دو زلزله به بزرگی ۶ و ۶٫۵ ریشتر شهر جنوبی کشور، بندرعباس را لرزاند. در پی این زلزله دو نفر کشته و ۹۹ مصدوم تا کنون گزارش شده است. هنوز پس لرزه‌ها در بندرعباس، هرمزگان، قشم و نواحی جنوبی کشور ادامه دارد. این زمین لرزه در شهرهای العربیه، ساکنان ابوظبی، دبی و رأس الخیمه نیز احساس شده است. در طی وقوع این رخداد، تعداد زیادی از ساختمان‌های شهر به کلی تخریب شد که باز هم چنین پرسشی را مطرح می‌کند که چرا در طی چنین زلزله‌هایی که در هیچ کدام از کشورهای توسعه یافته باعث خرابی حتی نمای یک ساختمان نمی‌شود، در ایران خرابی کل ساختمان را به بار می‌آورد؟
وضعیت نابسامان گسل‌های کشور و مقاوم سازی ساختمان‌ها
این زلزله باید هشداری برای مسئولان باشد زیرا زلزله‌های بسیار بزرگی در پهنه ایران رخ خواهند داد؛ اما باز هم با بی‌توجهی و عدم نظارت در ساخت‌وساز، چنین اتفاقاتی باعث از دست رفتن جان مردم و سرمایه‌های کشور می‌شود. توصیه‌های لازم به منظور ساخت مسکن ضد زلزله در مناطق مختلف کشور در دستور کار خود قرار گرفته است اما در بعضی موارد هیچگونه اقدامی برای این کار صورت نگرفته است و مسئولان تنها وعده‌های توخالی سر می‌دهند.
گسل‌های کشور به ویژه در مناطق شمالی و جنوبی کشور بسیار نابسامان هستند و امکان زلزله‌های بزرگتر را نوید می‌دهند؛ اما میزان توجه به مقاوم سازی ساختمان موضوعی است که باید به دقت بررسی شود و سپس به مرحله اجرا برسد. ابتدا باید موضوع میزان اثرگذاری زلزله و تخریب بناها و تاسیسات را بررسی کرد که به اندازه گسل، نوع حرکت گسل، عمق گسل و به فاصله آن با مناطق مسکونی بستگی دارند. در این مرحله باید تمهیدات لازم برای احداث ساختمان‌های مقاوم برای زلزله به ویژه در مناطق پر خطر در دستور کار قرار گیرد.
تفاوت در مقاوم سازی ساختمان را می‌توان به راحتی با همسایه خود امارات بررسی کرد. این زلزله در شهرهایی مانند دبی نیز احساس شد؛ اما اگر فرض را بر این بگیریم که منطقه وقوع زلزله در دبی بود، بدون شک کوچکترین خرابی رخ نمی‌داد! نحوه ساخت و اجرای سازه‌های بلند مرتبه در دبی در بالاترین سطح جهانی خود قرار دارد و انتظار مقاومت در ریشتر‌های بالای ۸ را دارد.
مقاوم سازی ساختمان‌ها با روش‌های اجرایی صحیح
قبل از پرداختن به موضوع مقاوم سازی ساختمان، ابتدا باید بدانیم کدام ساختمان‌ها نیاز به مقاوم سازی دارند. ساختمان‌های زیر باید در دسته سازه‌های مورد نیاز برای مقاوم سازی در نظر گرفته شوند:
- دسته اول: مراکز درمانی، ایستگاه‌های مخابراتی و تلویزیونی، مراکز امنیتی و پالایشگاه‌ها
- دسته دوم : سوله‌ها، مساجد، مدارس، مراکز مدیریت کلان و مراکز مدیریت بحران
- دسته سوم: مراکز عمومی، استادیوم، برج‌ها و غیره
- دسته چهارم: منازل مسکونی، ساختمان‌های اداری و تجاری معمولی
با مقاوم سازی، رفتار سازه ارزیابی می‌شود تا میزان خرابی در قسمت‌های مختلف کاهش یابد. در بسیاری از موارد، تخریب ساختمان به صرفه نخواهد بود و نیاز به مقاوم سازی با روش‌های مختلف ضروری خواهد بود. به طور کلی، مقاوم سازی ساختمان با استفاده از روش‌های زیر انجام می‌شود:
- مقاوم سازی ساختمان با ورق FRP
- مقاوم سازی سازه‌ها با اضافه نمودن دیوار برشی یا بادبند فلزی
- مقاوم سازی سازه‌ها با استفاده از جداگرهای لرزه‌ای
- مقاوم سازی سازه‌ها با استفاده از میراگر یا دمپر
- مقاوم سازی سازه‌ها با استفاده از از ژاکت‌های فلزی و بتنی
- مقاوم سازی سازه‌ها با استفاده از بادبندهای کمانش تاب
- مقاوم سازی سازه‌ها با استفاده از جرم‌های پاندولی
استفاده از ورق FRP یکی از مدرن‌ترین روش‌های مقاوم سازی ساختمان است. این ورق دارای وزن کم و مقاومت کششی بالایی است که بدون محدودیت مکانی می‌توان آن را در هر قسمت از سازه اجرا کرد. فواید روش مقاوم سازی تیر بتنی با FRP عبارتند از:
- افزایش مقاومت خمشی تیر
- افزایش مقاومت برشی تیر
- افزایش شکل پذیری تیر
- افزایش مقاومت در برابر خوردگی
- افزایش دوام و عمر ساختمان
- کنترل عرض ترک
- ضخامت کم ورقه‌های FRP
- عدم تغییر قابل توجه در ابعاد تیر
- سهولت در اجرا
- ترمیم ناشی از خوردگی
- هزینه پایین نسبت به روش‌های مرسوم دیگر
از سویی دیگر، مقاوم سازی با استفاده از اعضای مقاوم در برابر زلزله مانند دیوارهای برشی و بادبندهای فلزی نیز روشی بسیار موثر است. سازه‌های فلزی باید با استفاده از مهاربندها مقاوم سازی شوند و سازه‌های بتنی نیز با احداث دیوارهای برشی مقاومت نهایی بیشتری کسب کنند. برطرف کردن نقاط ضعف جوشکاری و افزایش صلبیت اعضا نیز باید به مرحله اجرا برسد.
