انواع ملات های کاربردی در ساختمان؛ کاربردها و روش اجرا

انواع ملات های کاربردی در ساختمان : ملات های کاربردی ساختمان نقشی بیش از مواد خمیریِ اتصال‌دهنده را ایفا می‌کنند، آنها عنصر اصلی در پیکربندی هر قسمت از سازه هستند. نه تنها این مواد خمیری قطعات مختلف ساختمان اعم از سنگ‌ها و آجرها را کنار یکدیگر نگه می‌دارد، بلکه در توزیع یکپارچه نیرو، پرکردن فضای خالی، افزایش استحکام ساختار، مسطح کردن سطوح و در نهایت زیبایی بنا تاثیرگذار هستند. بااین‌حال، ممکن است برای بسیاری از افراد شناخت انواع ملات‌ها و کاربردهای هر کدام مورد سؤال باشد، بنابراین برای پاسخ‌گویی به هرگونه پرسش از سوی شما، ما مقاله زیر را تحت عنوان «انواع ملات های کاربردی ساختمان» آماده کردیم.

ملات چیست؟

ملات، ماده خمیری و شکل‌پذیری است که از سه جزء پُرکننده (شن و ماسه)، ماده چسبنده (سیمان، آهک و گچ)، و روان‌کننده (آب) ساخته می‌شود. ماده چسبنده نقش مهمی در ملات بازی می‌کند، اساساً استحکام، کیفیت و دوام ملات به کیفیت و کمیت ماده اتصال دهنده بستگی دارد. همچنین پرکننده‌ها به عنوان استخوان‌بندی ملات در نظر گرفته می‌‍شوند.

هدف استفاده از ملات جهت چسباندن قطعات مختلف بنا و یکپارچه‌سازی کل ساختمان است. در واقع هر نوع از ملات‌ها بر حسب ویژگی‌های‌شان، کاربردی متفاوت دارند؛ برخی برای آجرچینی و سنگ فرش کردن و یا برخی دیگر برای اندود‌کاری ساختمان مورد استفاده قرار می‌گیرند.

مطلب پیشنهادی: ملات موزاییک کاری : انواع، روش ساخت ملات و نحوه اجرای دوغاب

انواع ملات های ساختمانی

به‌طورکلی، ملات‌ها به ۵ نوع زیر تقسیم می‌‍شوند:

• براساس نوع کاربرد
• براساس مواد اتصال دهنده
• براساس مقدار گیرش (هوایی، آبی)
• براساس استحکام
• براساس اهداف ویژه

ما در این مقاله به طور تفصیل درباره ملات‌ها براساس نوع کاربرد صحبت می‌کنیم.

انواع ملات های کاربردی در ساختمان

ملات ماسه سیمان

مشهورترین و پراستفاده‌ترین ملات‌ ساختمانی، بی‌شک ملات ماسه سیمان است. ماسه نفش پرکننده، سیمان به عنوان ماده چسنبده و آب وظیفه روان‌کنندگی را در این ملات بر عهده دارند. از نظر راحتی در اجرا، مقاومت و میزان چسبدگی، ملات ماسه سیمان بسیار مناسب و پرکاربرد است. همچنین در این ملات باید از نوع ماسه رودخانه‌ای شسته استفاده شود. میزان سیمان و آب در این مخلوط بسته به نوع کاربرد متفاوت است، در واقع نسبت ماسه به سیمان و آب بستگی به شرایط محیطی (آب و هوای سرد یا گرم) و نوع کار (بندکشی یا بتن مگر) دارد. در هر صورت سیمان مصرفی بین ۳۰۰ تا ۶۰۰ کیلوگرم در مترمکعب است.

مطلب پیشنهادی: اجرای اندودهای سیمانی، نحوه سیمان کاری دیوارهای داخلی

• کاربردهای ملات ماسه سیمان: آجرکاری، کاشی‌کاری، سنگ فرش کردن، بتن مگر، بندکشی، بستن درزها و موارد دیگر.
• روش اجرا: نخست سیمان و ماسه را با هم مخلوط شده و سپس به آن اضافه می‌شود. بعد از آنکه حالت خمیری پیدا کرد، بر حسب کاربرد در استانبولی ریخته و با کمچه بر روی سطوح اجرا می‌شود.

