در امور ساختمانی از ملات گچ و خاک اغلب برای کارهای نازک کاری دیوار استفاده می‌شود. همانطور که از نامش پیداست، این ملات از دو جزء گچ و خاک تشکیل شده است که در نسبت مناسب با یکدیگر مخلوط می‌شوند. برای یکدست کردن سطح دیوار و رفع پستی و بلندی‌ها، استفاده از ملات گچ و خاک ضروری است. برای شناخت بیشتر این ملات ساختمانی با مقاله دیگری از ویکی ساختمون همراه باشید.
تعریف ملات گچ و خاک
اندود گچ و خاک نوعی ملات زودگیر است که در فاصله سه تا چهار دقیقه بعد از تماس با آب شروع به سفت شدن می‌کند. در این ملات از خاک رُس سرند شده (الک شده) استفاده می‌شود. نسبت مواد استفاده از این نوع ملات ساختمانی به اندازه ۵۰ درصد خاک و ۵۰ درصد گچ است. هر چه مقدار خاک بیشتر باشد، ملات دیرگیرتر و پلاستیک‌تر خواهد بود.
دلیل استفاده از ملات گچ و خاک و گچ کشته این است که کار با آن راحت‌تر از گچ خالی است. گچ کاران فرصت بیشتر برای کار روی گچ و خاک دارند و به اصطلاح زیر ماله بهتر شکل می‌گیرد. از سویی دیگر، خاک قیمت ارزان‌تری از گچ دارد و استفاده از آن می‌تواند به معنای کاهش هزینه‌های ساخت و ساز باشد.
نحوه ساخت ملات گچ و خاک
برای ساخت اندود گچ و خاک باید یک استامبولی و ابزار گچ کاری تهیه کرد و سپس نصف آن را با آب پُر کرد. ابتدا خاک رُس الک شده و بعد از آن گچ به استانبولی اضافه می‌شود. به یاد داشته باشید که از هر جزء مواد باید به اندازه ۵۰ درصد استفاده کنید.
مقدار گچ و خاک باید به اندازه‌ای باشد که سطح آب دیده نشود. باید به مدت پنج تا شش دقیقه مواد به حالت خود رها شوند و بعد از طی شدن این زمان، از یک سمت به آرامی مواد هم زده می‌شوند. ملات گچ و خاک معمولاً پس از مخلوط با آب به رنگ قهوه‌ای در می‌آید.
در صورت نیاز به خشک شدن سریع ملات، باید از گچ بیشتری استفاده کرد یا آب کمتری را برای مخلوط در نظر گرفت. اگر هم هدف این است که ملات دیرتر خشک شود، خاک باید افزایش پیدا کند.
به طور کلی، نسبت خاک اضافه شده به گچ باید ۱۰ تا صد درصد وزن گچ باشد. هرچه گچ مرغوب‌تر بوده و زمان گیرش آن بیشتر باشد، می‌توان درصد خاک را افزایش داد. مقدار نسبت مواد تشکیل دهنده به نیازهای پروژه، کیفیت مصالح، آب و هوا و نظر اُستا بنا بستگی دارد.
نحوه اندود کاری دیوار با گچ و خاک
بعد از آماده کردن مخلوط گچ و خاک، حالا نوبت اجرای کار است. کروم بندی در این مرحله مهم‌ترین بخش کار محسوب می‌شود. کروم بندی جهت اطمینان از شاقول بودن انجام می‌شود. این کار به صورت عمودی روی دیوار اجرا می‌شود، ابتدا مقداری لقمه (مخلوط خاک و آب) در بالای دیوار اعمال می‌شود، سپس یک سر شمشه را روی آن قرار می‌دهند.
انتهای دیگر شمشه را در پایین با استفاده از شاقول یا تراز دستی تنظیم می‌کنند و سپس یک لقمه دیگر را پایین قرار می‌دهند. دوباره شاقول بودن شمشه کنترل می‌شود. اکنون، فضای خالی داخل شمشه (بین لقمه بالا و پایین) را با ملات گچ و خاک پُر می‌کنند. ناگفته نماند، ضخامت گچ و خاک باید بین یک تا دو سانتی‌متری باشد.
مطلب پیشنهادی: ملات موزاییک کاری
کروم بندی را در قسمت‌های دیگر دیوار اعمال می‌کنند تا هم از نظر عمودی و هم افقی، کروم‌ها تراز باشند. معمولاً فاصله هر کروم به اندازه یک تا دو متر است. بعد از اتمام کروم بندی، حالا نوبت پُر کردن فواصل بین کروم‌هاست.