استفاده از روش ژاکت به ویژه در سازه‌های بتنی پیشنهاد می‌شود. در این روش تیرهایی که دارای ضعف باربری هستند و امکان دارد دچار آسیب دیدگی شوند، با آرماتوربندی و بتن ریزی مجدد مقاوم سازی می‌شوند. در سازه‌های فلزی استفاده از ورق تقویتی در اعضای باربر به تقویت و شکل پذیری این ساختمان‌ها بدون افزایش قابل توجه در وزن ساختمان کمک شایانی می‌کنند.
همچنین، اتصال تیر به ستون در قاب‌های خمشی بتنی مسلح به علت قرارگیری اتصال تحت تنش‌های رفت و برگشتی زلزله از نواحی بحرانی محسوب می‌شوند. بنابراین، اصلاح عملکرد گره اتصال و مقاوم سازی آن باعث بهبود عملکرد کل سیستم و مقاوم سازی کل ساختمان می‌شود. روش‌های متنوعی برای تقویت اتصالات به شرح زیر وجود دارند:
- تزریق رزین اپوکسی در ژاکت فولادی اتصالات بتنی
- استفاده از طوق‌های پیش تنیده X شکل
- مقاوم سازی و تقویت اتصالات با استفاده از FRP
- نصب جاکت ورق فولادی در اتصالات بتنی
- ایجاد قفس فولادی در اتصالات بتنی
- پیش تنیدگی اتصالات
- ایجاد ژاکت بتنی در اتصالات
در مورد فونداسیون نیز می‌توان مقاوم سازی را به خوبی اجرا کرد. این کار با افزایش ابعاد پی انجام می‌شود. مراحل افزایش ابعاد شالوده جهت افزایش ظرفیت باربری فونداسیون عبارتند از:
- خالی کردن اطراف فونداسیون
- کاشت میلگرد ریشه به فاصله ۲۵ تا ۳۵ سانتی‌متری در هر دو جهت با استفاده از چسب سازه‌ای و کاشت
- مهار آرماتورهای جدید به میلگرد‌های ریشه با استفاده از سیمهای فولادی (قطر و تعداد آرماتورها باید طراحی شود)
- استفاده از مصالح مناسب بر روی سطح فونداسیون جهت اتصال مناسب بین بتن قدیم و جدید
- اجرای بتن جدید قبل از خشک شدن مصالح پیوند دهنده (بتن جدید باید دارای افزودنی‌های کاهنده جمع شدگی باشد)
سخن آخر
بعد از هرگونه زلزله و به بار آمدن خرابی‌های بسیار، توجه به مقاوم سازی و احداث سازه‌های درخور نیازهای مردم دوباره بر سر زبان می‌آید؛ اما میان بیان صحبت‌ها تا اجرا فاصله زیادی است! اما ما وظیفه خود می دانیم که بارها و بارها مسائل مربوط به مقاوم سازی ساختمان‌ها در مناطق زلزله خیز را بیان کنیم تا اینکه زمانی گوش شنوایی وجود داشته باشد. در هر صورت، سازندگان و شخصی سازها می‌توانند با دلسوزی بیشتر نسبت به ساخت بناهای مستحکم و اجرای اصولی سازه‌ها، مبادرت بورزند. در همین زلزله بندرعباس اکثر ساختمان‌هایی که جدید و با رعایت اصول و مقررات ملی ساختمان ساخته شده بودند آسیب جدی ندیدند و خرابی‌های بزرگ برای قسمت‌هایی از استان بود که بدون در نظر گرفتن ساخت اصولی و مقاوم سازی در حال بهره برداری بودند.
امید است مسئولان همت بورزند تا کیفیت ساخت و مصالح در جای جای ایران به کشورهایی مانند امارات برسد.