ملات گچ و خاک

این ملات در امور ساختمانی به فور مورد استفاده قرار می‌گیرد. در آن از خاک رس به‌عنوان پرکننده، گچ ماده چسبنده و آب ماده روان‌کننده استفاده می‌شود. اضافه کردن خاک رس باعث افزایش حالت کشسانی ملات می‌شود، زیرا گچ خالص هم زودگیر بوده و هم کار با آن می‌تواند تاحدودی سخت باشد. وجود خاک رس باعث دیرگیرتر شدن ملات شده که باعث می‌شود کارگران بتوانند به راحتی با آن کار کنند. در بسیاری از پروژه‌های عمرانی از ملات گچ و خاک به نسبت نصف به نصف استفاده می‌شود. همچنین استفاده از خاک رس در این ملات باعث کاهش هزینه‌های پرداختی می‌شود.

• کاربردهای ملات گچ و خاک: طا‌ق ‌زنی، تیغه ‌سازی و قشر آستر اندودکاری‌های داخلی ساختمان.
• روش اجرا: بین فاصله‌های شمشه‌گیری دیوار را با ملات گچ و خاک پر می‌نمایند.

ملات گچ

این ملات به دلیل کاربرد عمده‌اش در نازک‌کاری ساختمان، ملاتی بسیار شناخته شده است. ملات گچ از مخلوط گچ به‌عنوان ماده چسبنده و آب به‌عنوان روان‌کننده ساخته می‌شود که در دسته ملات‌های زودگیر قرار دارد. به دلیل آنکه ملات گچ از نوع هوازی است، باید تا حدالامکان از آب و رطوبت زیاد به دور باشد. مزیت مهم این ملات در این است که در زمان ایجاد واکنش با آب و هوا، در حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد تولید گرما می‌کند که باعث شده برای کار در هوای سرد ملاتی بسیار مناسب باشد. ملات گچ در دو نوع: ملات گچ شکفته و ملات گچ کشته به کار گرفته می‌شود.

• کاربردهای ملات گچ: اندود دیوار و سقف ساختمان، سفید‌کاری، تمیزکاری، گچ بری، نماسازی.
• روش اجرا: پس از اتمام عملیات زیرسازی دیوار با ملات گچ و خاک، لایه‌ای نازک از ملات گچ کشته را که سرعت گیرش (خودگیری) پایینی دارد را بر روی دیوار وسقف اندود می‌کنند.

ملات ساروج

این ملات ساخته هنر و خلاقیت ایرانیان است، بسیاری از آثار کهن و خانه‌های سنتی کشور با استفاده از ملات ساروج ساخته شده‌اند. در آن از خاک رس به‌عنوان پرکننده، آهک ماده چسبنده و آب روان‌کننده استفاده می‌شود. نسبت خاک رس به آهک ۶ به ۴ است و در گذشته در مخلوط آن از خاکستر کوره حمام و مقداری الیاف کیاهی لویی نیز استفاده می‎شده است. ساروج ملاتی آبی است و عمدتاً در برابر آب مقاومت بالایی از خود نشان می‌دهد. این ملات به دو نوع: ساروج گرم (آسیاب کردن و پختن سنگ آهک رس‌دار) و سرد (ترکیب آهک، خاکستر و آب) تقسیم می‌شود.

• کاربردهای ملات ساروج: آب‌ انبارها، حوض‌ها، حمام‌ها و موارد دیگر به‌عنوان لایه سطحی با نفوذپذیری بسیار پایین در برابر آب و موارد تزئینی و زیبای سازی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• روش اجرا: نخست آهک و آب را با هم مخلوط کرده و سپس خاک رس را به آن اضافه می‌کنند، سپس با استفاده کمچه بر روی سطوح مورد نظر اجرا می‌کنند.

