آنچه باید درمتره و برآورد بدانید
متره و برآورد یکی از اساسی ترین ارکان ساخت و ساز می باشد. علوم متعدد مرتبط با علم متره و برآورد، اهمیت پرورش نیروی متخصص در این بخش را روشن می سازد. لذا توجه به زیر ساخت ها و اجزاء متره و برآورد امری ضروری برای متخصصین این حوزه است.
در این مطلب می خوانید:
جایگاه متره در پروژه های عمرانی
انواع فهرست بهای منتشره از طرف سازمان مدیریت
منابع و ماخذ پیشنهادی برای مطالعه
علم «متره و برآورد» یکی از اساسی‌ترین ارکان ساخت و ساز، یا به گفته دیگر قلب هر پروژه است. کم‌توجهی به امر متره و برآورد، ساختار اجرایی طرح‌های عمرانی را تهدید می‌کند و شریان‌های حیاتی آن را به خطر می‌اندازد و کمبود نیروی انسانی متخصص در این بخش تضییع حقوق پیمانکاران و کارفرمایان را به دنبال دارد.
بی‌نظمی اقتصادی در اجرای پروژه‌ها به طولانی شدن زمان ساخت آنها می‌انجامد و صدمات جدی بر امکانات و دارایی‌های ملی تحمیل می‌کند. باید با بینش علمی به متره و برآورد نگریست و این دانش را به عنوان رشته‌ای مستقل به‌شمار آورد. علم متره و برآورد در پروژه‌های کوچک مانند یک اتاق تأسیسات عظیم صنعتی و سدسازی و آسمان خراش‌ها در سیستم اجرایی کارفرما، مشاور و پیمانکار مورد استفاده قرار می‌گیرد. علوم متعدد مرتبط با علم متره و برآورد، اهمیت پرورش نیروی متخصص در این بخش را روشن می‌سازد.
تشریح پایگاه متره و برآورد در فرایند پروژه‌های عمرانی اهمیت آن برای کارفرما، مشاور، دستگاه نظارت، پیمانکار، مهندسی ارزش، مجریان ذی‌صلاح، مهندسی همزمان و …، برشمردن ویژگی‌های تخصصی نیروهای انسانی شاغل در این بخش، تعاریف و عبارات، معرفی منابع، مستندسازی عملیات با هدف جلوگیری از تضییع حقوق اشخاص و سازمان‌ها، و به‌کارگیری نرم افزار‌ها بخشی از عناوینی است که به آن پرداخته خواهد شد.
متره درتمام مراحل زندگی انسان امری روزمره و جاری است. موفقیت وعدم موفقیت افراد در زندگی در گرو سنجش و عمل بر اساس آن است. هر کارمند پس از دریافت حقوق برای هزینه کردن آن برنامه ریزی می کند و به عبارتی آن را متره می کند. بدین ترتیب او دخل و خرج ماهیانه اش را تنظیم می نماید. این محاسبه را متره مالی گویند.
متره زمان نیز امری مشهود درزندگی روزمره است. برای رفتن از منزل به محل کار یا سفر کردن احتیاج به برنامه ریزی زمانی داریم. با سنجش مسافت و سایر پارامترهای وابسته میزان زمان مورد نیاز بدست خواهد آمد.
مترور کیست؟
برآورد کنندگان مقادیر را مترور گویند. مترور درپروژه های عمرانی باید با فهرست بهای سازمان مدیریت وبرنامه ریزی، بخشنامه ها، دستورالعمل ها، تبصره ها و بندها، ردیف های شرایط عمومی وخصوصی پیمان آشنایی کامل داشته باشد.
مترور درطول کارخود باید پاسخ قانع کننده ای برای پرسش های زیر داشته باشد. میزان عملکرد مؤثر او وابسته به کیفیت پاسخگویی به این پرسش هاست.
