بررسی تعاملات دو حوزه مدیریت بحران و پدافند غیرعامل

در این مطلب می خوانید:

مراحل مدیریت بحران شهری

مشکلات عدم رعایت پدافند غیر عامل در مدیریت بحران

کشور ما ایران به دلیل وجود موقعیت حساس و اثرگذار در منطقه خاورمیانه همواره مورد توجه کشورهای متجاوز و استعمارگر بوده است و به خصوص پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تهدیدات بسیاری کشور را در برگرفته است از طرف دیگر به دلیل وجود موقعیت مکانی خاص بسیاری از تهدیدات طبیعی مانند زلزله، سیل و … هم کشور را تهدید می کند. لذا بعضی از بحران ها بسیار کوچک بوده و با استفاده از یک مدیریت محلی و منابع موجود قابل حل است ولی بعضی وسعتی عظیم و گسترده در مقیاس جغرافیایی است، که محتاج یک مدیریت گسترده و عظیم در سطح بالایی است همانند زلزله های شدیدی که در بسیاری از مناطق کشورمان رخ می دهد.
در ایران دو سازمان مدیریت بحران و پدافند غیرعامل به صورت مجزا در حیطه کاهش اثرات بحران های طبیعی و انسان ساز فعالیت می کنند که البته آشنایی با حیطه فعالیت این دو سازمان و همچنین تعاملات این ها با هم برای اثرگذاری بیشتر اقداماتشان از اهمیت زیادی برخوردار است.

تعریف بحران

بحران را می توان به یک واقعه، حادثه یا جریانی که سیستم های مختلف را از کارایی و کارکرد منظم و درست خودش باز می دارد به مفهوم دیگر حرکت منظم سازمان، مجموعه شهر و یا … را از کار می اندازد و یا در روند اجرای ماموریت ها، فعالیت ها و اهداف سیستم تاخیر ایجاد می کند، تعریف نمود.

مفهوم مدیریت بحران

مدیریت بحران را می توان به عنوان علمی که به وسیله مشاهده سیستماتیک بحران های گذشته و از طرفی تجزیه و تحلیل آن ها، در جستجوی یافتن ابزاری دانست که از طریق آن بتوان از وقوع فجایع پیشگیری کرد و یا برای مقابله با آن ها آماده شد و از طرف دیگر در صورت وقوع بحران نسبت به آن امدادرسانی و بهبود اوضاع را میسر نمود، تعریف می شود.
مدیریت بحران موثر را می توان با استفاده از یک رویکرد نظام مند و منظم که مبتنی بر برنامه ریزی دقیق و کارآمد، مدیریت عالی و آمادگی سازمانی است، ایجاد نمود.

نمودار 1: شش گام اصلی در مدیریت بحران

مراحل مدیریت بحران شهری

رویدادهای مهم دهه های اخیر جهان از نظر سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، جغرافیایی و انسانی نشان می دهد جوامع بشری پیوسته دست خوش حوادث طبیعی یا تمایلات مخرب انسان ها که سبب بروز بحران های گوناگون می شود بوده است. این بحران ها ممکن است تا آنجا پیش برود که منافع و منابع داخلی و خارجی و سازمان ها را مورد تهدید قرار دهد. بروز چنین بحران هایی دولت ها را به صورت جدی و مستقیم با خسارات و مشکلات گسترده ای رو به رو می سازد. لذا امروزه بحران به صورت بخش جدایی ناپذیر و طبیعی حیات بشری در آمده است، بحران ها دیگر ویژگی غیر عادی، کمیاب و اتفاقی برای جامعه جهانی تلقی نمی شود بلکه در تار و پود جوامع مدرن رخنه کرده اند. بنابراین افراد و سازمان ها پیوسته باید آمادگی رویارویی با بحران ها را داشته باشند و برای پیشگیری یا کاستن تاثیر بحران ها چاره اندیشی کنند.

جدول 1: مراحل مدیریت بحران های شهری

مفهوم پدافندغیرعامل

پدافندغیرعامل را می توان به عنوان مجموعه ای از تدابیر، سیاست ها، برنامه ریزی ها و افدامات غیرمسلحانه به منظور کاهش و یا از بین بردن اثرات تهدیدات جانی، مالی و … تعریف نمود که امروزه توجه ویژه ای به آن در بحث شهرسازی می شود.

