اهداف آمایش سرزمین و کاربردهای آن در پدافند غیرعامل
در این محتوا مطالب جدیدی در این موضوعات می خوانید:
راهکارهای اجرایی جهت تدوین بهترین طرح آمایش سرزمین با به کارگیری اصول پدافندغیرعامل
برنامه ریزی سرزمین، برنامه ریزی فضایی و یا آمایش سرزمین اسامی مختلف نوعی برنامه ریزی می باشد که به سرزمین به عنوان عامل اساسی و تعیین کننده در تامین اهداف توسعه توجه می کند. آمایش سرزمین شامل اقدامات ساماندهی و نظام بخشی به فضای طبیعی، اجتماعی و اقتصادی در سطوح ملی و منطقه ای است که بر اساس تدوین اصلی ترین جهت گیری های توسعه بلند مدت کشور در قالب تلفیق برنامه ریزی های از بالا و پایین و با تکیه بر قابلیت ها و توانمندی ها و محدودیت منطقه ای در یک برنامه ریزی هماهنگ و بلند مدت صورت می گیرد.
در این میان شهرها هم همراه با راه های ارتباطی بین آن ها و برخی کاربری های مهم صنعتی و دفاعی و … که در اطراف آن ها قرار می گیرد به نوعی در طرح آمایش سرزمین مد نظر است لذا به کارگیری پدافندغیرعامل در این طرح باعث حفاظت بیشتر از شهرها و ایجاد امنیت در آن ها می گردد.
تعاریف آمایش سرزمین
آمایش در زبان فارسی به معنای آراسته کردن، آراستن و زینت دادن می باشد و آمایش سرزمینی به تنظیم رابطه بین انسان، فضا و فعالیت های انسان در فضا به منظور بهره برداری منطقی از جمیع امکانات علم و تجربه در طول زمان می پردازد. درحقیقت آمایش، ساماندهی مطلوب فضا در جهت نیل به اهداف و راهبردهای جامع ملی است که در راستای آرمان های جامعه قدم بر می دارد. هدف این ساماندهی ایجاد عدل و قسط در جامعه است، زیرا کار آمایش تامین نیازهای بشری است. این نیازها می توانند جنبه های اقتصادی، دفاعی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و … را در بر گیرند. با پیشرفت جوامع بشری نیاز به شناخت منابع و توان های محیطی (طبیعی و انسانی) نواحی و مکان های جغرافیایی از اهمیت ویژه ای برخوردار می شوند.
میزان دستیابی به این گونه منابع در ارتباط مستقیم با میزان اطلاعاتی است که جوامع از محیط جغرافیایی خود بهره مند هستند. هر کشوری که بتواند امکانات و مزیت های نسبی از سرزمین خود را بهتر بشناسد، در اجرای شکل دهی به فضای سرزمینی و به عبارت دیگر در فضاسازی موفق تر خواهد بود.
- آمایش سرزمین یک برنامه ریزی فضایی است که حوزه جغرافیایی آن، کشور و زون های آن مناطق هستند.
- آمایش سرزمین دارای افق زمانی بلند مدت است.
- آمایش سرزمین در پی ایجاد تعادل فضایی از طریق توزیع فضایی اثرات رشد اقتصادی ( توسعه) است.
- آمایش سرزمین برنامه ریزی های سطوح بالا و برنامه ریزی های سطوح پایین را به هم پیوند می زند.
- آمایش سرزمین امکان بهره برداری از امکانات و قابلیت های مناطق را فراهم می سازد.
تاریخچه آمایش سرزمین در ایران
برنامه آمایش سرزمین در ایران با انتشار گزارش ها و نقشه های مرحله پایه آمایش سرزمین از سال 1355 آغاز شد. پس از پیروزی انقلاب، در سال های 1362 و 1364 دفتر آمایش سازمان برنامه و بودجه آن برنامه را به هنگام نموده و در 5 جلد که حاوی گزارش ها و نقشه های وضع موجود و خط مشی آینده برای افق 1381 می باشد را منتشر نمود. مرحله دوم آمایش سرزمین در سال 1364 (طرح آمایش مناطق ) شروع شد. دانشگاه تهران در سالهای 1363 الی 1367 آمایش سرزمین دشت سیستان را انجام داد. بررسی نتایج دانشگاه تهران نشان داد که طرح توسعه محور شرق که تحت عنوان طرح آمایش مناطق توسط دفتر آمایش سازمان برنامه و بودجه پی ریزی شده بود، به واسطه آن که توان های طبیعی را نادیده گرفته، چقدر از واقعیت فاصله دارد.
