مقالات کارگشا

سامانه صوتی و محاسبات آن(بخش اول)

نصب بلندگو برای پوشش صوتی یک مکان ترکیبی از ملاحظات معماری و الکتریکی است. مشخصه آکوستیکی مکان از عوامل معماری است که در طراحی سامانه صوتی موثر است. اتاقی که دارای دیوارهای سخت با قابلیت پائین جذب صوتی است مشکل طنین (Reverberation) ایجاد می نماید که وضوح صوت را از بین می برد .

در نوشته حاضر از پرداختن به ملاحظات معماری صرفنظر شده و تنها از نقطه نظر نیازهای الکتریکیبه مسئله نگاه شده است. مراحل طراحیسامانه صوتی به شرح زیر است:

  1. تعیین شدت صوتی صدای پس زمینه (نویز محیط)
  2. محاسبه شدت صوتی مورد نیاز
  3. انتخاب بلندگو و آرایش آن
  4. تعیین حداکثر افت در دورترین فاصله
  5. محاسبه توان مورد نیاز بلندگو

بلندگوهای سیستم صوتی

محاسبات صوتی با عملیات لگاریتمی با واحد دسیبل انجام می شود. فشا رصوتی تابعی از دو عامل توان و فاصله است:

(مجذور نسبت فاصله به فاصله مبنا) : (نسبت توان به توان مبنا) لگاریتم * 10= فشار صوتی بر حسب دسیبل

10 x log ((P/P0) / (d/d0)^2)

=10 log (P/P0) – 20log (d/d0)

به طور معمول، در فرمول فوق توان، نسبت توانبه توان مبنای 1 وات و فاصله، نسبت فاصله به فاصله مبنای 1 متر است. به همین دلیل، مشخصه قدرت صوتی یک بلندگو در فاصله 1 متری با توان ورودی 1 وات مشخص می گردد.

بنابراین اگر فشار صوتی یک بلندگوی 3 واتی در فاصله 1 متری و با توان ورودی 1 وات، 92 دسیبل باشد، فشار صوتی همین بلندگو با حداکثر توان ممکن در فاصله 1 متری به ترتیب زیر به دست می آید :

10 log (3/1) = 10 log 3 = 4/77 dB

این مقدار به فشار صوتی مشخصه بلندگو اضافه می شود:

92 + 4/77 =96/77 dB

برای یافتن فشار صوتی این بلندگو با ورودی 3 وات ولی در فاصله 10 متری به ترتیب زیر عمل می نمائیم :

20 log (10/1)= 20 dB

این مقدار از فشار صوتی بلندگو در 1 متری کاسته می شود :

97-20= 77 dB

اگر نقطه ای تحت پوشش 2 بلندگو باشد، آنگاه باید در فرمول فوق 2P را قرار می دهیم :

10 log (2p/1)= 10log 2 + 10 log P= 3 + 10 log P

بنابراین 3 دسیبل نسبت به حالتی که تنها یک بلندگو این پوشش را به عهده داشت افزایش توان داریم.

بدیهی است با فرض 3 بلندگو:

10 log (3p/1)= 10log 3 + 10 log P= 4/8 + 10 log P

4/8 دسیبل به توان افزوده می شود.

اولین گام در طراحیتعیین سطح صدای پس زمینه یا مزاحم است. بدین منظور از جدول زیر می توان استفاده نمود :

منبع صدا سطح فشار صوتی
(بر حسب dB)
نزدیک موتور جت 120
بوق خودرو ، آژیر 110
داخل قطار 100
کارگاه ماشینکاری 90
تقاطع جاده ها، چاپخانه 80
فروشگاه؛ اداره پر سر و صدا 70
رستوران، لابی هتل، اداره، منطقه مسکونی شهری 60
سینما 50
منطقه مسکونی حومه شهر، بیمارستان، هتل 40
استودیوی پخش 30
تکان برگ درختان در نسیم 20
نجوا 10
کمترین حد شنوایی 0

 

پس از این مرحله، می توان شدت صوتی مورد نیاز محیط را مشخص نمود:

فشار صوتی مورد نیاز = میزان صدای مزاحم محیط + مقدار افزایش + ضریب افزایشی اوج

مقدار افزایش به طور متوسط بین 6 تا 10 دسیبل انتخاب می شود و ضریب افزایشی اوج برای مورد استفاده سامانه صوتی متفاوت است:

