متره چیست و چگونه انجام می شود؟

تعریف متره:

همان گونه که می دانید و در بسیاری از متون منتشره و مجامع برگزار شده نیز به دفعات بیان گردیده است: متره عبارت است از محاسبه احجام و اندازه گیری مقادیر مصالح موردنیاز برای اجرای یک پروژه (فعالیت اجرایی خاص) یا محاسبه مقادیر مصالح به کار رفته و مصرف شده در یک پروژه (فعالیت اجرایی خاص) اجراشده. به عبارتی ساده، متره یعنی محاسبه مقادیر عملیات اجرایی که این مقادیر می تواند از جنس مختلف بوده و واحدهای متفاوتی نیز داشته باشند.

متره فقط مختص عملیات عمرانی نبوده و این واژه کلیدی و مهم در مورد هر عملیاتی که دارای واحد اندازه گیری مشخصی باشد کاربرد وسیع و غیرقابل انکاری دارد. این فعالیت ها می تواند در حوزه ساخت وساز که شامل ساختمان و ابنیه، تأسیسات برقی و مکانیکی، راه و باند فرودگاه، خطوط انتقال آب و … بوده و یا در دیگر حوزه ها از قبیل خریدوفروش محصولات غذایی، کشاورزی، صنعتی، دارویی و … قرار داشته باشد؛ بنابراین مفهوم متره مفهومی گسترده و فراگیر است که همین امر نیز پرداختن به زوایای پیدا و پنهان آن ها آشکارتر می سازد.

معمولاً این نوع محاسبات و تحلیل ها، در یک سری جدول های خاص انجام می گیرد که جداول برآورد ریالی و احجام پروژه ها و یا همان جدول های کاربردی در صورت وضعیت (این جداول شامل جدول ریز متره، خلاصه متره و جداول بخش مالی که مربوط به بحث برآورد می گردد است) نامیده می شود. گرچه مفهوم صورت وضعیت به صورت اخص برای محاسبه هزینه های انجام شده جهت اجرای یک پروژه در طول زمان عملیات اجرایی می باشد و برآورد و پیشنهاد قیمت نیز به منظور تخمین هزینه های پروژه هایی می باشد که در مرحله تصمیم گیری برای ساخت و یا ارائه در یک مناقصه می باشد.

افرادی که این نوع محاسبات را انجام می دهند، مترور نامیده می شوند. یک مترور با تجربه و کارآمد، علاوه بر اینکه در نقشه خوانی و شناخت مصالح نوین و سنتی و تجهیزات و ابزارآلات ساختمانی و مرتبط با آن تسلط کامل دارد، باید درک خوبی از روشهای ساخت و ساز (سیستم های مختلف عملیات اجرایی و مصالح نوین و سنتی به کار رفته در معماری و سازه ساختمان ها) و هزینه این روش ها (اشراف کامل به آیتم های عملیات اجرایی و ریز منابع دخیل در اجرای یک فعالیت عمرانی از قبیل مقادیر هر منبع و بهای واحد آن منبع) داشته باشد.

انواع متره :

با توجه به تعاریف بالا و با عنایت به لزوم شناخت هر چه بهتر واژه متره به بررسی روش های مختلف متره می پردازیم.

انواع متره را می توان با توجه به این که مصالح با چه واحدی و برای چه نیازی محاسبه می شود، به دو دسته کلی زیر تقسیم بندی کرد:

1. متره بسته.

2. متره باز (تجزیه بها یا آنالیز بها).