ملات ماسه آهک

در این ملات از ماسه به‌عنوان پرکننده و آهک به عنوان ماده چسبنده استفاده می‌شود. در ساخت این مخلوط لازم است نخست دوغاب آهک ایجاد شده و سپس با ماسه ترکیب شود. در واقع، اضافه کردن آب به این ملات جایز نیست. توصیه می‌شود جهت داشتن مخلوطی با چسبندگی بیشتر از ماسه شسته نشده در این ملات به کار گرفته شود. بیشتر بودن آهک باعث پوک شدن ملات می‌شود. همچنین ضروری است برای هر مترمکعب از این ملات، ۲۵۰ کیلوگرم آهک استفاده شود. همچنین از ملات ماسه آهک نباید در دیوارهای باربر به کار گرفته شود.

• کاربردهای ملات ماسه آهک: در کرسی چینی، دیوارهای آجری، سنگ‌کاری، مجاری آب، حوضچه‌ها، آب‌انبارها و قسمت‌هایی که احتمال وجود رطوبت و نفوذ آب وجود داشته باشد.
• روش اجرا: نخست آهک و آب را مخلوط کرده و سپس ماسه را به آن اضافه می‌کنند. این ملات بعد از اجرا باید چندین روز مرطوب نگه داشته شود.

ملات گچ و آهک

به دلیل آنکه ملات گچ در برابر رطوبت آسیب پذیر است، به همین دلیل برای کار در مناطق سردسیر نیاز است به مخلوط آن آهک اضافه شود. آهک بعد از جذب دی‌اکسید‌کربن به «سنگ آهک» که ماده‌ای سخت و مقاوم در برابر آب است، تبدیل می‌شود. همچنین آهک باعث کندگیر شدن ملات گچ شده و این امر باعث افزایش کارآیی آن می‌شود. اغلب در این ملات از ماسه بادی با دانه‌بندی ریز به‌عنوان پرکننده استفاده می‌شود.

• کاربردهای گچ و آهک: در نماسازی و سطوح خارجی ساختمان.
• روش اجرا: نخست هک وآآهک و گچ با یکدیگر داخل استانبولی مخلوط کرده و سپس به تریب آب و ماسه بادی را به آن اضافه می‌کنند. بعد از ایجاد خمیر آن را بر روی سطوح مختلف اجرا می‌کنند.

ملات ماسه سیمان آهک (باتارد)

این ملات را «حرام‌زاده» هم می‌نامند! که از ماسه ریزدانه به‌عنوان پرکننده، سیمان و آهک مواد چسبنده و آب روان‌کننده ساخته می‌شود. در این مخلوط اغلب به ازای ۱۰۰ کیلوگرم آهک، ۱۰۰ کیلوگرم سیمان و ۶۰۰ کیلوگرم ماسه استفاده می‌شود. بعد از آماده شدن مخلوط باید حداکثر تا ۱ ساعت ملات را به کار برد. ناگفته نماند افزایش میزان آهک نسبت به سیمان به کارآیی بیشتر مخلوط از یک سو و کاهش مقاومت فشاری از سویی دیگر منجر می‌شود. ملات باتارد بعد از ۴۸ ساعت سفت می‌شود.

• کاربردهای ماسه سیمان آهک: پوشش سطوح نمناک، آجرچینی و دیوار چینی
• روش اجرا: نخست آهک با آب را مخلوط کرده، سپس به ترتیب ماسه و سیمان را به اضافه می‌کنند. بعد از آنکه حالت خمیری به خود گرفت در سطوح مورد نظر اجرا می‌شود.

نکته: خمیر ملات باید یکپارچه بوده و اجزای آن از یکدیگر جدا نشوند.

نکته: ملات باید قدرت چسبندگی و نفوذ پذیری بالایی داشته باشد.

کلام آخر

در بالا یک به یک انواع ملات های کاربردی ساختمان را معرفی کردیم. هر کدام از این ملات‌ها بسته به نحوه اختلاط برای کاربردهای مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد. تعیین نسبت‌ها باید توسط کارشناس مربوطه انجام گیرد، زیرا در کنار صرف هزینه‌های هنگفت، اجرای ساختمان حتی در جزئیات نیز باید به درستی انجام گیرد. در پایان، ملات‌ها نقش مهمی را در پیکره سازه بازی می‌کنند، آنها حکم اتصالات بین هر قطعه از بنا را بر عهده دارند.