* ضریب افزایشی اوج برای پخش موسیقی =20dB

* ضریب افزایشی اوج برای سخنرانی یا سامانه فراخوان =10dB

فرضاً برای فراخوان صوتی در محیطی اداری، با فرض 60db نویز محیطی، فشار صوتی مورد نیاز بدین ترتیب محاسبه می گردد:

dB 76 تا 80 = 10 + (6 تا 10) + 60

که می توان مقدار متوسط 78 دسیبل(dB) را اختیار نمود.

گام های بعدی با مثال زیر شرح داده می شوند:

فرض می کنیم می خواهیم اتاقی با طول 20 متر را توسط بلندگوی ستونی 10واتی که درفاصله 1 متری با ورودی 1 وات 90 دسیبل فشار صوتی ایجاد می نماید پوشش دهیم. زاویه پوشش بلندگو به گونه ای است که تمام نقاط اتاق را می پوشاند. فشار صوتی مزاحم یا پس زمینه 60 دسیبل(dB) فرض می شود. امکان آن را بررسی می کنیم.

dB 76 =~ dB 78 تا 80 = 10 + (6 تا 10) + 60

سالن 20 متر طول دارد بنابراین حداکثر افت فشار dB 26 = 20 x 1/30 = 20 log (20) خواهد بود. پس میزان فشاری که این بلندگو باید تأمین کند:

104 = 26 + 78 دسیبل است.

حال باید دید آیا این بلندگو این توان را می تواند تأمین کند :

فشار صوتی با 1 وات ورودی : 90 دسی بل.

مابه التفاوت فشار صوتی مورد نیاز = 14 = 90-104دسیبل.

اگر این 14 دسیبل را بخواهیم با افزایش توان تأمین کنیم، مقدار توان به وات خواهد بود :

14= 10logP پس 1/4^10 = P یا P = 25/1 W می باشد که از میزان تحمل بلندگو بسیار بیشتر است. برای رفع این مشکل 2 راه حل موجود است:

  1. افزایش تعداد بلندگو با همین مشخصات
  2. انتخاب بلندگوی دیگر با قدرت بیشتر

همانطور که پیش از این گفته شد با 2 برابر کردن بلندگوها 3 دسی بل به فشار تأمینی اضافه خواهد شد. این بار با 93 دسیبل توان خروجی، امکان تأمین فشار مورد بررسی قرار می گیرد:

104 – 93 = 11 dB

11 = 10logP پس 1/1^10 = P یا P = 12/6 W که باز در محدوده توان قابل تأمین بلندگو نیست.

عدم تامین صدا

با اضافه کردن یک بلندگوی دیگر (وجود 3 بلندگو) خواهیم داشت:

10 log (3P) = 10 log P + 10 log 3 = 10 log P + 4/77

10 log P = dB 9/23 = 104 – (90 + 4/77)

0.923^10 = P یا P = 8/57 W که بلندگوی 10 واتی از عهده تأمین آن بر می آید.

در صورت استفاده از تنها یک بلندگو با توان بالاتر، توزیع صوت از یکنواختی کمتری برخوردار خواهد بود.

سامانه صوتی و محاسبات آن(بخش دوم)

سامانه صوتی و محاسبات آن(بخش دوم)

در بخش اول مربوط به سامانه صوتی و محاسبات آن به محاسبات سیستم صوتی پرداخته شد و در این بخش(بخش دوم) آرایش های مختلف بلندگوها در فضاهای داخلی و بیرونی، مشخصه فرکانسی و سایر ویژگی های آنها در کاربری های مختلف پرداخته می شود.

انواع آرایش بلندگو

1- متمرکز

در روش متمرکز کلیه بلندگوها تنها در یک جهت روی دیوار نصب می شوند. مزیت این آرایش هزینهپائین آن است. ولی به علت انعکاس صوت، وضوح صدا کم است.

روش متمرکز

در اتاق های کنفرانس، ورزشگاه ها و کلاس های درس و دفاتر می توان از این روش استفاده نمود. نصب بلندگو روبروی یکدیگر وضوح صدا را کاهش می دهد.