تعریف متره بسته:

اجازه بدهید در ابتدا در خصوص واژه بسته بیشتر صحبت کنیم. واژه بسته مورد استفاده در این قسمت بیشتر مفهوم پکیج و مجموعه را دارد. یه مجموعه از قیمتهای مصالح، نیرو انسانی، ماشین آلات حمل و … که در مجموع بهای واحد یک فعالیت اجرایی را با واحد مشخصی بیان می کند. این مجموعه قیمت ها در سالیان اخیر تحت عنوان فهرست بها توسط سازمان های معتبر دولتی (سازمان برنامه و بودجه کشور، معاونت امور مهندسی، پژوهش و فناوری وزارت نفت، شهرداری تهران و برخی کلانشهر ها) منتشر گردیده است و به تعداد زیاد و در پروژه های متعدد مورد استفاده قرار گرفته است.

حال بعد از آشنایی با واژه متره بسته، به تعریف دقیق این نوع متره می پردازیم.

در این روش متره عملیات اجرایی، مقادیر و اوزان مصالح را با توجه به واحد های واقعی هر یک از اقلام کار، از روی نقشه ها و اسناد پیمان محاسبه و متره نموده و در جدول های مخصوص متره و برآورد وارد می نمایند. سپس مقادیر به دست آمده را در قیمت های واحد پایه (معمولاً از فهرست بهای واحد پایه رشته مربوط استخراج می شود) ضرب نموده تا قیمت هر آیتم به دست آید. از روی جمع جبری قیمت آیتم ها، فیمت خالص پروژه حاصل میشود. اگر به این قیمت، ضرایب مربوطه (ضریب بالا سری، هزینه ثابت تجهیز و برچیدن کارگاه، ضریب پلوس یا مینوس پیمانکاران و یا مهندسان مشاور، ضریب منطقه ای، ضریب ارتفاع، ضریب طبقات، ضریب سختی کار) ضرب و یا اعمال شود، قیمت کل پروژه به دست می آید.

در اینجا باید مشخص شود که هر عملیات را با چه واحدی باید محاسبه نمود، وقتی واحد مشخص شد، محاسبه مقادیر کار به توان ریاضی، مهندسی و تجربه شخصی مترور بستگی دارد که بتواند به بهترین و دقیق ترین شکل محاسبات مربوطه را انجام دهد.

همانگونه که در مقدمات فهرست بها نیز قید گردیده است در قیمتهای واحد پایه فهارس بها، هزینه تهیه کل مصالح، ماشین آلات، نیروی انسانی، بارگیری و حمل مصالح و لوازم ماشین آلات مورد نیاز به هر فاصله به استثناء موارد مشخص شده در فهرست بهاء تا پای کار و بار اندازی، اتلاف مصالح، تهیه آب، سوخت، تعمیر و استهلاک ماشین آلات برای اجرای صحیح و کامل کارها طبق نقشه و مشخصات فنی مورد نیاز آمده است، بنابراین برای محاسبه مقادیر مصالح مصرفی در پروژه به روش متره بسته، باید واحدهای مربوطه مشخص شود که بعضی از آنها به قرار زیر است: (البته در فهارس بهای سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور-سازمان برنامه و بودجه و یا شهرداری و یا وزارت نفت بابت اجرای هر آیتم از عملیات اجرایی، یک شرح ردیف مناسب و قیمت متناسب با آن درج گردیده است که موارد مندرج در ذیل مختصری از این آیتم بندی ها می باشد و علاقه مندان به این مبحث به منظور برداشت صحیح تر و استفاده کاربردی از فهرست بها مورد نظر خود، می بایست به بخش مربوط به فهرست بها در وبسایت کارگشا مراجعه نموده و نسبت به دریافت فهرست بها رسته و رشته مورد نظر، اقدام نماید و بر مبنای آن اقدام به تکمیل برآوردهای پروژه نماید).

۱. کارهایی که به متر مکعب محاسبه میشود؛ مانند عملیات خاکبرداری، خاکریزی ها، بتن ریزی، سنگ چینی، شفته ریزی، آجر کاری به ضخامت ۳۵ سانتی و بیشتر بلوک چینی با بلوک سیمانی به ضخامت بیشتر از 20 سانتی متر و بیشتر و جداول بتنی.

