مرمت بناهای تاریخی چیست + اهمیت و روش های رایج مرمت

مرمت بناهای تاریخی در ایران و کشور‌هایی که بناهای تاریخی زیادی در آن‌ها وجود دارد و فرهنگ و تمدن غنی دارند امری الزام‌آور است. مرمت بناهای تاریخی علمی است که در چند قرن اخیر شروع و توسعه یافته است و استفاده از آن در کشور‌های صنعتی همین‌طور ایران در قرن اخیر بسیار گسترده شده است. مرمت و بازسازی آثار و بناهای تاریخی نقش به سزایی را می‌توانند در رشد اقتصاد یک کشور از طریق افزایش و رشد صنعت گردشگری ایفا کنند. به عبارتی استفاده‌های باستان‌شناسی و گردشگری این بناها‌ می‌تواند به یک محل برای کسب درآمد برای سازمان‌های مسئول مانند شهرداری‌ها و سازمان میراث فرهنگی بدل شود.

مرمت بناهای تاریخی چیست؟

مرمت بناهای تاریخی شاخه‌ای از هنر معماری است که با شناخت بناهای تاریخی و مطالعه آن‌ها از نظر قدمت، مواد بکار برده شده و سبک معماری زمان خود سعی در بازسازی این آثار و بناهای تاریخی دارد. در مرمت بناهای تاریخی در واقع به بازسازی فضای تاریخی و روح معماری زمان ساخت بنا پرداخته‌ می‌شود و برای پایداری بیشتر بنا در طی زمان مداخله‌های فنی و عملی انجام‌ می‌گیرد. منظور از مداخله فنی و علمی در واقع اقداماتی است که منظور هماهنگ‌سازی بنا با شرایط کنونی صورت می‌گیرد. به عنوان نمونه در عملیات مرمت بسیاری از بناهای تاریخی سعی شده است که با استفاده از روش‌هایی استحکام و مقاومت آن‌ها را افزایش داد.

در مرمت بناهای تاریخی واژه‌هایی برای تعریف دقیق‌تر مداخله فنی و عملی وجود دارد که شامل بهسازی، بازسازی ساختمان و نوسازی است. بهسازی شامل مجموعه اقداماتی است که در کوتاه مدت انجام‌ می‌گیرد و در واقع به توان‌بخشی یک بنای تاریخی‌ می‌پردازد و شامل تعمیرات، حفاظت، حمایت و استحکام بخشی است.

نوسازی در واقع سلسله اقداماتی است که در جهت اضافه کردن یک بخش نو به بنا یا ایجاد یک چهره نو برای بنا، انجام‌ می‌شود. بازسازی هم به ساخت دوباره یک بنای تخریب شده گفته‌ می‌شود که در آن فکر و طرح اولیه بنا در نظر گرفته نمی‌شود و یک بنای جدید با طرح و فکری جدید ساخته‌ می‌شود. به طور کلی مرمت بناهای تاریخی شامل دو فعالیت اصلی شامل حفاظت از آثار و بناهای تاریخی در برابر رطوبت و با ثبات سازی استاتیکی بنا‌ می‌شود که خود این دو فعالیت شامل زیر فعالیت‌هایی‌ می‌شوند.

پیدایش مرمت بناهای تاریخی

مراقبت از میراث فرهنگی سابقه دور و درازی دارد که هدف آغازین آن صرفاً در تفریح و لذت خلاصه می‌شد. تا اینکه در اوایل قرن بیستم هنرمندان تعمیر و بازسازی آثار هنری را امری مهم و لازم دانستند. با این وجود در قرن نوزدهم بود که دانشمندان برجسته‌ای همچون میشل فارادی در مورد اثرات مخرب محیط‌زیست بر آثار و بناهای تاریخی به مطالعه پرداختند.

با این وجود اولین اقدام رسمی و جالب توجه به منظور تلاشی برای اجرای همه این چارچوب‌های نظری در جهت حفظ میراث فرهنگی با افتتاح جامعه حفاظت از بناهای تاریخی در سال ۱۸۷۷ مصادف بود. اقدامات مشابهی هم در این سال‌ها توسط دولت فرانسه به بار نشست. در همین سال‌ها بود که نگهداری و محافظت از بناهای تاریخی به عنوان رشته تحصیلی مستقل بناگذاری شد و در سال ۱۸۸۸ فردریک راتگن اولین شیمی‌دانی بود که به استخدام یک موزه در می‌آمد. با این اقدام در سال‌های بعد شیمی‌دان‌های بیشتری وارد عرضه حفظ و نگهداری از آثار و بناهای تاریخی در ابعاد مختلف شدند.

روش‌های مرمت بناهای تاریخی کدام اند؟

مرمت بناهای تاریخی با توجه به ظن افراد مختلف به روش‌های مختلفی دسته‌بندی‌ می‌شود. در ادامه چند دسته‌بندی برای مرمت بناهای تاریخی بیان‌ می‌کنیم و هر کدام را به تفصیل توضیح خواهیم داد. طبقه‌بندی مرمت بناهای تاریخی بر اساس نوع استفاده از بنا به دو دسته کلی مرمت آرکئولوژیک یا باستان‌شناسی و مرمت آرتیستیک یا هنری تقسیم‌ می‌شود.

مطلب پیشنهادی: تعویض کاشی سرویس بهداشتی ، مراحل کاشی کاری

مرمت آرکئولوژیک

این نوع مرمت معمولاً برای بناهای کلاسیک روم و یونان انجام‌ می‌شود و تنها به منظور مطالعه بر روی بناهای به جامانده و جنبه‌های گردشگری انجام‌ می‌شود. در این نوع مرمت سعی‌ می‌شود روح اصلی بنا تغییر نکند و مرمت کار اجازه ندارد که بخش تازه‌ای به بنا اضافه یا بخشی از آن را حذف کند.

مرمت آرتیستیک

بناهای مربوط به دوران گوتیک و رنسانس را معمولاً به روش هنری مرمت‌ می‌کنند. در این روش مرمت کار‌ می‌تواند بخش‌هایی از بنا که وجود نداشته‌اند را با طرح و فکر خود به آن اضافه کند و یک کاربری جدید به بنای تاریخی بدهد.

یک نوع دسته‌بندی دیگر هم برای مرمت بناهای تاریخی وجود دارد که در واقع به میزان و نحوه مرمت یک بنای تاریخی بر می‌گردد. مرمت حفاظتی، مرمت آناستیلوسیس، پاک‌سازی سبکی، مرمت تکمیلی یا الحاقی، مرمت تاریخی یا زنده سازی، مرمت استحکامی و مرمت جامع از این دسته از مرمت‌های بناهای تاریخی هستند که در ادامه هر کدام را به صورت مجزا تعریف خواهیم کرد.

چنانچه قصد انجام نازک کاری ساختمان را داشتید، درخواست خود را در کارگشا ثبت نمایید.

مرمت آناستیلوسیس

این نوع مرمت معمولاً در باستان‌شناسی رواج زیادی دارد. مرمت آناستیلوسیس در واقع به ترمیم بناهای تاریخی که قسمت زیادی از آن‌ها از بین رفته است‌ می‌پردازد تا بتواند روحی از شکل تاریخی بنا را زنده کند. این نوع مرمت برای ترمیم بناهایی که خیلی قدیم و متعلق به زمان‌های دور هستند، مناسب است.

پاک‌سازی سبکی

این روش مرمت معمولاً پس از یک مرمت دیگر اجرا‌ می‌شود. گاهی مرمت بناهای تاریخی با اضافه کاری و ایجاد فضاهایی که تعلقی به آن زمان و سبک معماری خاص ندارد روبرو‌ می‌شود که در ادامه با بررسی کارشناسان مرمت پاکسازی سبکی به کار برده‌ می‌شود که فضاها و مرمت‌های اضافی و بی ارتباط برداشته‌ می‌شود.

