حس حرکت و زمان را در منظر شهر خلق کنیم
این مطلب اطلاعات مفیدی در مورد ادراکات حسی منظر شهری دارد بنابراین با مطالعه آن اطلاعات کامل و دقیقی در مورد این موضوعات یاد می گیرید:
راهکارهای اجرایی ارتقاء کیفیت مناظر شهری
حرکت و زمان دو مقوله ی مؤثر بر درک مناظر شهری هستند؛ که به یکدیگر وابسته هستند. حرکت که با سرعت های متفاوت انجام می شود برای درک مناظر شهری، بستگی به زمان دارد. هر فرد با قرارگیری در مناظر شهری در زمان های مختلف (ساعات مختلف شبانه روز و یا در فصول مختلف) و با حرکت از طریق پیاده یا سواره درک متفاوت و ویژه ای از مناظر شهری می یابد.
طراحان مناظر شهری، معماران منظر و کلیه ی افرادی که با مناظر شهری سر و کار دارند، علاوه بر درک درست مناظر شهری و موارد مربوط به آن، بایستی تأثیرات طرح ها در اثر تغییرات زمانی و حرکتی بر مناظر شهری را در نظر بگیرند و به طور دقیق بسنجند.
بر این اساس در این مقاله تلاش می شود در منظر شهری بعد حرکت و زمان بررسی می شود، در بخش پایانی برای ایجاد مناظر شهری مطلوب راهکارهای اجرایی و کاربردی با در نظر گرفتن بعد حرکت و زمان ارائه می گردد.
حرکت و زمان در منظر شهری
حرکت نیاز به زمان دارد. در خصوص اهمیت و نقش زمان در ادراک و شکل گیری شهرها و مناظر آن ها متخصصین مربوطه مطالب زیادی بیان نموده اند. به قول سو کلیفورد، زمان دوره ای از عمر ماست که انسان بیشتر از مکان فریفته آن خواهد شد. پاتریک گدس اهمیت درک شهرها در یک بعد زمانی را توضیح می دهد. وی می گوید: یک شهر بیشتر از یک مکان یا فضا است، شهر یک نمایش است در زمان. لوئیس مامفورد نیز می گوید: شهرها محصول زمان هستند. آن ها قالب هایی هستند که زندگی انسان ها در آن ها سرد شده و سخت می شود، و به وسیله هنر شکل ثابتی می گیرند.
حرکت نسبی است و تنها وقتی قابل درک است که نه خیلی سریع باشد و نه خیلی آرام. نوع حرکت بر ادراک ما از منظر شهری تأثیر می گذارد. حرکت همیشه سرعت را در دل خود دارد. زمان های متمادی سرعت انسان ها محدود بود. اختراع اتومبیل در این زمینه یک تغییر اساسی به وجود آورد. ادراک محیط برای ما از داخل یک اتومبیل در حال حرکت با ادراک ما از همان محیط در حال پیاده روی اختلاف زیادی پیدا می کند. بدین ترتیب گروتر سعی در بیان نحوه تأثیرگذاری حرکت و سرعت بر ادراک منظر شهری دارد. بنا بر نظر وی هر حرکتی احتیاج به زمان دارد. بدون زمان انسان قادر به درک حرکت نیست.
محیط زندگی انسان به طور دایم در تغییر است. چه محیط طبیعی و چه محیط مصنوع (ساخته دست بشر). تغییراتی که یک ناظر متوجه آن می شود ممکن است فیزیکی باشد (تخریب یک بلوک مسکونی و…) یا تنها جنبه ادراکی داشته باشد. مثل دگرگونی هایی که در اثر تغییرات نور یا آب و هوا در ساعات مختلف روز و شب و فصول مختلف سال ایجاد می شود. نوع سوم، تغییرات محیط تغییراتی (استهلاک، پیری، دگردیسی و…) هستند که نتیجه ناگزیر زمان می باشند. که کالن بر آن تأکید می ورزد، بیان «دیدهای متوالی» می دارد، که هر چند عابر پیاده در داخل شهر و با سرعتی ثابت عبور می کند، اما مناظر شهری در قالب رخ نمایی دسته ای از عناصر شهری در فازهای زمانی مختلف شکل می گیرند که با قدم زدن از مکانی به مکان دیگر به صورت متوالی آشکار می شوند و در پیش رو قرار می گیرند.
