مبحث 19 (راهی برای نجات؟)

در این مطلب می خوانید:

آسایش در گرو انرژی

معیار سنجش بهره وری ساختمان در مصرف انرژی

مقرارت ملی ساختمان ایران

مبحث 19

آیا سوخت های فسیلی می توانند جواب گوی نیاز انسان باشند؟ چرا باید صرفه جویی در مصرف انرژی را جدی بگیریم؟  چه میزان از مصرف انرژی جهان مربوط به ساختمان ها است؟ روش سنجش میزان بهره وری در مصرف انرژی ساختمان ها چیست؟ مقررات ملی ساختمان چیست؟ مبحث 19 مقررات ملی ساختمان تا چه میزان می تواند در کاهش مصرف انرژی موثر باشد؟ در این مطلب به این سوالات پاسخ داده خواهد شد.

آسایش در گرو انرژی

امروزه، اهمیت انواع مختلف انرژی در زندگی دیگر بر کسی پوشیده نیست و همگان تقریبا آگاه هستند که انسان ها در تمامی زمینه های زندگی خود نیاز مبرمی به انرژی دارند و در واقع زندگی آن ها روی زمین توسط همین انرژی ممکن شده است.

بخش زیادی از انرژی مورد استفاده ما تا امروز از طریق سوزاندن سوخت های فسیلی مانند زغال سنگ، گاز طبیعی، روغن و … بدست می آمده است. اما به 2 دلیل اصلی این منابع انرژی دیگر مانند گذشته قابل اطمینان نیستند :

•  افزایش جمعیت انسان ها و افزایش بی رویه مصرف عامل اتمام این سوخت ها خواهد بود بهطوری که پیشبینی می شود اگر مصرف به همین منوال ادامه پیدا کند، در آینده ای نه چندان دور اثری از این سوخت ها باقی نخواهد ماند.
• تمامی مراحلی که باید طی شود تا بتوان از انرژی این منابع استفاده کرد تاثیرات مخربی برروی محیط زیست دارند. از جمله این اثرات میتوان به افزایش میزان گازهای گلخانه ای، افزایش قابل توجه دمای هوا و برهم خوردن تعادل محیط زندگی طبیعی حیوانات مختلف اشاره کرد.

در کنار تمام مسائل گفته شده در بالا، لزوم پیشرفت زندگی و تمدن انسان ها و حرکت رو به جلوی آن ها را نمیتوان نادیده گرفت. با پیشرفت تکنولوژی و تکامل علم، پیشروی و دست اندازی بشر در طبیعت بدون در نظر گرفتن تبعات آن برای دستیابی به کیفیت بالاتر زندگی غیرقابل اجتناب خواهد بود.

بخش عظیمی از این پیشروی با تخریب طبیعت بکر برای احداث ساختمان ها و بناهای متعدد همراه خواهد بود. هدف اصلی این ساخت و سازهای عظیم، تامین آسایش و رفاه انسان هاست که البته به سادگی امکانپذیر نیست. برای دستیابی به این آرامش و تبدیل شرایط عادی محیط به شرایط مطبوع انسان باید مواردی نظیر سیستم های گرمایشی، سرمایشی، روشنایی و … در این بناها تعبیه شوند.

اما صرف تامین و تعبیه کردن این سیستم ها برای دستیابی به آرامش کافی نیست و در کنار آن، طراحی و ساخت مهندسی و اصولی نیز از الزامات می باشد. اگر این طراحی و اجرا به شیوه اصولی انجام نگرفته باشد، به جای داشتن نتیجه مثبت باعث صلب آسایش ما خواهند شد.

تمام سیستم های به کاررفته در یک ساختمان برای کارکردن نیاز به انرژی دارند و با توجه به اینکه ما بخش زیادی از زمان خود را در ساختمان ها سپری می کنیم، بخش بسیار بزرگی از مصرف انرژی روزانه ما مربوط به این موارد است.

معیار سنجش بهره وری ساختمان در مصرف انرژی

همانطور که اشاره شد، انرژی در هر فرمی که باشد به سادگی به دست نیامده و بهای زیادی (چه از لحاظ اقتصادی و چه از لحاظ بار وارده بر محیط زیست) برای آن پرداخت شده است. حال با توجه به این مسائل، اگر هر ساختمان به جای مصرف درست انرژی، در شرایطی باشد که تمایل به هدر دادن آن داشته باشد، مقدار قابل توجهی از انرژی موجود در دست ما از چرخه استفاده خارج می شود.