آرایش متمرکز

2- پراکنده

بلندگوهای سقفی در این روش برای پخش موسیقی به صورت پس زمینه به خاطر یکنواختی صدا به کار می روند. در اماکنی که انعکاس صدا مشکل ایجاد می کند از این روش می توان استفاده نمود. کاربرد این روش در رستوران ها، فروشگاه ها و ادارات که ارتفاع سقف کم است می باشد.

در راهروها ، لابی ها، ایستگاه های قطار و فرودگاه ها از این روش استفاده می شود.

آرایش پراکنده بلندگوها

توصیه می شود برای حصول پوشش صوتی یکنواخت و عدم تداخل، بلندگوها را به صورت یک در میان (زیگزاگ) آرایش داد.

آرایش زیگزاگ بلندگوها

3- ترکیبی

ترکیبی از بلندگوهای متمرکز برای رسیدن به فشار صوتی موردنظر و تعدادی بلندگوی پراکنده در نقاطی که سطح صدا کمتر از میزان مورد نیاز است این روش را نتیجه می دهد. در سالن های اجتماعات و آمفی تئاترها این طریقه کاربرد دارد.

آرایش ترکیبی

عایق صدا

در محاسبات افت فشار صوتی، موانع می باید در نظر گرفته شود.

عایق صدا

در محاسبات بر حسب دسیبل میزان افت مانع صوتی با افت حاصل از فاصله جمع می شود. از جدول زیر به عنوان راهنما می توان استفاده نمود:

نوع مانع صوتی میزان افت صوت
(بر حسب دسیبل dB)
شیشه (ضخامت 3 میلیمتر) افت تقریبی 10 دسیبل
در چوبی (ضخامت 9 میلیمتر) افت تقریبی 25 دسیبل
بلوک بتنی (ضخامت 100 میلیمتر) افت تقریبی 45 دسیبل
بتن (ضخامت 100 میلیمتر) افت تقریبی 50 دسیبل

مشخصه فرکانسی

گوش انسان به صداهائی در محدوده فرکانس 2000 تا 6000هرتز حساس است. هر اتاق یا ساختمانی مشخصه فرکانسی خود را دارد که به معنای منحنی زمان طنین در برابر صداهای با فرکانس مختلف است.

مشخصه فرکانسی

معمولاً در ورزشگاه ها و آمفی تئاترها، سازه و پوشش سطوح به گونه ایست که صداهای بم به سختی جذب شده و بنابراین پژواک یافته و شدت بیشتری می یابند، که این مسئله باعث عدم وضوح صدا می شود. به عبارت دیگر زمان طنین اتاق فوق در این فرکانس ها پائین است چنین مشکلی را بوسیله Graphic Equalizerمی توان برطرف نمود. این دستگاه شدت صوت را در فرکانس های مختلف به مقادیر متفاوتی تغییر می دهد.

Graphic Equalizer

سوی انتشار

اگر برای بلندگو محوری فرضی مانند شکل زیر در نظر بگیریم، نقاط مختلفی در اطراف این محور با فاصله های متفاوت وجود دارند که باید کیفیت یکسانی از نظر صوتی با روی محور داشته باشند.

سوی انتشار

این نکته به علت تفاوت در انتشار صداهای زیر و بم محقق نمی شود. اصوات بم در فواصل دور انتشار بهتری داشته و کمتر افت می کنند ولی صداهای زیر تاثیر بیشتری می پذیرند.

اگر فواصل نقاط B , C نسبت به A زیاد باشند (فزضاً یک سالن اجتماعات یا ورزشگاه) به وضعیت زیر می رسیم :

صوت در فرکانسهای بالا

همانطور که دیده میشود، وضعیت در فرکانس های بالا مطلوب نیست. این مشکل را می توان به کمک بلندگوئی با پاسخ تخت Flat Power Responseحل نمود. از این بلندگوها باید در سالنهای اجتماع و ورزشگاه ها استفاده کرد. در این نوع، اصوات زیر تقویت می شوند.

Flat Power Response Speaker

بلندگوههای معمولی به غیر از انواع شیپوری در محدوده اصوات بم جهت دار نیستند. اما اگر دو بلندگوی معمولی به صورت عمودی روی یکدیگر قرار گیرند شدت صوتی آنها جهت دار می شود.