لازمه ادراک صحیح و مناسب از منظر شهری در حین حرکت و یا در طول زمان، بکارگیری برخی اصول و انگاره های طراحی می باشد.
این اصول که عمدتاً با تکیه بر نظریات و آراء متخصصین و اندیشمندان حوزه منظر شهری قابل استنتاج است، به صورت زیر تعبیر می گردد:
1- نظریه «دیدهای پی در پی» که کالن بر آن تاکید می ورزد. وی معتقد است که هر چند عابر پیاده در داخل شهر و با سرعتی ثابت عبور می کند، اما مناظر شهری در قالب رخ نمایی دسته ای از عناصر شهری در فازهای زمانی مختلف شکل می گیرند که با قدم زدن از مکانی به مکان دیگر به صورت متوالی آشکار می شوند و پیش رو قرار می گیرند.
2- ایجاد تداوم تجربه فضا در سلسله ای از نظام های حرکتی، دید با سرعت های متفاوت و شیوه های مختلف حرکت، ضمن حفظ رابطه متقابل در آن ها از طریق تبیین رابطه توده و فضا و ایجاد تداوم های هم زمان.
3- ایجاد ارتباط تنگاتنگ میان ادراک شهروندان در حال حرکت با زوایای دید و نقاط دید که پرسپکتیوهای مختلفی را از طریق ایجاد شکل و زمینه با بهره گیری از تئوری های زیبایی شناسی، سبک و الگوی منظرسازی مورد نظر و پرهیز از ایجاد دیدهای اتفاقی و تکه تکه و فضاهای نامعین، ایجاد می کنند.
توجه به محدودیت های ادراک انسان حسب سرعتی که در حین حرکت دارد:
- همراه با افزایش سرعت حرکت، تمرکز دید جمع می شود.
- با افزایش سرعت، نقطه تمرکز دورتر می رود.
- با افزایش سرعت حرکت، جزئیات زمینه مبهم می شود.
- با افزایش سرعت حرکت، ادراک فضایی ضعیف می شود.
لذا راننده به طور نسبی بسیار کمتر از عابر پیاده می تواند جزئیات منظر شهری را ادراک کند.
بعد زمان در منظر شهری
با وجود این که گاهی اوقات حیطه عملکرد طراحی شهری را سه بعدی می بینند، ولی طراحی شهری چهار بعدی است و بعد چهارم آن نیز زمان است. زمان، تقریباً بر تمام جنبه های طراحی شهری – چگونگی درک محیط (در طول زمان و در حرکت)، چگونگی مهم شدن مکان ها توسط معنی در طول زمان، چگونگی دوام مکان ها و انطباق پذیری آن ها، میزان تبدیل پذیری مکان ها (یعنی چگونگی تغییر مکانها، در طول زمان)، فرایندهای ریخت شناسی آنها و بر مدت زمانی که فرایند طراحی شهری نیاز دارد، تأثیرگذار است.
مؤلفه زمان در منظر شهری از سه جنبه اهمیت دارد:
- درک زمان سپری شده از طریق خوانش کیفیات بصری
- حس زمان (درک تاریخ و دوره)
- شکل گیری سیما و منظر متمایز در زمان های مختلف شبانه روز یا سال
درک ما از گذر زمان، در فاصله ای که در شهر پیموده می شود متفاوت از واقعیت بوده و در واقع به عنوان بخشی از عملکرد کیفیت های بصری و تجربی محیطی که حرکت در آن صورت می گیرد به حساب می آید.
سیما و منظر شهری بارزترین بازتاب دهنده گذر زمان است. افراد با دیدن سیمای متنوع و مختلف، متوجه تاریخ ابنیه و مجموعه ها می شوند. خوانش تاریخ از طریق ابزار منظر شهری، اتفاق میافتد، لذا ضرورت حفاظت از سیما و منظر شهری، اهمیت فوق العاده ای دارد.
سیما و منظر شهری بسته به اینکه در چه اوقاتی از شبانه روز یا چه ماه ها یا فصل هایی از سال دیده می شوند، متفاوتند. از این لحاظ به منظر روز، شب و منظر فصلی تقسیم می شوند.