این مطالب همگی لزوم استفاده درست از انرژی و صرفه جویی در مصرف آن در ساختمان ها را برای ما مشخص می کند. این مساله از دید محققان و مسولان در دنیا پوشیده نمانده است و در دهه های اخیر سازمان ها و ارگان های مربوطه قوانینی برای نیل به این هدف وضع کرده اند. کشور ما هم از این موضوع مستثنی نبوده و طی دو دهه گذشته تحقیقات و بررسی های بسیاری در این زمینه انجام شده و مجموع های از قوانین وضع شده است.

امروزه محققان همچنان در حال بررسی روش های مختلف برای بهبود شرایط هستند. اکنون چگونه میتوان فهمید یک ساختمان با اعمال روش های مختلف به بهینه سازی انرژی در سطح مورد نظر دست یافته است؟ و یا بین دو ساختمان کدامیک در صرفه جویی در مصرف انرژی و استفاده درست از آن موفقتر عمل کرده است؟

چنین سوالاتی لزوم وجود معیاری قابل استناد برای سنجش میزان صرفه جویی را مشخص می کند. در کشورهای مختلف هر ساختمان نسبت به ساختمانی مشابه که در آن اقدامات مربوط به بهینه سازی مصرف انرژی انجام نشده سنجیده می شود. این سنجش تنها باید توسط متخصصان این زمینه انجام گیرد.

در کشورهایی مانند کانادا و آمریکا برای ساختمان هایی که مطابق با دستورالعمل های مربوط به حوزه انرژی ساخته می شوند گواهینامه هایی درنظر گرفته می شود که نشان دهنده میزان بهبود صرفه جویی در مصرف انرژی و استفاده درست از آن است. ایران هم می تواند از معیاری همچون برچسب انرژی بهره مند شود. به خصوص که این اقدام می تواند در تشویق و هدایت مردم در مسیر استفاده درست از منابع بسیار موثر باشد.

مقررات ملی ساختمان ایران

مقررات ملی ساختمان پرکاربردترین و جامعترین مرجع ضوابط موجود در صنعت ساختمان سازی در ایران را شامل می شود که با توجه به لازم الاجرا بودن آن در تمامی پروژه ها در سراسر کشور بدون شک از تاثیرگذارترین منابع در رسیدن به ساخت وساز اصولی همراه با دستیابی به ایمنی، سلامت و صرفه جویی اقتصادی هم برای ساکنین و هم سایر افراد جامعه می باشد.

وزارت مسکن و شهرسازی طبق ماده 3 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، وظیفه تدوین مقررات ملی ساختمان را به عهده دارد و از این رو، این مجموعه مقررات توسط دفتر تدوین و ترویج مقررات ملی ساختمان کشور و با کمک سازمان مدیریت و برنامه ریزی نوشته شده است.

همانطور که در متن این آیین نامه نیز ذکر شده است، صرف وجود و به کار بردن یک سری قوانین متضمن موفقیت حتمی نیست، در این مورد هم افراد باید خود به دنبال کسب اطلاعات لازم درخصوص موضوع مورد نظر، نشر اطلاعات خویش به منظور فراگیر شدن آن ها و نیز بهینه سازی روش های موجود و یا دستیابی به روش های نوین برای رسیدن به هدفشان باشند.

مقررات ملی ساختمان ایران در 22 بخش کلی تهیه و تدوین شده که هر یک از آن ها، یکی از مسائل مهم صنعت ساختمان سازی را مورد بحث و بررسی قرار می دهد و قوانین و مقرراتی را که در زمان طراحی، محاسبه، اجرا، بهره برداری و نگهداری از بنا باید توسط تمامی افراد دخیل رعایت شود، به طور کاملا واضح بیان می کند تا اهداف ایمنی، بهداشت، بهره دهی مناسب، آسایش و صرفه اقتصادی محقق شود. عناوین این مباحث 22 گانه عبارتند از:

1. تعاریف
2. نظامات اداری
3. حفاظت ساختمان ها در مقابل حریق
4. الزامات عمومی ساختمان
5. مصالح و فرآورده های ساختمانی
6. بارهای وارد بر ساختمان
7. پی و پیسازی
8. طرح و اجرای ساختمان ها با مصالح بنایی
9. طرح و اجرای ساختمان های بتن آرمه
10. طرح و اجرای ساختمان های فولادی
11. طرح و اجرای صنعتی ساختمان ها
12. ایمنی و حفاظت کار در حین اجرا
13. طرح و اجرای تاسیسات برقی ساختمان ها
14. تاسیسات مکانیکی
15. آسانسور و پلکان برقی
16. تاسیسات بهداشتی
17. لوله کشی گاز طبیعی
18. عایق بندی و تنظیم صدا
19. صرفه جویی در مصرف انرژی
20. علائم و تابلوها
21. پدافند غیرعامل
22. مراقبت و نگهداری از ساختمان ها

مبحث 19 

مبحث 19 مقررات ملی ساختمان با عنوان صرفه جویی در مصرف انرژی، با توجه به چالش های انرژی که دنیای امروز با آن مواجه است، یکی از مهمترین مبحث های مقررات ملی است که در سال های اخیر بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. مبحث 19، در چندین قسمت اقداماتی را که صنعت ساختمان سازی برای کمک به وخیم تر نشدن اوضاع انرژی و حتی حل مشکلات انرژی دنیا می تواند انجام دهد، بیان می کند و می توان گفت در واقع در راستای اصلاح الگوی مصرف قدم برداشته است.

در کشور ایران، مانند سایر کشورها، سهم بخش ساختمان در مصرف انرژی کل بسیار قابل توجه و در حدود 40% کل مصرف انرژی کشور است و مشخص است که کوچک ترین اقدامات می تواند باعث جلوگیری از اتلاف مقدار بسیار زیاد انرژی و هدر رفتن سرمایه برای جبران آن شود.

پیشینه

میتوان گفت مبحث 19 مقررات ملی ساختمان ایران با پیروی از کشورهای صنعتی دنیا و تجربه شان در این زمینه نوشته شده است. قبل از تدوین این مبحث اقداماتی که در مقوله ی صرفه جویی در مصرف انرژی صورت می گرفت، بدون اثربخشی کافی و ضروری بود و در نتیجه سبب شد در سال 1371، دفتر امور مقررات ملی ساختمان در اولین ویرایش این بخش را که عمدتا شامل ضوابط طراحی عایقکاری حرارتی پوسته ساختمان بود، منتشر کند.

متاسفانه به دلیل عدم آمادگی افراد دخیل در صنعت ساختمان برای اجرای این مجموعه ضوابط، بهویژه جامعه مهندسان، بهتدریج در سالهای 1378 و نهایتا 1381 ویرایش کامل و جامع این مبحث که علاوه بر دربرداشتن مسائل مربوط به عایقکاری حرارتی پوسته، مباحث تاسیسات مکانیکی و روشنایی توصیه هایی برای طراحی را نیز شامل می شد، منتشر گردید.

در حال حاضر اجرای این مبحث برای تمامی ساختمان های دولتی در سراسر کشور اجباری است و اجرای آن برای تمامی ساختمان های بخش خصوصی در تهران و شهرهای توابع آن، از سال 1384 اجباری شده است. همچنین برای ساختمان های واقع در سایر شهرها و استان ها مطابق جدول زیر الزامی است.

در جدول1، استان های گروه الف آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، همدان، چهارمحال و بختیاری، هرمزگان، بوشهر، خوزستان و زنجان؛ استان های گروه ب اصفهان، سمنان، کردستان، کرمانشاه، مرکزی، قزوین، کرمان، خراسان شمالی، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، فارس و ایلام و استان های گروه ج لرستان، قم، گیلان، گلستان، مازندران، کهکیلویه و بویر احمد، سیستان و بلوچستان و یزد هستند.

جدول1 شهرهای ملزم به پیاده سازی مبحث 19 مقررات ملی ساختمان

منابع:

کارگشا، سامانه جامع صنعت ساختمان

دفتر مقررات ملی ساختمان ایران (1389). مبحث 19 : صرفه جویی در مصرف انرژی ساختمان ، از مباحث بیست گانهی مقررات ملی ساختمان ایران.

سازمان انرژی های تجدیدپذیر و بهره وری انرژی برق (ساتبا)، وزارت نیرو

سازمان معاونت مسکن و ساختمان، وزارت راه و شهرسازی