- آیا کارهایی را که امروز انجام داده ام می توانستم درزمان کمتری انجام دهم؟
- آیا ازتمام راه های میانبر و کوتاه استفاده کردم؟
- آیا منتظر ماندم سایرین کاری را انجام دهند؟
- آیا کارها را نیمه تمام رها کردم؟
- آیا در قرار ملاقات ها به موقع حاضر شدم؟
- آیا وقت جلسه را تلف نکردم؟
- اولین کاری که فردا باید انجام دهم چیست؟
- تا چه حد از توانایی دیگر کارشناسان درجهت رشد کیفیت کار بهره گرفته ام؟
- چه پیشنهادهای سازنده ای دارم؟
- آیا حجم امورعقب مانده را به حداقل خود رسانده ام؟
- موارداختلاف را با چه میزان به توافق قطعی رساندم؟
متره و بایگانی چیست؟
مترور باید بایگانی قوی داشته باشد و هرگونه مدارک و مستندات را در محل‌های مربوط به خود قرار دهد.
مترور باید مکاتبات، صورت‌جلسات، دستورکارها، کاتالوگ‌ها، کدهای اجرایی، نقشه‌های ازبلیت، عکس‌ها، فاکتورها و هزینه‌ها را دسته‌بندی سپس بایگانی کند تا در موقع نیاز با کمترین زمان و بیش‌ترین سرعت بتواند مدارک مورد نیاز خود را برای اثبات ادعا و احقاق حقوق مالی اشخاص و سازمان‌ها ارایه دهد.
اسناد و مدارک تا هنگام تحویل موقت یا قطعی همواره مورد استفاده قرار می‌گیرد به همین دلیل بایستی همه مدارک را به صورت سالم نگهداری و محافظت کند.
کاربرد مدارک موجود در بایگانی عبارت است از تهیه صورت‌وضعیت و اثبات ادعا‌‌ها در مورد دیرکرد، حجم مصالح ورودی و… به‌کارگاه.
اسناد و مدارک مورد استفاده مترور که باید بایگانی شود به شرح ذیل است:
- قراردادهای پیمان و پیمانکاران جزء
- بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی
- صورت‌وضعیت‌های پیمان و پیمانکاران جزء
- تعدیل‌های مربوط به صورت وضعیت
- مابه‌التفاوت
- صورت‌جلسه‌ها
- دستورکارها
- نامه‌های وارده و ارسالی
- فهارس بهای سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی
- نشریه 55
- عکس‌ها، نمودار‌‌ها و جداول و فیلم‌های موجود از مراحل پیشرفت کار پروژه
- گزارش‌های روزانه
- گزارش نتایج آزمایشگاه
- فاکتورها
- آنالیز بهای قیمت‌ها
متره و مستندسازی چیست؟
مدارکی که برای اثبات هر دعوی به آن استناد می‌شود مستندات نامیده می‌شود. در پروژه‌های عمرانی، مستندات شامل صورت مجالس، دستورکارها، عکس‌ها، نقشه‌های مصوب اجرایی و نقشه‌های ازبیلت است.
یکی از مهم‌ترین کارهای مترور مستندسازی است. مستندات از لحاظ جغرافیایی، شرایط اقلیمی، نوع زمین (نرم، بیلی، دجی، سنگی) انواع گوناگون دارند.
یکی از مهم‌ترین مستندات برنامه زمانبندی و تطبیق کارهای انجام شده با آن می‌باشد. تهیه گزارش‌های روزانه و ماهانه از کارهای مهم مترور است. تهیه صورتمجالس در حین اجرای کارها اگر همزمان با اتمام یک قسمت از کار انجام شود برای تهیه صورت‌وضعیت قطعی می‌توان به آن استناد کرد و حجم صورت‌وضعیت قطعی کم، و رسیدگی به آن را آسان‌تر خواهد کرد.
تغییراتی که در نقشه‌های پروژه ایجاد می‌شود باید توسط کارفرما به صورت مکتوب به پیمانکار ابلاغ شود که این مستندات دستور کار نامیده می‌شوند.
تهیه و ترمیم جزییات اجرایی مربوط به یک قسمت از کار را که مطابق نقشه اولیه اجرا نشده باشند ازبیلت گویند. مستندات یاد شده باید معتبر باشند. (به تأیید کارفرما، مشاور، دستگاه نظارت و نماینده پیمانکار رسیده باشد.)