در هر یک از این نوع مناظر، ماهیت منظر به واسطه زمان ادراک و ویژگی های مربوط به زمان تغییر می کند. به عنوان مثال، آنچه که در یک زمستان برفی، از یک چشم انداز شهری ادراک می شود، با آنچه که در یک روز بهاری از همان منظر دیده و دریافت می گردد کاملاً متفاوت است و هر کدام کیفیات احساسی خاصی را در ناظر بر می انگیزند.
نتیجه گیری:
در حال حاضر شرایط زندگی شهری سبب شده افراد در زمان های مختلف در فضاهای شهری حضور داشته باشند و به دلیل وجود تنوع در وسایل نقلیه، حرکت با سرعت های مختلف امکان پذیر است. همچنین منظر شهری پدیده ای قابل ادراک می باشد که دو عامل حرکت و زمان تأثیرات مهم و متنوعی بر ادراک شهروندان از آن دارد. برای ایجاد مناظر شهری خوب و مطلوب و طراحی صحیح آن ها کلیه ی افراد دخیل در این امر (معماران منظر، طراحان شهری، معماران و به طور کلی کلیه ی افراد فعال در حوزه ی طراحی محیطی) بایستی تأثیرات حرکتی و زمانی بر مناظر شهری را در نظر بگیرند و طرح ها را متناسب با آن ارائه نمایند.
تناسب داشتن مناظر شهری با ویژگی های زمانی مختلف و توجه به جنبه های مختلف منظر شهری در حین حرکت و در نظرگیری کلیه ی این موارد نقش بسیار مهمی در خلق مناظر شهری مطلوب می تواند داشته باشد.
راهکارهای اجرایی ارتقاء کیفیت مناظر شهری
در نهایت راهکارهای اجرایی ارتقاء کیفیت مناظر شهری با تأکید بر دو بعد حرکت و زمان ارائه می شود:
• تأکید بر حذف عوامل اغتشاش بصری در مناظر شهری در سطوح مختلف کلان، میانی و خرد
• توجه به ساماندهی جزئیات (بافت، رنگ، اتصالات مبلمان ها به کف و …) مسیرهای عبور عابران پیاده
• تأکید بر تأمین آسایش بصری شهروندان در مناظر شهری
• ساماندهی وضعیت معابر، مسیرهای عبوری، محورهای حرکتی و کریدورهای بصری در مناظر شهری
• تقویت پتانسیل های ادراکی مناظر شهری در ساعات شبانه روز
• توجه به سکانس بندی محورها و کریدورهای دید و تأکید بر ویژگی های شاخص آن ها
• رعایت ارزش های زیباشناختی مؤثر بر مناظر شهری مطلوب (خوانایی، هویت، تشخص و …)
• حفظ و تقویت کریدورهای دید به ویژه ایجاد دیدهای استراتژیک به خصوص در بخش های حائز اهمیت شهر
• تدوین ضوابطی ویژه بر مبنای حرکت و زمان به منظور حفاظت از کریدورهای بصری مناظر شهری
نظرات و پیشنهادات خود را با ما در اینجا در میان بگذارید.
شاید به این مطالب هم علاقه مند باشید:
بازآفرینی شهری و برنامه ملی برای انجام آن
راهنمای کامل نورپردازی میدان های شهری
نورپردازی پیاده راه ها با روش هایی آسان و کم هزینه
منابع:
1. حسینی، سید باقر و رزاقی اصل، سینا، «حرکت و زمان در منظر شهری، انگاره ها و مفاهیم طراحی»، نشریه بین المللی علوم مهندسی دانشگاه علم و صنعت ایران، ویژه نامه مهندسی معماری و شهرسازی، جلد 19، شماره 6، 1387.
2. کرمونا، متیو و استیو تیزدل «خوانش مفاهیم طراحی شهری»، ترجمه کامران ذکاوت و فرناز فرشاد، تهران، انتشارات آذرخش، 1390.
3. کنف لاخر، هرمان، «اصول برنامه ریزی (طراحی) تردد پیاده و دوچرخه»، ترجمه فریدون قریب، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1381.
4. گروتر، یورگن، «زیبایی شناسی در معماری»، ترجمه جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون، تهران، دانشگاه شهید بهشتی، 1375.
