تجربیات نظارت بر اجرای تاسیسات برقی (بخش-اول)

از آغاز اجرایی شدن ماده 33 در شهر تهران همواره این دغدغه وجود داشته است که نقشه های کنترل شده فاز 2 به نحو صحیحی اجرا نخواهند شد. در ساز و کار در نظر گرفته شده وجود ناظران در 4 رشته به عنوان بازوان کنترلی نظام مهندسی این اطمینان را ایجاد می نمود که چنین نگرانی بی مورد خواهد بود، اما در عمل کاستی هایی از جانب مجریان و ناظران نگرانی های اولیه را محقق نمود. برای جلوگیری از این تخلفات، از ابتدای سال 1389 از سوی سازمان نظام مهندسی روند نظارت مضاعف در نظر گرفته شد، تا کیفیت ساخت و ساز تضمین گردد. در این پروسه تجارب ارزشمندی توسط ناظرین سازمان و نیز نویسنده مطلب به عنوان ناظر و مشاور در چندین پروژه ساختمانی بدست آمده است که در این سلسه مطالب سعی می شود بدان ها اشاره شود. چهارچوب مطلب عبارت از تشریح معمول ترین اشکالات اجرایی و مواد مورد استناد در آئین نامه های مربوطه به اضافه پیشنهاداتی برای رفع آن می باشد.

نکات اجرایی قبل از شروع اجرای عملیات 

لازم به توضیح است که قبل از شروع اجرای تأسیسات الکتریکی در هر پروژه ای داشتن یک طراحی اصولی و استاندارد که تمامی نیازهای کارفرما و سیستم های مورد لزوم در آن دیده شده باشد و به تأیید کارفرمای محترم رسیده باشد از ملزومات این کار بوده و نفر اجرایی پروژه باید طبق آن کار نموده و بر اساس آن جوابگو بوده و نظارت بر اجرای کار در هر مرحله ای از کار، از کنده کاری و شیار زنی تا برقدار نمودن پروژه باید توسط ناظر پروژه صورت پذیرد تا پروژه تا حد امکان فاقد اشکالات اساسی در اجرا باشد و مستلزم دوباره کاری و صرف زمان و هزینه برای کارفرمای محترم نگردد که بسیاری از پروژه ها فاقد چنین فرآیندی بوده اند.

قبل از شروع کار تاسیسات الکتریکی، می بایست از طرف تیم اجرایی (برقکار پروژه) خط تراز در تمامی واحدها و فضاهای مشاع در ارتفاع های استانداردی که قوطی ها باید نصب شوند اجرا گردد که متأسفانه در برخی پروژه ها این کار انجام نمی گردد و قوطی ها در ارتفاع های مختلف و غیر تراز با یکدیگر بوده و باعث غیر استاندارد شدن کار و ناهمگون شدن کلیدها و پریزها از لحاظ ظاهری در آینده خواهد شد.

برای اجرای تأسیسات برقی در داخل ساختمان پس از مرحله تیغه چینی (دیوار چینی)، مراحل مختلفی تا نصب تجهیزات و برقدار نمودن کل ساختمان وجود دارد. از مرحله خط تراز، علامتگذاری و جانمایی کلیدها و پریزها و سایر تجهیزات برای شروع شیار زنی و کنده کاری مسیر لوله ها تا قوطی گذاری، لوله گذاری، سیم کشی و سپس نصب و راه اندازی تجهیزات. در همین راستا موارد مهم برای هر بخش به صورت مستند و تصویری به همراه توضیحات مربوطه آورده شده است.

مراحل نظارت برق ساختمان: جانمایی صحیح قوطی‌های برق 

جانمایی صحیح قوطی های برق (کلید، پریز و …)، تعداد و چیدمان و نیز همچنین انتخاب و جانمایی مسیر مناسب برای عبور تجهیزات زیرساخت (لوله ها، سینی ها، رایزر برق و …) از اهمیت ویژه ای برخوردار است و باید فواصل مناسب با لوله های تاسیساتی، دیوارهای جانبی با فضاهای دیگر، ضخامت دیوار برای تجهیزات توکار و … مد نظر قرار گیرد.