۲. کارهایی که به متر مربع محاسبه می شوند، مانند اندود های مختلف داخلی و خارجی، کاشی کاری، عایق کاری، تیرچه بلوک، طاق ضربی، شیشه، آسفالت نما سازی و …

۳. کارهایی که با متر طول اندازه گیری و محاسبه می شوند، مانند قرنیز ها، انواع لوله کشی ها، نهرکشی، واتر استاپ، درزهای بتن، خط کشی و فلاشینگ ها.

۴. کارهایی که با وزن محاسبه میشوند، مانند کلیه عملیات فلزی، آرماتور بندی، سیمان و آبرولندنی.

۵. کارهایی که با عدد محاسبه می شوند، مانند کلیه ادوات برقی، لوازم بهداشتی و …

۶. کارهایی که با ترکیب دو واحد محاسبه میگردد مانند مترمکعب/کیلومتر برای حمل خاک و نخاله و تن/کیلومتر برای حمل مصالح (سیمان و شن و مصاح سنگی و آجر و آهن آلات) و …

لازم به ذکر است که برای دریافت جداول استاندارد متره و برآورد ریز متره، خلاصه متره، برگه مالی، مالی فصول، خلاصه مالی و … مربوطه به عملیات اجرایی مختلف می بایست به بخش مربوطه در قسمت فرمت های خام هر بخش مراجعه فرمایید.

تعریف متره باز (تجزیه بها یا آنالیز بها) :

در این روش که بیشتر مواقع در ابتدای عملیات اجرایی و یا حتی قبل از آغاز عملیات اجرایی و به منظور مدیریت بهتر و دست یابی به هزینه های تقریبی پروژه مورد نظر مورد استفاده قرار می گیرد، برآورد هزینه اجرا و مدت زمان لازم برای اجرای یک پروژه (با استناد به منابع انسانی، ماشین آلات و مصالح و شاخص های اندازه گیری علمی و تجربی هر یک از این موارد) بدون استفاده از تجزیه بها امکان پذیر نیست و هر چه تجزیه بهای مورد استفاده از نظر مصالح و نیروی انسانی و ماشین آلات مورد نیاز به واقعیت نزدیک تر باشد، به همان میزان برآورد اولیه به هزینه اجرایی پروژه نزدیک تر خواهد بود. در این روش، کلیه کارها و مقادیر محاسبه شده از روی جداول متره محاسبه و برای هر کار تجزیه بهای مربوطه انجام میگیرد.

برای انجام تجزیه هریک از اقلام کار به بخشهای نیروی انسانی، ماشین آلات، مصالح، حمل و غیره می توان از منابع زیر و در غالب جداول استاندارد مربوطه و یا داده های آماری و قیمتی سازمان ها و مراجع ذیربط نظیر بانک مرکزی، مرکز آمار، سازمان مدیریت و … استفاده نمود:

1. استفاده از آنالیزها و تجزیه بها منتشر شده توسط سازمان برنامه و بودجه (سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور) در سال های 80، 89، 94 (این آنالیز ها را می توانید از بخش آنالیز بها در سایت کارگشا دریافت نمایید.)

2. آنالیزهای منتشر شده توسط شرکت مهندسی و ساختمان نفت ایران

3. آنالیز بها منتشر شده توسط سندیکای شرکتهای ساختمانی

4. استفاده از آنالیز بها موجود در کتب درسی که بر مبنای زمان سنجی اساتید معتبر دانشگاهی تا قبل از انتشارات جدید توسط سازمان های معتبر دولتی در دسترس بوده است.

5. استفاده ار تجربه افراد با تجربه کارگاهی با سوابق اجرایی مرتبط با حوزه مورد نظر.

به منظور آشنایی بیشتر با این مبحث و رسیدن به جواب سوالات خود و یا ارائه هر گونه انتقاد و پیشنهاد به بخش مشاوره آنلاین کارگشا مراجعه فرمایید.