با استفاده از ماله بنایی، ملات را بین کروم‌ها اعمال کنید و سپس شمشه را از دو طرف گرفته و از پایین (بین دو کروم) تا بالا بکشید تا باقی مانده‌های ملات گرفته شوند. استفاده از شمشه آلومینیومی پیشنهاد می‌شود زیرا ملات گچ و خاک به شمشه چوبی می‌چسبد و کار با آن را دشوار می‌کند. صاف و یکدست بودن سطح بسیار مهم است زیرا در کیفیت گچ کاری مؤثر خواهد بود.
کاربرد اندود گچ و خاک
از گچ و خاک به چند دلیل استفاده می‌شود، اول اینکه این ملات به خوبی می‌تواند شیارهایی روی دیوار که به علت عبور لوله‌های تأسیساتی و سیم‌های برق ایجاد شده‌اند را بپوشاند و از وسعت خرابی آنها بکاهد. دوم اینکه، استفاده تنها از گچ می‌تواند هزینه‌های کار را افزایش دهد و لزومی هم برای انجام این کار نیست. پس از خاک در مخلوط استفاده می‌شود.
بنابراین، مهم‌ترین کاربرد اندود گچ و خاک در نازک کاری دیوارهای ساختمان است. نیازی نیست گچ و خاک تا کف ساختمان اجرا شود و حفظ فاصله ۲۰ سانتی‌متری (به اندازه یک رج بلوک سفالی) ضروری است زیرا تماس گچ و خاک با ملات ماسه سیمان باعث تخریب گچ و خاک می‌شود. ملات ماسه سیمان برای سنگفرش کردن و اجرای قرنیز استفاده می‌شود.
در قسمت‌هایی از ساختمان نیازی به استفاده از گچ و خاک نیست، مثلاً این ملات را نباید در سقف استفاده کرد زیرا از نظر نیروی انسانی به صرفه نیست و کار روی سقف بسیار دشوار است. همچنین، روی ستون‌های بتنی نیازی به استفاده از گچ و خاک نیست زیرا قسمت‌های بتنی ظاهر صاف و یکدست دارند. این ملات برای طاق ضربی نیز به کار گرفته می‌شود.
نکات مهم در استفاده از ملات گچ و خاک
- وقتی خاک تخلیه می‌شود، حتماً باید زیر آن پلاستیک قرار داده شود تا مواد دیگر با آن مخلوط نشود.
- کیسه‌های گچ و خاک را در زمان بارندگی در داخل ساختمان به دور از رطوبت انبار کنید.
- گچ و خاک را درون آب پخش کنید تمام ذرات آنها در مجاورت آب قرار گیرند.
- مصرف ملات گچ و خاک فقط در مناطق با رطوبت کم و خشک مجاز است اما در مناطق مرطوب فاسد می‌شود.
- به علت زودگیر بودن، ملات گچ و خاک را باید هر بار جهت استفاده به میزان کم ساخت.
- زمان ریختن خاک به داخل آب تا پایان مصرف ملات، نباید حداکثر از ۱۰ تا ۱۵ دقیقه تجاوز کند.
- بهترین آزمایش برای میزان پراکندگی خاک درون گچ، رنگ یکنواخت آن است. باید دقت نمود که رگه‌های سفید گچ و یا رگه‌های قهوه‌ای خاک در مخلوط دیده نشود.
- حتماً سعی کنید قبل از استفاده از گچ و خاک، آنها را با سرند چشم بلبلی الک کنید، تا ذراتشان یک اندازه باشند.
- مقدار مناسب آب باید کنترل شود تا مخلوط خیلی پُر آب یا کم آب نباشد (نصف استانبولی).
- مخلوط کردن مواد باید تا زمانی ادامه پیدا کند که هیچ اثری از گچ یا خاک خشک وجود نداشته باشد و مخلوط کاملاً خمیری شود.
کلام آخر
ملات گچ و خاک از انواع ملات‌های ساختمانی است که در زیرسازی دیوارهای داخلی بنا استفاده می‌شود. بعد از اتمام دیوارچینی، اندود گچ و خاک روی دیوار اعمال می‌شود تا تمامی پستی و بلندی‌ها پوشانده شوند و سطح برای گچ کاری و رنگ آمیزی آماده شود. تهیه این ملات ساده است، ابتدا باید استانبولی را به اندازه نصف با آب پر کنید، سپس خاک و گچ را به آن اضافه کنید. برای انجام امور نازک کاری ساختمان می‌توانید از متخصصین «کارگشا» کمک بگیرید.