در برخی موارد مشاهده شده جانمایی کلیدهای روشنایی و پریزها مناسب نبوده و مخصوصاً در داخل اتاق خوابها باید جانمایی کلیدها و پریزها بر اساس چیدمان معماری و مبلمان باشد تا به عنوان مثال پریزها پشت تاج تخت، کنار تختی ها و … قرار نگیرند. همینطور تعبیه کلید تبدیل در کنار تخت خواب نیز برای حداقل یکی از سرخط های روشنایی اتاق خواب الزامی است. حتی اگر در نقشه ها مواردی از این دست دیده نشده باید با توضیح تیم اجرا، ناظر و هر فرد مسئول در پروژه، جانمایی، تعداد و چیدمان کلیدها، پریزها و … اصلاح و بهبود یابد و در پایان کار نقشه های چون ساخت (Asabuilt) تهیه و در اختیار کارفرما و بهره بردار (مالک یا مالکین) قرار گیرد.

در مرحله اول شروع کار تاسیسات برقی، مبحث جانمایی بسیار حائز اهمیت می باشد چرا که بر اساس علامتگذاری و جانمایی طبق نقشه یا تغییر برخی از جانمایی ها به صلاحدید ناظر یا براساس تغییر مبلمان، معماری و … مراحل بعدی کار از جمله شیارزنی، قوطی گذاری، لوله گذاری و … انجام می گردد و در صورتی که اشتباهی در جانمایی باشد باید مراحل نامبرده شده نیز مجدد تکرار شود و مستلزم دوباره کاری، صرف وقت و هزینه و … می گردد که این مورد برای پروژه های بزرگ با تعداد واحدهای بالا و برج ها بسیار چشم گیر بوده و هزینه و زمان چند برابری را به پروژه و سرمایه گذار تحمیل می کند. در بسیاری موارد هم دیده شده که به خاطر همین مباحث، کارفرما از این ایرادات چشم پوشی نموده و در نهایت کار نهایی درست و اصولی نبوده و فاقد استانداردهای لازم خواهد بود.

نکته خیلی مهم: در برخی موارد لوله برق یا کلید و پریز در کنار لوله‌های گاز و تاسیسات اجرا می گردد بدون توجه به رعایت فاصله استاندارد (15 سانتی متر فاصله ایمن) که فاقد استاندارد بوده و مستلزم جابه‌جایی می‌باشد. (در تصویر زیر هم تجهیزات نزدیک لوله گاز بوده و هم ارتفاع نصب نیز از استاندارد خارج می باشد.)

عدم رعایت فاصله ایمن با لوله گاز

در برخی موارد جهت برخی تجهیزات مخصوصاً آشپزخانه ها پریز برق ممکن است فراموش شود!!!! . به عنوان مثال در برخی موارد دیده شده است که برای ماشین لباسشویی پریز برق کار نشده است و در برخی موارد هم جانمایی اشتباه انجام شده و به عنوان مثال، پریز لباسشویی در محل سینک ظرفشویی دیده شده است که مورد تأیید نبوده و باید اصلاح گردد.

عدم تعبیه پریز برای لباسشویی

جانمایی نامناسب پریز لباسشویی در محل سینک ظرفشویی

تابلوهای برق طبق استانداردهای نظام مهندسی می بایست به دلیل عمقی که دارند و کنده کاری که برای نصب توکار آنها لازم است روی دیوار به عرض 20 سانتیمتر کار شود که این کار در بسیاری موارد رعایت نمی شود و فاقد استاندارد لازم می باشد و حتماً از سوی اکیپ اجرایی و ناظر پروژه باید جانمایی صحیح صورت پذیرد.

در بسیاری موارد علاوه بر مناسب نبودن ضخامت دیوار انتخابی برای نصب توکار تابلو برق، محل نصب تابلو برق و جانمایی آن از نقطه نظر ایمنی نیز دچار اشکال می باشد. به عنوان مثال، در برخی موارد تابلو برق در پشت دیوار سرویس بهداشتی کار گذاشته می شود که هنگامی که مخصوصاً قطر دیوار 10 سانتی متر باشد با احتمال سوراخکاری روی دیوار مربوطه جهت نصب تجهیزات سرویس در آینده، احتمال سوراخکاری و ورود مته یا پیچ به داخل تابلو یا لوله های برق ورودی به آن بالا بوده که غیر ایمن و فاقد استاندارد لازم می باشد.

جانمایی نامناسب تابلو برق (تیغه 10 سانتی و پشت سرویس بهداشتی)

در برخی موارد خاص نیز دیده شده است که یا به دلیل سیم کشی اشتباه یا عدم جانمایی صحیح و توجیه برقکار پروژه، قوطی کلید روشنایی دیواری و کلید کولر آبی اولویت بندی لوله گذاری رعایت نشده و قوطی کلید روشنایی و کلید کولر جا به جا بوده و سیم کشی نیز انجام شده است!!!! که این امر منجر به عدم رعایت ارتفاع استاندارد هر مورد و عدم چیدمان مناسب کلیدها گردیده است و باید حتماً اصلاح گردد.

عدم رعایت اولویت بندی اجرائی در لوله گذاری و سیم کشی ها

مراحل نظارت برق ساختمان: شیار زنی

پس از جانمایی محل کلید و پریزها، ترموستات های تجهیزات سرمایشی و گرمایشی، آیفون تصویری و … بر روی دیوارها و در ارتفاع استاندارد طبق نقشه های فاز 2 تأیید شده، باید مسیر ورود لوله های برق به داخل تجهیزات و همچنین به جهت قوطی گذاری، کنده کاری و شیار زنی با دستگاه شیارزن انجام شود.

متأسفانه در بساری از پروژه ها دیده می شود که اکیپ اجرایی از دقت لازم برخوردار نبوده و به استفاده از تجهیزات استاندارد و روش اصولی آشنایی نداشته یا بدلایل مختلف (قیمت توافق شده پایین، عدم به کارگیری کارگران ماهر، تسریع در روند انجام کار و …) این مرحله از کار را که دارای اهمیت می باشد به درستی انجام نمی‌دهند.

عدم استفاده از دستگاه شیار زن برای شیارزنی مسیر لوله ها و استفاده از تجهیزات سنتی مانند پتک و ضربه زدن و کندن دیوارها با ضربه های شدید باعث ریزش تیغه ها، کنده شدن کامل بلوک یا آجر شده و موجبات دوباره کاری، پر شدن محل کنده کاری صرفاً با گچ و عایق نشدن دیوار، عبور صدا و تبادل دمایی با محیط مجاور و همچنین ترک خوردن نازک کاری در آینده می شود. 

شیار زنی مناسب باید در راستای عمودی و نه مورب و حداقل عمق لازم برای خواباندن لوله برق داخل شیار 2 سانتیمتر باشد تا در آینده نازک کاری روی لوله ترک نخورد و بتوان لوله را براحتی داخل شیار فیکس نمود.

عدم استفاده از شیار زن و کنده کاری مخرب و غیر اصولی

در تصویر پایین همانطور که مشاهده می کنید، شیار زنی و کنده کاری به حدی غیر اصولی بوده که دیوار تخریب شده است و لوله کشی و سیم کشی بدون وجود تیغه و خوابانده شدن لوله های برق در شیار مربوطه اجرا شده اند!!!

مراحل نظارت برق ساختمان: قوطی گذاری

پس از انجام مرحله شیار زنی و کنده کاری، عملیات قوطی گذاری (قوطی کلید، پریز و …) باید انجام تا لوله هایی که پس از این مرحله اجرا می شود در داخل قوطی ها فیکس و ثابت شود. در بسیاری موارد، جنس قوطی انتخابی نامناسب و شکننده می باشد که مورد تأیید ناظر نباید قرار گیرد. ترجیح به استفاده از قوطی های دارای قابلیت پیچ شدن کلید و پریز می باشد و اینکه برای مجموعه پریزها و کلیدهای چندتایی باید از رابط های پلاستیکی بین قوطی ها برای تراز شدن و رعایت فاصله بین قوطی ها به دلیل بسته شدن راحت رویه های کلیدها و پریزها استفاده شود. همچنین برای مجموعه کلیدها و پریزهای چندتایی، رویه های یکپارچه ای وجود دارد که می بایست از قوطی ها و رابط های بینابینی مخصوص این کار استفاده شود.

قوطی شکسته شده و از جنس نامرغوب

در برخی موارد قو‌طی های شکسته شده در نصب کلید و پریزها مشکلاتی به همراه خواهند داشت و مستلزم تعویض می‌باشند.در تصویر بالا ملاحظه می کنید که قوطی برق شکسته شده تعویض نشده است و با این حال لوله گذاری و سیم کشی انجام شده است!!!!!