شدت صوتی جهت دار

اگر از بلندگوهای جهت دار فرضاً در ورزشگاه که تفاوت زیادی بین فاصله شنوندگان وجود دارد استفاده شود، شدت صوتی در نقاط مختلف یکنواخت نخواهد بود. زیرا تقویت امواج صوتی در این آرایش فقط در اصوات بم صورت می گیرد.

بلندگوهای جهت دار

با اضافه کردن یک بلندگوی شیپوری که اختصاصاً برای تقویت امواج زیر طراحی شده است این مشکل حل می شود.

کاهش تفاوت فشار صوتی

همانطور که مشهود است، در این حالت تفاوت فشار صوتی در تمام فرکانس ها کم و تقریباً یکسان است.

فضاهای بیرونی

طریقه محاسبات مانند پوشش صوتی داخلی است :

بلندگوئی 10 واتی با 1 وات ورودی در 1 متری 104 دسیبل فشار صوتی ایجاد می کند. اگر 76 دسیبل فشار مطلوب باشد.

فشار اضافه در 1 متری 28 = 76-104 دسیبل اضافه فشار با 10 وات توان:

10 log P = 10 log 10 = 10 dB

کل فشار اضافه در 1 متری 38 = 28+10 دسیبل این فشار تا مسافت زیر را پوشش می دهد:

20 log d = 38 dB (or) d = 79/4 m =~ 80 m

آرایش های مناسب

– خیابان ها

آرایش مناسب خیابان

– تیرها با فاصله کم

تیر بلندگو با فاصله کم

– تیرها با فاصله زیاد

میادین ورزشی و بازارها

تیر بلندگو با فاصله زیاد

– پارک ها

بلندگو در پارک ها

– کارخانه ها

آرایش بلندگوها در کارخانه

– مساجد

آرایش بلندگوها در مساجد

بلندگوهای 30 تا 50 وات برای این منظور مناسب هستند.

بلندگو مناسب مساجد

در محاسبات برای فضاهای بیرونی با پوشش وسیع، ملاحظاتی ماننداثرات باد، تفاوت درجه حرارت، اختلاف ارتفاع و نویز باعث می شوند که توان بلندگو بالاتر از آنچه محاسبات نشان می دهد انتخاب گردد.

بلندگوی شیپوری

یکی از روش های افزایش فشار صوتی، نصب چند بلندگو به صورت عمودی روی یکدیگر است.

مشخصات بلندگو

مشخصات بلندگوهای سازندگان مختلف و مدلهای گوناگون متفاوت است. در جدول زیر مشخصات بعضی از تولیدکنندگان داخلی آمده است:

نوع بلندگو فشار صوتی (1w،1m) توان خروجی rms محدوه فرکانس
سقفی 91 dB 5 W 100-200 Hz
سقفی 94-97 dB 3/5 W 60-16000 Hz
سقفی 92 dB 5 W 100-10000 Hz
ستونی 91 dB 10,20,30 W 100-12000 Hz
ستونی 96 dB 10,20,30,40 W 50-20000 Hz
ستونی 90-94 dB 20,30,40,50 W 100-16000 Hz
ستونی 92 dB 10,20,30 W 200-11000 Hz
شیپوری 115-117 dB 15,25,35,50 W 350-7500 Hz
شیپوری 92 dB 7/5,10 W 300-7000 Hz
شیپوری 104 dB 10 W 300-7000 Hz

 

محدوده فرکانسی هر بلندگو می تواند کیفیت پخش صوت را تعیین کندبلندگوئی با محدوده کوچکتر کیفیت پخش پائین تری خواهد داشت و برای بعضی مصارف مانند پخش موسیقی مناسب نخواهد بود. بلندگوهای شیپوری از این جمله اند.

 

منبع: راهنمای طراحی تأسیسات برقی ساختمان – سازمان نظام مهندسی

دپارتمان تأسیسات الکتریکی سامانه جامع صنعت ساختمان – کارگشا

سایر مطالب منتخب در حوزه صوت، تصویر، داده و برآوردها و محاسبات را دنبال و ما را با نظرات ارزشمند خویش همراهی نمایید.

مشاهده بیشتر

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا