تمامی مصالح و تجهیزات، چه کوچک و چه بزرگ که در ساختمان سازی از همان ابتدای کار مورد استفاده قرار می‌گیرند با در نظر داشتن اهدافی خاص طراحی و ساخته شده‌اند. اسپیسر که در فارسی می‌توان آن را فاصله گذار معنی کرد یکی از کوچک‌ترین تجهیزاتی که در مراحل ابتدایی ساخت‌وساز مورد استفاده قرار می‌گیرد. اسپیسرها انواع مختلفی دارند و در بخش‌های مختلفی هم مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ادامه این مطلب با بررسی انواع و کاربرد‌های اسپیسر با ویکی ساختمون همراه باشید.
اسپیسر چیست؟
اسپیسر قطعه‌ای کوچک است که در هنگام اجرای فونداسیون و بتن مسلح در میان قالب بتن و میلگرد قرار داده می‌شود تا بین این دو فاصله لازم به دست آید. خوردگی میلگردها در اثر تماس با بتن یکی از مشکلات عمده در بتن‌ریزی و اجرای فونداسیون است. راه‌حل آن نیز استفاده از اسپیسرها است. به عبارتی هدف از نصب اسپیسرها جلوگیری از بروز هر گونه خوردگی در میلگردها است. اسپیسرها را از جنس‌های مختلفی می‌سازند که هر یک از آن‌ها مزایا و معایب خود را دارند. در ادامه بیشتر در این خصوص بحث خواهد شد.
چرا از اسپیسرها استفاده می‌کنند؟
سازه‌های سنگین مانند فونداسیون و همچنین مقاطع بتنی حجیم، داراي بافت میلگردي پر حجم‌تر و سایز میلگردهاي ضخیم‌تر هستند. به این دلیل فشار وارده توسط آرماتورها در این‌گونه مقاطع، نسبت به سایر مقاطع مانند سقف‌ها و تیرها، به اسپیسر بیشتر است و باید اسپیسر مناسبی انتخاب شود تا توان لازم براي تحمل فشار وارده را دارا باشد.
مطلب پیشنهادی: روش اجرای سقف دامپا
انواع اسپیسر
ایجاد فضا و فاصله مورد نظر میان میلگرد و بتن باید با دقت خاصی صورت گیرد. از طرفی هم تعداد اسپیسرها هم در برخی از پروژه‌ها ممکن است بسیار زیاد باشد و همین موضوع هزینه زیادی را به کارفرما تحمیل کند و از این رو، اسپیسرها با اشکال و جنس‌های مختلفی ساخته شده‌اند. به‌طور کلی از نظر جنس به سه نوع پلاستیکی، بتنی و فلزی تقسیم شده‌اند.
اسپیسر پلاستیکی
اسپیسرهای پلاستیکی رایج‌ترین نوع مورد استفاده در پروژه‌های کوچک و بزرگ ساختمانی است. اسپیسرها اگر چه از مصالح مقاوم ساخته می‌شود اما در مقایسه به دو نوع دیگر اسپیسر از مقاومت به مراتب کمتری برخوردار است و این مسئله مهم‌ترین ضعف اسپیسرهای پلاستیکی در نظر گرفته می‌شود. از طرفی هم بسیاری از اهل فن بر این عقیده هستند که اسپیسرهای پلاستیکی عدم همخوانی آن با ماهیت بتن است.
از دیگر معایب استفاده از اسپیسرهای پلاستیکی می‌توان به مقاومت کم آن در برابر تغییرات حرارتی اشاره کرد. در واقع این نوع از اسپیسرها دارای ضریب انقباض و انبساط به مراتب بیشتر از بتن هستند. به همین دلیل وقتی بتن گرم یا سرد شود، تغییرات در شکل و اندازه اسپیسرهای پلاستیکی می‌تواند بسیار دیده شود. این تغییرات مداوم می‌توان باعث شکل‌گیری فضاهایی بسیار ریز و دسترس مواد فرساینده به بتن و میلگرد شود.
مزایای اسپیسر پلاستیکی
علی‌رغم تمامی نقاط ضعفی که در پاراگراف‌های بالا در خصوص این نوع از اسپیسرها عنوان شد، شاید برای بسیاری جای سؤال باشد که با این همه عیب و ایراد چرا استفاده از این نوع اسپیسرها بسیار بیشتر از سایر انواع است. در زیر به چند مزیت بالقوه اسپیسرهای پلاستیکی اشاره کرده‌ایم. شاید پاسخ سؤال خود را پیدا کنید.
- مهم‌ترین مزیت مربوط به اسپیسرهای پلاستیکی که بسیاری را به استفاده از آن‌ها ترغیب می‌کند، مقرون به صرفه بودن آن‌ها است. به طوری که هزینه ساخت آن‌ها به مراتب از دیگر انواع اسپیسرها کمتر است.
- از طرفی هم پلاستیک از جمله موادی است که به راحتی شکل می‌گیرد، بنابراین امکان ساخت اسپیسرهایی با اشکال مختلف به وجود آمده است.
- نکته دیگری هم در خصوص استفاده از اسپیسرهای پلاستیک این است که کار با این نوع از اسپیسرها با توجه به وزن کمی که دارند بسیار ساده و سریع است.
اسپیسر بتنی
اسپیسرهای بتنی بعد از نوع پلاستیکی از رایج‌ترین انواع هستند. استفاده از اسپیسرهای بتنی مزایایی را در پی دارد که بسیاری از نقاط ضعف اسپیسرهای پلاستیک را برطرف می‌کند. مقاومت بسیار بالا از مهم‌ترین نقاط قوت این نوع از اسپیسرها محسوب می‌شود و از این رو احتمال تماس بتن و میلگردها با مواد فرساینده و مخرب در مقایسه با حالت‌های استفاده از اسپیسرهای پلاستیکی به مراتب کاهش می‌یابد.
از سوی دیگر، اسپیسرهای بتنی از جنس بتن هستند و به همین دلیل هم سازگاری بسیار بالایی با بتن و میلگرد دارند. ضریب انبساط و انقباض بتن و اسپیسر تقریباً مشابه هم است و از بابت تغییر شکل اسپیسرها در اثر تغییرات دمایی نیز باید خیالی راحت داشت.
علاوه بر مزایایی که در بالا به آن‌ها اشاره شد، اسپیسرهای بتنی دارای یک سری نقطه ضعف نیز هستند. وزن بالا و سنگین بودن از مهم‌ترین معایب استفاده از این نوع اسپیسرها است. از طرفی هم هزینه ساخت و تولید این نوع از اسپیسرها در مقایسه با نوع پلاستیکی بیشتر است و نیرو و زمان بیشتری را نیز طلب می‌کند.
اسپیسر فلزی
اسپیسرهای فلزی نوع دیگری از اسپیسرها هستند که در برخی از پروژه‌های ساختمانی به دو نوع دیگر ترجیح داده می‌شوند. در ساخت این نوع اسپیسرها می‌توان آن را به شکل و اندازه‌های مختلفی در آورد. در ساخت اسپیسرهای فلزی اغلب از میلگردها استفاده می‌کنند. به طوری با تغییر شکل آن را به شکلی در می‌آورند که میلگردها بتوانند به راحتی روی آن ثابت قرار بگیرند. اسپیسرها مقاومت فشاری بالاتری نسبت به نوع پلاستیکی و سازگاری بهتری نیز با بتن دارند.
با این وجود تولید و ساخت اسپیسرهای فلزی در مقایسه با اسپیسرهای پلاستیکی، نیازمند نیرو و زمان بیشتری است و متعاقباً باعث بالا رفتن هزینه‌ها نیز می‌شود که چندان برای بسیاری از کارفرما‌ها خوشایند نخواهد بود. از سوی دیگر وزن آن‌ها نسبت به همتای پلاستیک خود بیشتر است.
انواع اسپیسر بر اساس کاربرد
علاوه بر جنس، اسپیسرها را بر اساس مکانی که در آن به کار برده می‌شوند هم دسته بندی شده‌اند. بر همین اساس به دو نوع کفی و دیواری تقسیم می‌شوند.
اسپیسرهای کفی یا افقی
آن‌هایی هستند که روی کف قرار می‌گیرند و خود نیز انواع مختلفی دارد.
- هاردفیکس برای شبکه‌های میلگردی سنگین و فوق سنگین و میلگردهای با قطر حداقل 14 میلی‌متر توصیه می‌شود.
- ماکس فیکس برای شبکه‌های با وزن متوسط و شبکه‌های میلگردي با قطر میلگرد 8 تا 22 میلی‌متر توصیه می‌شود.
- مینی فیکس در شبکه‌های میلگردی سبک و حرارتی استفاده می‌شود. در میلگردهای با قطر 6 تا 14 میلی‌متر توصیه شده است.
- یوفیکس جهت استفاده در سازه‌های با وزن متوسط مانند تیرها، پوترها، کف‌های نیمه سنگین و … با توان باربري نقطه‌ای 200 کیلوگرم طراحی شده است.
- دابل فیکس مخصوص استفاده در سقف‌های دال بتنی و یا کف‌های بتنی با ضخامت نسبتاً بالا است که جهت مسلح سازي آن‌ها دو ردیف میلگرد استفاده شده است.
- ساید فیکس در سازه‌های با وزن متوسط، مانند تیرها، پوترها، کف‌های نیمه سنگین و … با توان باربري نقطه‌ای 200 کیلوگرم طراحی شده است. پیشنهاد می‌شود اسپیسر ساید فیکس براي سازه‌های با قطر میلگرد حداقل 14 مورد استفاده قرار گیرد.
- فلت بار مخصوص استفاده بر روي سطوح نرم و فرو رونده مانند بلوک‌های پلی استایرن طراحی و تولید شده است. بهترین محل قرارگیري اسپیسر پلاستیکی فلت بار، محل تقاطع میلگردها است. قادر به جاي دادن میلگرد از قطر 8 تا 16 میلی‌متر میان فک‌های کارگیر خود است.
- فلت فیکس در سطوح افقی با شبکه میلگردي با قطر 6 تا 14 میلی‌متر و سبک مانند سقف‌های نرم و فرو رونده، مورد استفاده قرار گیرد و استفاده آن در سایر سطوح سبک منطقی نیست، چون صفحه تخت زیرین ممکن است سازه را دچار ضعف مقطعی نماید.
اسپیسرهای دیواری یا عمودی
تعیین کاور بتنی روي میلگردها در سطوح عمودي، مانند سایر المان‌های سازه‌ای ضروري است. بسیار دیده شده است که در دیوارها یا ستون‌های بتنی، بخشی از بتن ریخته شده و میلگرد زنگ زده، در فاصله کمی با سطح نمایان است. این مشکل به این دلیل است که پوشش بتنی براي میلگرد به‌صورت یکسان رعایت نشده و در مقاطعی میلگردها به سطح نزدیک‌تر شده‌اند و پوشش بتنی استاندارد روي میلگرد را فرا نگرفته است.
به دلیل نفوذ عوامل محیطی مخرب به داخل بتن، خوردگی میلگردها اتفاق افتاده و بر اساس این خوردگی میلگرد انبساط یافته و موجب تخریب مقطع بتنی شده است. براي ایجاد پوشش بتنی دقیق در سطوح عمودي و دیوارها از انواع اسپیسرهای زیر استفاده می‌کنند.
- ویل فیکس مخصوص استفاده در سطوح عمودي مانند دیوارها، ستون‌ها، مقاطع مدور و… در بتن‌های در جا یا پیش‌ساخته، به صورت گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- کیج فیکس مخصوص استفاده براي سطوح عمودي که توسط قالب‌های سنگین و رونده اجرا می‌شوند و همچنین براي قفسه شمع‌های حفاري، طراحی و تولید شده است.
- ویل سان مخصوص استفاده در سطوح عمودي با وزن متوسط و همچنین سطوح مورد نظر براي بتن‌ریزی توسط قالب‌های رونده و بالا رونده است.
سخن آخر
اسپیسرها یا همان فاصله انداز‌ها علی‌رغم اندازه کوچکی که دارند تحت شرایطی خاص می‌توانند نقش بسیار مهمی در اجرای فونداسیون‌ها و سازه‌های بتنی ایفا کنند. اسپیسر پلاستیکی، بتنی و فلزی سه نوع اصلی هستند. از نظر کاربرد هم به طور کلی به دو نوع عمومی و افقی تقسیم می‌شوند. استفاده از نوع مناسب اسپیسر به محاسبات دقیقی نیاز داد.