متره و نتایج آن
صورت وضیت مطلوب و کامل در روند اجرای پروژه نقش به‌سزا دارد. تهیه و تنظیم به‌موقع صورت‌وضعیت و رسیدگی به آن می‌تواند باعث تزریق بار مالی به‌کارگاه و پیشرفت سریع کار شود. وجود پشتوانه مالی در کارگاه به تهیه مصالح و شارژ نیروی انسانی کارگاه نقش بهسزایی دارد و از سایر نتایج یک متره و صورت‌وضعیت خوب می‌توان به نکات زیر اشاره کرد:
- کمترین پرت زمانی در اجرای پروژه
- اجرا و اتمام به موقع کار
- تأمین به اندازه و به موقع مصالح مصرفی پروژه
- برآورد به موقع و تأمین اعتبارات
خصوصیات ویژه یک مترور چیست؟
- دقت
- سرعت
- کیفیت
- امانتداری
- مسلط به امور و فنون متره (158 واحد درسی)
- شروع قوی
- داشتن دیدگاه نسبت به وضعیت
- ثابت قدم بودن
- ریزبینی
- تعهد به اصول اخلاقی
- عشق به کار
- تنظیم به موقع صورت وضعیت
- داشتن ذهن بایگانی کننده
- مستند سازی
- اصول وفنون مذاکره بالا
- خلاقیت
- موقعیت شناسی اقلیمی
- تمرکز
- انعطاف پذیری
- کارآفرینی
- صرفه جویی در زمان
- آشنا به بازار
- عالم به علم روز
- منظم بودن
- داشتن پشتکار و استمرار
جایگاه متره درپروژه های عمرانی کجاست؟
متره و برآورد برای کلیه نهادها و بخش های یک پروژه سودمند است. کارفرما و مهندسان مشاور بواسطه برآورد اولیه پروژه و با توجه به مبلغ تمام شده، اعتبار مورد نیاز جهت پروژه را تأمین می نمایند. برآورد اولیه دقیق و علمی در هزینه پروژه صرفه جویی می نماید.
آشنایی کامل با مصالح مصرفی، نوع محیط کار، زمین، فواصل حمل و معادن قرضه، مترور را قادر می سازد برآوردی با تقریب بسیار مناسب و نزدیک به واقعیت نسبت به اجرا بدست آورد. تهیه اسناد مناقصه و کمیسیون مناقصه جهت بستن قرارداد نیاز به مترور دارد.
متره و برآورد برای کلیه نهادها و بخشهای یک پروژه سودمند می باشد که ذیلاً به تفکیک به آن اشاره می شود:
کارفرما و مشاور
متره چه در زمان قبل از مناقصه و انجام مناقصه و چه در هنگام انجام پروژه، همگام با تمامی مراحل با پروژه پیش می رود.
در سیستم اداری کارفرما و مشاور واحدی تحت عنوان پیمان و رسیدگی وجود دارد. یکی از وظایف این قسمت رسیدگی به صورت وضعیت ها است.
- پیمانکار صورت وضعیت را به تایید ناظر مقیم در کارگاه می رساند.
- سپس پیمانکار صورت وضعیت آنرا به امور پیمان و رسیدگی می سپارد.
- در آنجا صورت وضعیت و به طور کلی متره ها همراه با دستور کار ها، نقشه ها، صورتمجالس و میزان پیشرفت کار محاسبه می شود و رقم تمام شده هر صورت وضعیت به دست می آید.
- پس از آن رقم ریالی بدست آمده به پیمانکار پرداخت می شود.
دستگاه نظارت
نظارت و کنترل بر اجرای صحیح پروژه طبق نقشه ها و دستورکارها و همچنین رسیدگی به صورت وضعیت های پیمانکار توسط یک شخص حقیقی یا حقوقی انجامی می گیرد که این دستگاه نظارت از طرف کارفرما یا مشاور انتخاب می گردد.
در حال حاضر در دستگاه نظارت امور کنترل بر اجرای پروژه و رسیدگی به صورت وضعیت های پیمانکار توسط یک نفر انجام می گردد که این امر باعث نقصان در امر رسیدگی کامل به هردو وظیفه او می شود، لذا برای رفع این مشکل بایستی سه گروه برای این امور به طور مجزا پیشنهاد و مشخص گردد.