مشکلات عدم رعایت پدافند غیر عامل در مدیریت بحران

روش های پدافند غیر عامل در دوره های مختلف با توجه به استعداد و امکانات موجود و به اقتضای زمان، مورد توجه بوده مانند: ساخت دیوار چین، استفاده از رنگ های فریبنده و … که بسیاری از آن ها در زمان خود بسیار کارساز بوده اند. امروزه کشورهای مختلف با اتخاذ تصمیمات اساسی، انجام برنامه ریزی و اجرای تدابیر ویژه در خصوص پدافند غیر عامل خود را در برابر تهدیدات احتمالی، به این سلاح پایدار مسلح نموده و در سایه این تدابیر نه تنها از بنیه دفاعی قوی و مطمئنی برخوردار شده اند، بلکه در برخی موارد خواهان امتیازات سیاسی بیشتری در عرصه دیپلماسی جهان نیز هستند.

در مراحل مختلف مدیریت بحران، پدافندغیرعامل دارای نقش و جایگاه ویژه ای بوده است. پدافندغیرعامل و مدیریت بحران نسبت به یکدیگر به صورت سیستماتیک عمل کرده و به صورت اجزاء یک سیستم عمل می نمایند، در صورت نقص در هر یک از اجزاء سیستم، دیگر اجزا نیز موفق عمل نخواهند کرد.
در صورت علمی بودن و موفق عمل کردن پدافندغیرعامل، مدیریت بحران از موفقیت بیشتری برخورداربوده و در غیر این صورت مطمئنا مدیریت بحران از کارایی لازم برخوردار نخواهد بود.

نتیجه گیری و ارائه راهکار: مدیریت بحران و پدافندغیرعامل

همان گونه که اشاره شد مدیریت بحران و پدافند غیر عامل هر دو دارای اهمیت فراوانی به منظور به حداقل رساندن آسیب ها در زندگی انسان ها دارند و برقراری ارتباط صحیح بین این دو حوزه می تواند از بسیاری از خسارات جلوگیری نماید. با توجه به اینکه در سال های اخیر در کشور به اهمیت موضوع پدافند غیر عامل توجه شده، می توان امیدوار بود که در کنار هم قرار گرفتن مدیریت بحران و پدافند غیر عامل باعث کاهش آسیب پذیری ها در هنگام وقوع بلایا گردد.

راهکار اجرایی:

• مشخص نمودن دقیق حوزه فعالیت و وظایف سازمان مدیریت بحران کشور و سازمان پدافندغیرعامل و حیطه هایی که امکان تعامل و همکاری وجود دارد.
• آموزش و شناساندن دقیق وظایف این دو سازمان به مردم برای آشنایی بیشتر با فعالیت این دو سازمان
• به دلیل نزدیکی اقدامات و مباحث دفاعی و آمادگی و … در این دو سازمان ضرورت به کارگیری اصول و راهکارهای هر دو حوزه در طرح های جامع مدیریت بحران و همچنین طرح های جامع پدافندغیرعامل که به طور مجزا برای شهرهای مختلف تهیه می شود، وجود دارد.
• هماهنگی و تعامل بیشتر بین مدیران ارشد و نیروهای هر دو سازمان به هنگام وقوع تهدیدات و بحران های طبیعی می تواند موفقیت اقدامات آن ها را دو چندان نموده و باعث کاهش خسارات می گردد.

مطالب مرتبط:

بهترین فرم شهری از منظر پدافند غیرعامل کدام است؟

منابع
1.    اسکندری، حمید، «پدافند غیر عامل (ویژه تخصصی بسیج)»، معاونت تربیت و آموزش بسیج مستضعفین، تابستان 1389.
2.    اکبری، عباس، «پدافند غیرعامل، آشنایی با اصول و ملاحظات»، نشریه شماره 3پدافند غیرعامل، انتشارات معاونت پدافند غیر عامل، قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء(ص)، تهران، 1384.
3.    بیات، الهام، « مدیریت بحران شهری و پدافند غیر عامل»، سومین کنفرانس ملی عمران شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، 1390.
4.    حسین عباسی، لاله، «مدیریت بحران و پدافندغیرعامل»، ماهنامه اکتشاف و تولید نفت و گاز، شماره 58، 1388.
5.    خیرخواه زرکش، میرمسعود و فرداد، مهدی و ساکی، رزیتا، «مبانی کاربردی سیستم پشتیبانی تصمیم گیری (DSS) و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) مدیریت بحران با تاکید بر صنایع نظامی و اماکن دفاعی در محیط WEBGIS»، همایش سراسری سامانه اطلاعات مکانی (GIS)، دانشگاه صنعتی مالک اشتر، تهران، 1388.