تفاوت خاکبرداری و گودبرداری در چیست و چگونگی اجرای آن‌ها؟
خاکبرداری و گودبرداری از اولین عملیات عمرانی برای ساخت یک سازه از جمله آپارتمان، برج، پل و … هستند. این دو عملیات معمولاً به اشتباه یکی در نظر گرفته می‌شوند در صورتی که این‌طور نیست و تفاوت‌های قابل توجهی با یکدیگر دارند و از طرفی هم هدف از اجرای این دو عملیات هم متفاوت است. در ادامه این مقاله به تفاوت این دو عملیات ساختمانی و شباهت‌های آن پرداخته خواهد شد با ما همراه شوید.
خاکبرداری چیست؟
عملیات خاکبرداری در واقع به هموار و هم‌شیب کردن بخشی از زمین گفته می‌شود که در آن برآمدگی‌ها برداشته می‌شود و فرورفتگی‌ها با سطح زمین هم تراز می‌شود. به عبارتی تمامی پستی و بلندی‌های زمین اصلاح می‌شود. در عملیات خاکبرداری حداکثر تا عمق 60 سانتیمتری حفر انجام می‌شود. خاکبرداری با توجه به نوع زمین که در ادامه به آن هم اشاره خواهد شد؛ با دست یا با استفاده از ابزارهای ماشینی بزرگ یا کوچک صورت می‌گیرد.
گودبرداری چیست؟
عملیات گودبرداری به هموار و هم‌تراز کردن بخشی از زمین گفته می‌شود که در آن‌ها عملیات حفاری تا بیش از عمق 60 سانتیمتری انجام می‌شود. عملیات گودبرداری همانند عملیات خاکبرداری با توجه به جنس زمین با استفاده از دست یا ماشین‌آلات ساختمانی انجام می‌شود.
تفاوت میان خاکبرداری و گودبرداری
به طور کلی همان‌طور که در بالا نیز به آن اشاره شد در عملیات خاکبرداری تنها به هم‌سطح سازی برآمدگی‌ها و فرورفتگی‌ها اقدام می‌شود و عمق کنده‌کاری کمتر از 60 سانتیمتر است ولی در عملیات گودبرداری اگرچه هم‌سطح سازی پستی و بلندی‌ها همانند با خاکبرداری صورت می‌گیرد اما عمق حفاری به بیش از 60 سانتیمتر و در برخی پروژه‌های بزرگ به چند 10 متر می‌رسد.
شباهت میان خاکبرداری و گودبرداری
با توجه به بحث‌هایی که تا به اینجا صورت گرفته است شباهت‌های این دو عملیات را می‌توان در چند مورد زیر خلاصه کرد:
- خاکبرداری و گودبرداری هر دو از اولین عملیات ساختمانی هستند.
- مسطح سازی به روش دستی یا ماشینی در هر دوی این عملیات صورت می‌گیرد.
- این دو عملیات هم به صورت دستی و هم ماشینی صورت می‌گیرد.
- روش اجرای این عملیات تا حدود زیادی به جنس زمین بستگی دارد.
مراحل خاکبرداری و گودبرداری کدام‌اند؟
مانند هر عملیات ساختمانی، گودبرداری و خاکبرداری هم مراحلی دارند که در ادامه به معرفی مختصر آن‌ها می‌پردازیم.
پس از اخذ مجوزهای لازم برای ساخت سازه ساختمان، یکی از اولین مراحل ساخت شامل خاکبرداری و گودبرداری می‌شود و در آن باید نقشه‌های تهیه شده، آزمایشات مکانیک خاک، سطح آب‌های زیرزمینی، وضعیت سازه‌های همسایه در نظر گرفته شود و مجوزهای لازم از سازمان‌های مربوطه مانند سازمان آب و فاضلاب، برق، گاز، مخابرات، آتش‌نشانی و کلانتری محل اخذ شود.
دانستن مسیر لوله‌ها و تأسیسات شهری مانند لوله‌ها و کابل‌ها بسته به پروژه، ضروری است. پس از این مراحل عملیات گودبرداری آغاز می‌شود و حفاری تا عمق مشخص شده در نقشه‌ها صورت می‌گیرد.
عملیات گودبرداری تا عمق مشخص شده در نقشه و تا زمانی که به خاک سفت نرسیده باشیم باید ادامه پیدا کند و اگر مابه‌التفاوت آن تا 15 سانتیمتر باشد، خاک ریخته و آن را با استفاده از کمپکتور فشرده می‌کنیم و اگر بیشتر از 70 سانتیمتر بود مابه‌التفاوت را با سنگ و سیمان پر می‌کنیم تا به ارتفاع نقشه برسانیم. به عبارتی اگر مجبور شدیم که گودبرداری را تا عمق بیشتر از مقدار مشخص شده تا رسیدن به خاک سفت ادامه دهیم باید مقدار اضافه گودبرداری شده را به نحوی جبران کنیم.
پس از حفاری بهتر است سطح کنده شده با ملات ماسه و سیمان پوشیده شود تا از هجوم عوامل تغییر دهنده مانند آفتاب، باران، برف و … در امان باشد. در صورت بروز حوادث طبیعی مانند برف، باران، طوفان و … جمع شدن آب در حفره، باید عملیات زهکشی انجام شود.
در صورت ناپایداری دیواره‌های گود از راه‌های پایدارکننده و مهاربندها استفاده می‌کنیم. از انواع مهاربندها می‌توان به اجرای فونداسیون ساختمان در کف، نیلینگ، سازه نگهبان، سپرکوبی، دیواره دیافراگمی، اجرای خرپا، اجرای پلکانی و ترانشه محیطی اشاره کرد.