- ناظر پروژه
- مترور
- مترور ناظر
پیمانکار
امروزه با توجه به وجود شرکت های متره و برآورد و اشخاص مترور، این وظیفه را نیز مانند آرماتوربندی و قالب بندی به شکل پیمانکاری یا به صورت حقوقی دستمزدی به مترورهای باتجربه واگذار می کنند؛ اما با توجه به این که متره و برآورد را هنوز علم نمی دانند توجه زیادی به آن ندارند. پیمانکاران برای برآورد قیمت های پیشنهادی در مناقصات و همچنین تهیه صورت وضعیت، قیمت جدید، کنترل پروژه، تهیه صورت وضعیت پیمانکاران جزء، محاسبه تأخیرهای مجاز و غیر مجاز و همچنین برنامه زمان بندی، از مترور استفاده می کنن. در این زمینه بیشتر از تکنیک های تجربی استفاده می گردد.
متره و علوم و فنون مرتبط
برای ایفای نقش مؤثر، مترور باید علوم مختلفی را به خدمت بگیرد. میزان موفقیت و دقت در کار با تسلط به این علوم نسبت مستقیم دارد. دروس مختلف مقاطع و رشته های تحصیلی مرتبط با متره و برآورد، امور قراردادها و پیمان در رسته های مختلف و دسته بندی آنها در کتاب مهندسی متره آورده شده است.
- قوانین ومقررات (حقوق ساخت)
- آمار و ریاضیات مهندسی
- دروس عمومی مهندسی
- مدیریت نوین
- دروس تخصصی مهندسی
دروس عمومی متره و برآورد
- اجزای ساختمان
- روشهای اجرائی ساختمان و تاسیسات
- ماشین آلات ساختمانی و راهسازی
- ابزارشناسی
- نقشه برداری
- آزمایشگاه مصالح و مکانیک خاک
- نقشه کشی و نقشه خوانی
- مصالح شناسی (ابنیه مکانیک برق)
- آشنائی با واحدها و مقادیر و استاندارد
- زبان تخصصی
- حسابداری (عمومی)
- جغرافیا و زمین شناسی
- بایگانی
- اقتصاد مهندسی
- رایانه
دروس تخصصی متره و برآورد
- فهارس بهای سازمان مدیریت و برنامه ریزی (15جلد)
- بخشنامه های سازمان مدیریت و برنامه ریزی
- آنالیزبها
- تعدیل و مابه التفاوت
- طراحی و بررسی نموگرام
- برنامه زمانبندی Gart-Part-CPM
- حسابداری (پیمانکاری)
- مهندسی سیستم ها
- کنترل پروژه
- امور پیمان ها و قراردادها
- مهندسی هم زمان (طرح و ساخت)
- مهندسی ارزش
- نرم افزارهای تخصصی
- خدمات مدیریت طرح (عامل چهارم)
- الفبای کار (ارزیابی کار و زمان)
انواع فهرست بهای منتشره از طرف سازمان مدیریت
رشته ساختمان:
- ابنیه
- تأسیسات مکانیکی
- تأسیسات برقی
رشته آب:
- خطوط انتقال آب
- آبرسانی روستایی
- شبکه توزیع آب
- آبیاری و زهکشی
- سدسازی
- شبکه جمع آ وری و انتقال فاضلاب
- حفاری چاه ها
- مرمت قنات ها
رشته حمل و نقل:
- راه و باند
- راهداری
رشته منابع طبیعی:
- آبیاری تحت فشار
- فضای سبز
- آبخیزداری
دستورکار چیست؟
موافقتی که در اوراق (فرم استاندارد) انجام می شود و فقط شامل شرح عملیات و مشخصات کار می باشد و در صورتی که بار مالی داشته باشد تأییدیه کافرما را می خواهد.
صورتمجلس چیست؟
ثبت انجام عملیاتی است که بعد از اتمام کار رؤیت نمی شود و طبق دستور کار توسط پیمانکار انجام شده است که شامل حجم عملیات، شماره آیتم و تاریخ اجرا و کارهای انجام شده می باشد.