مرمت تاریخی یا زنده سازی

این نوع مرمت در واقع مخلوطی از مرمت پاکسازی سبکی و آناستیلوسیس است. در مرمت تاریخی کارشناس به بازسازی فضا، کاربری اصلی و روح بنا اقدام‌ می‌کند و سازهای غیر اصیل و اضافه را حذف‌ می‌کند و بخشی از هویت اصلی بنا را با توجه به بازمانده‌های آن ترمیم‌ می‌کند.

مرمت استحکامی

این نوع مرمت همان‌طور که از نامش پیداست، تنها به ایجاد استحکام بنای تاریخی‌ می‌پردازد و در معماری و سبک آن دخالت ندارد. در مرمت استحکامی سبک بنا و فضاها دست نخورده باقی‌ می‌مانند.

مرمت حفاظتی

مرمت حفاظتی بیشتر جنبه قانونی دارد. در این نوع مرمت تنها اقداماتی انجام‌ می‌شود که بنا به شکل فعلی حفظ و نگهداری شود و حریم آن هم حفظ‌ می‌شود تا اقدامات بعدی برای مرمت بنا انجام شود.

مرمت تکمیلی

این نوع مرمت در صورتی انجام‌ می‌شود که بخش‌هایی از بنایی تاریخی از دست رفته باشد و برای بازسازی آن اقدام‌ می‌شود تا به موجودیت بنا لطمه‌ای وارد نشود تا در ادامه با توجه به بودجه و نظر کارشناسان مرمت بناهای تاریخی اقدامات بعدی صورت گیرد.

مرمت جامع

این نوع مرمت در بر دارنده تمام انواع مرمت‌ می‌شود. این نوع مرمت در کاروانسرای سرای سعدالسلطنه در قزوین دیده‌ می‌شود.

مرمت بناهای تاریخی به سبک جهانی یا ایرانی

در نگهداری از آثار تاریخی بسیار باید کوشید، چراکه تخریب ساختمان تاریخی، تخریب گوشه ای از تاریخ است. از قرن نوزدهم در اروپا انقلابی در بازسازی و مرمت آثار تاریخی به پا شد که اغلب این آثار از سبک معماری گوتیک بهره‌ می‌بردند، در این بین فرانسه و ایتالیا پیشتاز بودند و افرادی چون ویلیام اتکینسون و امانوئل ویوله‌لودوک این هنر و معماری جدید را پایه گذاری کردند. در این بین برخی به حفظ سبک و آثار همان‌طور که بود اعتقاد داشتند و برخی هم به کارهای خلاقانه دست‌ می‌زدند. مرمت بنا‌های تاریخی در ایران در دوران حاضر جانی تازه گرفته است و متولیان امر‌ می‌کوشند تا این بناها را هر چه بیشتر به مردم بشناسانند و در کنار آن بهره‌ای هم در کنارش عایدشان‌ می‌شود.

در ایران مرمت بناهای تاریخی بیشتر به روش جامع انجام‌ می‌گیرد که در آن در بسیاری از موارد کاربری بنا به کلی عوض شده و شکلی جدید به خود‌ می‌گیرد که خوشبختانه با اقبال و خوشایند عموم مردم و گردشگران خارجی روبرو شده است.

سخن آخر

اجرای انواع مختلف عملیات‌های مرمت بناهای تاریخی در سال‌های اخیر در بسیاری از کشورهایی با قدمت تاریخی زیاد از جمله کشورمان ایران رواج پیدا کرده است. بهره بردن از تمامی قابلیت‌های مرمت به دولت‌ها این امکان را می‌دهد که سطح صنعت گردشگری خود را با کمترین هزینه ممکن ارتقا بخشند که متعاقباً تأثیراتی به سزایی بر اقتصاد آن کشور خواهد گذشت.