بیشتر بخوانید: تفاوت نیلینگ و انکراژ چیست؟ + کاربردها و فواید هر روش
در ساخت سازه‌های بزرگ و کوچک چه نیازی به گودبرداری است؟
به طور کلی گودبرداری پیش از ساخت هر نوع سازه‌ای انجام می‌شود تا مقاومت سازه در برابر نیروهای کششی مانند زلزله بهتر شود و کمترین خسارت وارد شود.
در سازه‌های کوچک مانند آپارتمان‌های 3 طبقه به بالا برای پایداری بیشتر سازه و ایجاد فضای بیشتر برای پارکینگ و انباری گودبرداری انجام می‌شود. با توجه به قوانین شهرداری‌ها مربوط به مجوز ساخت تعداد محدودی طبقه و یا ارتفاع محدود سازه، کارفرمایان برای ایجاد فضای بیشتر مجبور به احداث پارکینگ و انباری در طبقات زیرزمین می‌شوند و به طبع آن گودبرداری صورت می‌گیرد.
در سازه‌های بزرگ مانند برج‌ها و پل‌ها در درجه اول گودبرداری به منظور افزایش پایداری سازه در برابر نیروی کششی زمین‌لرزه و پایین آوردن نقطه ثقل سازه، گودبرداری انجام می‌شود. البته در برج‌های ساختمانی هم ساخت پارکینگ از دلایل گودبرداری است.
گودبرداری تا چه عمقی انجام می‌شود؟
اصولاً در عملیات گودبرداری نوع خاک بسیار مورد توجه است و میزان گودبرداری و روش‌های انجام آن بستگی زیادی به نوع خاک دارد. به طور کلی گودبرداری در زمین‌های مقاوم به میزان درخواست کارفرما بستگی دارد و انجام می‌شود و این عملیات در زمین‌های غیر مقاوم بیشتر تا رسیدن به زمین مقاوم و بکر برای سازه‌های بزرگ مانند برج‌ها انجام می‌شود.
انواع زمین در عملیات‌های گودبرداری و خاکبرداری
زمین‌ها یا خاک‌ها از نظر عملیات گودبرداری و خاکبرداری به 5 نوع کلی زمین دستی، زمین لجنی، زمین کلنگی، زمین دج و زمین سنگی تقسیم می‌شوند که در ادامه به صور مختصر به هر کدام می‌پردازیم.
زمین دستی
به زمین‌های نرم که قابلیت کنده شدن با دست به کمک بیل یا هر گونه ابزار دستی را دارند زمین دستی یا بیلی گفته می‌شود.
زمین لجنی
زمینی است که از خاک نرم ریزدانه مانند رس تشکیل شده است. این زمین به این دلیلی لجنی خوانده می‌شود که خاک رس آن با جذب آب حالت الاستیک به خود می‌گیرد و گیر افتادن ماشین‌آلات حفاری را باعث می‌شود و کار گودبرداری را با مشکل مواجه می‌سازد.
زمین کلنگی
زمین کلنگی زمینی است که خاک با کلنگ و بیل برداشته می‌شود و از دو زمین دستی و لجنی سخت‌تر است ولی آن‌چنان سخت نیست که جای کلنگ در آن بماند.
زمین دج
دج وسیله‌ای است که در گذشته برای حفاری مورد استفاده قرار می‌گرفت زمین‌هایی که سخت هستند و در هنگام کندن رد کلنگ در آن باقی می‌ماند، زمین دج می‌گویند.
زمین سنگی
این زمین در رده سخت‌ترین زمین‌ها است و به طور یکپارچه از سنگ تشکیل شده است. عملیات گودبرداری این نوع زمین‌ها با استفاده از ماشین‌آلات حفاری انجام می‌شود.
گودبرداری و خاکبرداری در زمین‌های کوچک و بزرگ
به طور کلی در زمین‌های کوچک گودبرداری و خاکبرداری به صورت دستی در صورت نبود فضا برای حضور ماشین‌آلات حفاری و یا با استفاده از بیل مکانیکی انجام می‌شود. زمین‌ها کوچک معمولاً در درون شهر‌ها هستند و همجوارانی دارند که محافظت از سازه همجوار هم از وظایف مسئولان عملیات گودبرداری به شمار می‌رود. برای این منظور حتماً باید از یکی از روش‌های مهاربندی استفاده شود.
ولی این دو عملیات در زمین‌های بزرگ که معمولاً هم بدون همجوار هستند به شیوه دیگر و با استفاده از ماشین‌آلات حفاری سنگین انجام می‌گیرد. در این گونه گودبرداری‌ها ابتدا با لودر اقدام به حفر یک سطح شیب‌دار می‌شود که محلی برای ورود به محل گود خود لودر و ماشین‌های حمل خاک است. در گودبرداری و خاکبرداری زمین‌های بزرگ اگر زمین سست باشد از مهاربند استفاده می‌شود و اگر زمین سفت باشد و زاویه اصطکاک خاک آن کم باشد نیازی به مهاربند نیست و عملیات ساخت و ساز پس از گودبرداری آغاز می‌شود.
سخن آخر
خاکبرداری و گودبرداری دو عملیات مشابه در مرحله اول ساخت سازه هستند و با هم تفاوت‌هایی دارند که در ابتدای مقاله به آن اشاره شد. پیش از خاکبرداری اقداماتی برای دانستن زیرسازی شهری باید انجام گیرد و مجوزهای لازم اخذ شود. پس از گودبرداری نیز در زمین‌های سست و دارای همجوار اجرای مهاربندی لازم و ضروری است. پوشش محل گود پس از گودبرداری باید به سرعت انجام شود تا محل گود در برابر عوامل تغییر دهنده ماند آفتاب، باران و … قرار نگیرد.