مزیت های نرم افزارهای متره و برآورد در ایران
- سهولت در ورود اطلاعات
- سرعت در گزارش گیری
- مکانیزه نمودن پروژه ها
- اصلاح و رسیدگی آسان صورت وضعیت ها
- ضریب خطای پایین
پاتولوژی صورت وضعیت
- صورت وضعیت
- متره
- خلاصه متره
- ریز مالی
- خلاصه مالی
- کارهای فاکتوری
- قیمت جدید و ستاره دار
- خلاصه مالی
الف) صورت وضعیت:
- رویه مجلد باشد و سعی بر این شود که در هر پروژه از یک رنگ رویه و شیرازه و طلق استفاده شود.
- نام پروژه، شماره صورت وضعیت، نام کارفرما و مشاور و پیمانکار، تاریخ و زمان کارکرد صورت وضعیت ذکر شود.
- نسخه مخصوص کارفرما و مشاور و امور مالی و پیمانکار مشخص باشد.
- رویه هر قسمت مجزا باشد (مانند متره، خلاصه متره، ریزمالی و خلاصه مالی) و از کاغذ های الوان استفاده شود.
- خوانا و یا کامپیوتری باشد.
- درحد امکان از کلمات و حروف فارسی استفاده گردد.
- در هر صفحه , شماره صفحه و تاریخ و نام شرکت و نام پروژه و شماره صورت وضعیت و نام قسمت ذکر شود.
- محل امضاء پیمانکار ، ناظر ، مشاور و کارفرما موجود باشد.
- از جداول استاندارد استفاده گردد.
- صورت مجالس و دستور کارها در انتهای صورت وضعیت به ترتیب و مجلد آورده شود.
ب) ریز متره:
• به ترتیب فصل نوشته شود.
• شماره آیتم فهرست بها نوشته شود.
• شماره ردیف (رج) داشته باشد.
• آدرس ها دقیق و خلاصه باشد.
1. نقل از ص م
2. نقل از د-ک
3. نقل از (AتاB) (1تا12)
• از قرینه یابی استفاده شود.
• از تکرار خودداری گردد
• از کلمات عامیانه خودداری گردد.
• در هر مقطع از اتمام کار از صورت مجالس استفاده شود.
• از فاکتورگیری استفاده شود.
• دیوار 35 سانتی در عرض در تمام عرضها نوشته شود.
• ضخامت بتن مگر برای تک تک ردیف ها نوشته نشود و درپایان ردیف ها نوشته شود.
• انتهای جمع جزء با خط مشخص گردد.
ج) خلاصه متره:
• در ساختمانهای تکی و یک واحدی از خلاصه متره استفاده نگردد.
• شماره آیتم داشته باشد.
• نقل از صفحه متره داشته باشد.
• جمع بندی داشته باشد.
• در پروژه هائی که ساختمان زیاد دارد از جدول ذیل استفاده شود.
• از تکرار خودداری گردد.
• جدول مصالح مصرفی
د) ریز مالی:
• به ترتیب فصل نوشته شود.
• به ترتیب فصول فهرست بها
- شرح فصل
- ردیف
- شماره آیتم
- شرح (مختصر نویسی)
- واحد
- بهای واحد
- مقدار
- بهای کل
• جمع کل با ضرایب و بدون ضرایب در انتهای هر فصل نوشته شود.
• از آیتمهای تکراری خودداری گردد.
• ضرایب آیتمهای ستاره دار مشخص گردد.
• مصالح پایکار
منابع و ماخذ پیشنهادی برای مطالعه
- نحوه تنظیم قراردادها (بهمن کشاورز)
- مهندسی متره 1و2 (مهندس علیرضا میلانی زاده)
- 2800 نکته متره و برآورد (مهندس علیرضا میلانی زاده)
- اصول و فنون مذاکره (دکتر حیدری)
- مکاتبات پیمان (مهندس رامک حمیدی جو)
- 24 درس مدیریت پروژه
- پیمانکاری پروژه های صنعتی (مهندس علیمراد اتحاد)
- واژه نامه مدیریت ساخت و ساز (مهندس علیرضا میلانی زاده)
- فصلنامه برآورد
- (EPC / Turnkey Projects) (FIDICانتشارات)
- CONDITION OF CONTRACT FOR PLANT & DESIGN BUILD . FIDIC انتشارات
- CONDITION OF CONTRACT FOR CONSTRACTION (MDB HARMONIESED EDITION
بسیار جامع و کامل
بسیار جامع و کامل و اطلاعات بسیار خوبی را ارائه دادید.