در برخی موارد، قوطی ها عقب‌تر از سطح گچ و خاک، سنگ یا هرگونه نازک کاری نهایی نصب می گردند که در نصب کلید و پریزها مشکلاتی را به همراه خواهند داشت و می بایست حین نازک کاری و گچ کاری نهایی قوطی ها با سطح نهایی کار تراز شوند تا در آینده برای نصب تجهیزات و فیکس نمودن آنها مخصوصاً پریزها و نگهداری آنها داخل قوطی مشکلی ایجاد نگردد. در چنین مواردی پریز به خوبی توسط چنگک های داخل مکانیزم آن فیکس نشده که در بسیاری موارد اگر دیده باشید با زدن دو شاخه و کشیدن آن در زمان استفاده، پریز از جای خود در می آید. راه حل این کار تراز نمودن قوطی ها و نیز استفاده از قوطی هایی با محل پیچ کردن برای نصب پریزها به صورت پیچ شده در قوطی برق و استحکام آنها در هنگام استفاده می باشد.

عدم تراز نمودن قوطی با سطح تمام شده نازک کاری

همچنین حتماً می بایست قبل از نازک کاری و گچ کاری نهایی داخل قوطی ها به روش مناسب پوشانده شده تا مصالح به داخل لوله ها نفوذ ننماید و در آینده برای نگهداری و تعویض سیم کشی ها مشکلی ایجاد نگردد.

مراحل نظارت برق ساختمان: لوله گذاری

در برخی موارد لوله کشی ها از شیار مربوطه بیرون می زند و قبل از اینکه لوله ها در عمق استاندارد به طور مناسب فیکس شود بتن ریزی کف انجام شده و در نازک کاری مشکل ایجاد می نماید. (لوله های برق حداقل باید 2 سانتیمتر داخل سطح دیوار و شیار مربوطه خوابانده شود تا در هنگام نازک کاری مشکلی ایجاد نشده، سطح دیوار صاف و یکنواخت بوده و در آینده دیوار دچار ترک خوردگی نگردد)

از طرفی رفع این مشکل بعد از این مرحله (یعنی بتن ریزی کف) باعث آسیب رسیدن به لوله و سیم داخل آن شده و عیب یابی یا سیم کشی بعدی در آینده را با مشکل اساسی رو به رو می سازد. (مشکلاتی از این دست باید قبل از مرحله کف سازی و بتن ریزی برطرف گردد و نظارت بر اجرای بهتری از سوی ناظر پروژه صورت پذیرد.)

همزمان دو ایراد در تصویر زیر قابل مشاهده است: 1- استفاده از لوله خرطومی با ضریب استحکام پائین که استفاده از آن برای لوله کشی ممنوع می باشد. 2- لوله ها مسیرشان را به صورت مورب طی کرده اند که از نظر اجرایی استاندارد نمی باشد و مخصوصاً در آشپزخانه ها، سرویس های بهداشتی و … به دلیل نصب تجهیزات ممکن است دچار آسیب، برق گرفتگی و خطرات بعدی گردند.

استفاده از لوله خرطومی با مسیر مورب

لوله‌های برق در برخی موارد به صورت کامل تا قوطی‌های برق کشیده نمی شوند و ادامه آن تا قوطی کلید به وسیله لوله خرطومی انجام می شود که این مورد به هر دلیلی باشد (عدم برآورد درست طول لوله PVC قبل از برش و خم کاری یا جا به جایی قوطی برق و … ) استاندارد نبوده و با این شرایط سیم‌کشی انجام می گردد که روش اصولی و درستی نیست و در این شرایط باید حتماً لوله قبلی با لوله PVC استاندارد با طول مناسب جایگزین گردد.

در برخی موارد لوله گذاری سرویس ها دقیقاً از محلی که در آینده آینه و سرویس روشویی نصب خواهد شد انجام می گردد که احتمال سوراخکاری و آسیب رسیدن به لوله وسیم داخل آن و برق گرفتگی در آینده وجود دارد و می بایست از کنار دیوار و مسیر مطمئن عبور داده شود.

لوله های کشیده شده داخل قوطی ها باید قبل از سیم کشی بریده شود تا هنگام نصب کلیدها و پریزها اختلال ایجاد می کند.

نکته: اگر برش سر لوله های داخل قوطی ها بعد از مرحله سیم کشی یعنی به هنگام نصب کلیدها و پریزها انجام شود،(که این کار در بسیاری موارد اتفاق می افتد و در نظارت های انجام شده دیده شده است) عایق سر سیم ها زخمی شده و باعث اتصالی و حتی منجر به سوختگی خطوط سیم کشی می شود.

عدم رعایت برش لوله های اضافی داخل قوطی قبل از سیم کشی