه کرمان هم عنوان کرد که مشکل هر چه که هست دلیل آن را باید در خاک این منطقه جستجو کرد» (اسپنسر و گی، ۲۰۰۹).
مطلب پیشنهادی: روانشناسی محیطی و دستاوردهای آن
داستان بالا این پرسش را تداعی می‌کند که آیا محیط بر ما تاثیر می‌گذارد؟ این پرسش در واقع در نهایت به روانشناسی محیطی ختم می‌شود. به طوری که گروهی از روانشناسان اجتماعی سعی داشتند تا مشخص کنند که چه طرح و سبکی در اتاق‌های بیمارستان برای بیماران مناسب و چه سبکی نامناسب است. آن‌ها پس از مطالعه بسیار متوجه شدند که واقعاً نمی‌دانند که چگونه باید به این پرسش پاسخ داد و از این رو تصمیم گرفتند که مفهوم و حوزه جدیدی را برای بررسی این موضوعات ایجاد کنند.
در اواخر دهه ۱۹۵۰ و در طی دهه ۱۹۶۰ حوزه جدیدی در زمینه روانشناسی تحت عنوان روانشناسی محیطی در ایالات‌متحده آمریکا توسعه یافت. یکی از مهم‌ترین اقدامات صورت گرفته به سال ۱۹۵۸ مربوط می‌شود. در این سال یک گروه تحقیقاتی توسط ویلیم ایتلسون و هارولد پروشانسکی در دانشگاه شهر نیویورک شروع به کار کرد. هدف این گروه مطالعه چگونگی تاثیر گذاری معماری بیمارستان بر رفتار بیماران بود. ایتلسون برای اولین بار در سال ۱۹۶۴ و در کنفرانس برنامه‌ریزی در بیمارستان‌ها شهر نیویورک به اصطلاح روانشناسی محیطی اشاره کرد.
مقولات مورد بحث در روانشناسی محیطی
خب تا به اینجا شناخت جزئی از روانشناسی محیطی پیدا کردیم و الان هم لازم است که بدانیم روانشناسی محیطی به مطالعه چه موضوعاتی می‌پردازد. مجله بین‌المللی روانشناسی محیطی موضوعات و مقولات زیر را به عنوان زمینه‌ها و حوزه‌های محبوب در این مفهوم در نظر گرفته است:
- ارزیابی ساختمان‌ها و چشم‌اندازهای طبیعی
- نقشه‌برداری شناختی و شناخت فضایی و موقعیت‌یابی
- پیامدهای اکولوژیکی اقدامات و فعالیت‌های انسانی
- طراحی و تجربه جنبه‌های فیزیکی محیط‌های کاری، مدارس، خانه‌ها، ساختمان‌ها و فضاهای عمومی
- رفتار گردشگری در رابطه با محیط
- معنا و مفهوم صورت‌های مختلف سازه‌ها
- جنبه‌های رفتاری و روانشناسی مردم و طبیعت
- نظریه‌های مکان، دلبستگی مکانی و هویت مکانی
- جنبه‌های روانشناسی مدیریت منابع و بحران
- درک و مدیریت خطرات زیست‌محیطی
- استفاده اجتماعی از فضا
مطلب پیشنهادی: فنگ شویی در معماری و طراحی داخلی چه تاثیری می‌گذارد؟
مهم‌ترین مفاهیم و نظریه‌های روانشناسی محیطی
عمده نظریه‌های روانشناسی محیطی به چگونگی و چرایی اقدامات و فعالیت‌های ما در خصوص محیط پیرامون مربوط می‌شود که به طور کلی می‌توان آن‌ها را در چهار مورد زیر خلاصه کرد.
جبر جغرافیایی
جبر جغرافیایی دلالت بر این دارد که پایه و اساس تمامی تمدن‌ها به فاکتورهای محیطی از جمله توپوگرافی، اقلیم، پوشش گیاهی و دسترسی به آب بستگی دارد. نظریه پردازان در این خصوص باور دارند که افزایش زیاد چالش‌های زیست‌محیطی به نابودی تمدن‌ها منجر خواهد شد و شده است.
بیولوژی اکولوژیکی
چشم‌انداز بیولوژی اکولوژیکی ریشه در نظریه‌های مربوط به پیوستگی بیولوژیکی و جامعه‌شناسی میان ارگانیسم‌ها و محیط پیرامون آن‌ها دارد. بر اساس این نظریه ارگانیسم‌ها به عنوان بخش‌های جدایی ناپذیری از محیط پیرامون خود در نظر گرفته می‌شوند.
برای تغییر در حال و هوای محیط اطراف خود، درخواست خود را در تزئینات ساختمان کارگشا ثبت نمایید.
رفتار گرایی
رفتار گرایی بیشتر بر مفهوم گفت‌وگو و تبادل نظر تأکید دارد و عنوان می‌کند که هر دو بستر محیطی و شخصی از جمله شخصیت و تجارب برای تعیین رفتار یک فرد حیاتی هستند.
روانشناسی گشتالت
دست آخر هم روانشناسی گشتالت مطرح می‌شود که یکی از جنبه‌های موضوع رفتارگرایی است. با این تفاوت که رفتار گرایان اغلب رفتار را در نظر می‌گیرند اما روانشناسی گشتالت عمدتاً بر روی درک و شناخت متمرکز می‌شود.
اصول روانشناسی محیطی
- چشم اندازه برهم‌کنشی
- تحقیق کاربردی میدانی که بر ادغام و یکپارچه‌سازی نظریه و عمل متمرکز شده است.
- سطوح چندگانه از تجزیه و تحلیل، فردی و اجتماعی
- چشم‌انداز میان رشته‌ای
- رویکردهای چند روشی شامل کمی و کیفی
- رویکرد واقع گرایانه
- مدل سیستم‌ها
- تحقیق در محیط طبیعی
استفاده از روانشناسی محیطی در طراحی و معماری
همانطور که ممکن است تا به اینجای بحث حدس زده باشید روانشناسی محیطی چیزهای زیادی برای گفتن در مورد معماری و طراحی کار آمد و گیرا دارد، بر اساس مطالعات صورت گرفته می‌دانیم که مکان‌هایی مانند باغ‌ها و پارک‌های سرسبز با گل‌ها و گیاهان رنگارنگ به مردم کمک می‌کنند که احساس خوبی داشته باشند. علاوه بر این مشخص شده است که داشتن رابطه تنگاتنگ با محیط پیرامون، تاثیر بسیار مثبتی بر افراد خواهد داشت. بنابراین طراحی محیط‌های مشارکتی و فعال، تمرکز و بهره‌وری ما را افزایش می‌دهند.
محوطه سازی ساختمان خود را به متخصصان کارگشا بسپارید.
استفاده از روانشناسی محیطی در ساختمان‌ها هنوز به اندازه کافی رواج نیافته است اما با این حال این حوزه تخصصی در حال رشد و بلوغ است. تعداد روانشناسانی که به حوزه طراحی ساختمان‌ها و فضاها ورود پیدا می‌کنند روز به روز در حال افزایش است.
سخن آخر
اگرچه مفهوم روانشناسی محیطی سالیان سال است که بر زندگی انسان‌ها تاثیر می‌گذارد اما این مفهوم در سال‌های اخیر به عنوان یک حوزه تخصصی گسترش زیادی داشته است. این مفهوم در واقع به بررسی چگونگی و چرایی تعامل و برهمکنش میان مردم و محیط پیرامون می‌پردازد. درک و استفاده از این مفهوم به ما در طراحی فضاهای کارآمد مناسب با اهداف مشخص کمک می‌کند.