یافته های دانشگاه تهران در هیأت دولت وقت مطرح و به پیشنهاد دانشگاه تهران ایجاد سازمان سیستان به تصویب هیأت دولت رسید. تبعات آن کنترل سیل سیستان (1376-1369) و بازگشت مجدد مهاجرین سیستانی از سایر استان ها به سیستان و رونق اقتصادی سیستان در سال های یاد شده است. دفتر مهندسی و مطالعات سازمان جنگل ها و مراتع کشور در 1369 و دفتر طرح و برنامه معاونت آبخیزداری وزارت جهاد سازندگی(1376) نیز طرح های مشابهی را به واسطه یاری رسانی به طرح آمایش مناطق کشور انجام داد. دفتر آمایش سازمان برنامه و بودجه (سازمان مدیریت و برنامه ریزی ) در 1370 کار آمایش سرزمین و مکان یابی شهرهای جدید را به وزارت مسکن و شهرسازی واگذار نمود.
از برنامه چهارم به بعد برنامه ریزی منطقه ای آمایش سرزمین در کشور بصورت یکپارچه انجام شده و مجمع تشخیص مصلحت، در کمیسیون تولیدی و زیربنایی خود، استراتژی کشوری برای آمایش سرزمین را تصویب کرده است.
نمودار 1: اجزای آمایش سرزمین
اساسی ترین و کلی ترین طرحی که برای دفاع از شهرها در برابر تهدیدات مطرح است، طرح آمایش سرزمین است. به طور کلی، رویکرد آمایشی به ساماندهی بحث دفاعی در پهنه ملی، منطقه ای و محلی موجب می شود که شهر به گونه ای در فضا استقرار یابد که حداکثر امنیت و ایمنی و قابلیت دفاعی را در بر داشته باشد. در واقع با رویکرد پدافند غیرعامل در مقیاس شهری، ملی و منطقه ای، دفاع از فضاها و مجاری انطباق یافته شهری اعم از ساختار کالبدی و شریان های حیاتی شهرها )گذرگاه ها و معابر، خطوط آب، گاز، برق و غیره) و فعالیت های انسانی منطبق بر آنها در معرض آسیب پذیری کمتری قرار خواهند گرفت.
اگر امنیت انسان و فعالیت های او در طرح های منطقه ای از جمله آمایش سرزمین مدنظر قرار نگیرد، نه تنها پایداری و بی ثباتی اصلی ترین خطر تهدید فیزیکی و عملکردی فضا می شود، بلکه عدم رعایت عوامل دفاعی و امنیتی و ایمنی درمکان یابی شهرهای جدید و یا توسعه های آتی، باعث آسیب پذیری قابل توجهی در شهرها، صنایع، سدها، نیروگاه ها و زیرساخت های کلیدی مورد نیاز شهرها خواهد شد. از این رو در فرایند مکان یابی شهرها اگرچه عوامل بسیاری مؤثرند، اما استقرار بهینه آن در فضا با رعایت پارامترهای پدافند غیرعامل برای تأمین حداکثر قابلیت دفاع و حداقل آسیب پذیری ضروری است. به عنوان نمونه با توجه به نقشه کشور ایران فضای جغرافیایی آن را می توان به سه قلمرو ژئواستراتژیک تقسیم کرد:
1- قلمرو حاشیه.
2- قلمرو سرزمین میانه که بر منطقه مرتفع یا بر اسکلت پیرامونی فلات ایران تطبیق دارد.
3- قلمرو سرزمین مرکزی.
ملاحظات دفاعی در آمایش سرزمین
با افزایش ارتباطات و پیشرفت تکنولوژی در جهان امروز اهمیت موضوع دفاع از سرزمین، ملت و اموال و دارایی های این مملکت هر روز نسبت به روز گذشته اهمیت بیشتری می یابد. خصوصا در حوزه دفاع از شهرها باید دقت بیشتری نمود و از انواع روش های لازم در پدافند غیر عامل برای حفاظت از آن ها بهره برداری نمود. در صورتی که بتوان به نحو مناسب و قابل قبولی به امر دفاع از سرزمین و کشور پرداخت امنیت در سایه امن دفاع از کشور ایجاد خواهد شد.
در واقع ذکر این نکته الزامی است که نیاز هر جامعه ای خواه کوچک خواه بزرگ، کهنه یا تازه امنیت است. تلاش برای افزایش امنیت ملی یکی از مهمترین نگرانی های دولت ها و یکی از پایه های اصلی سیاست خارجی آنهاست. یک ملت وقتی دارای امنیت است که در صورت اجتناب از جنگ بتواند ارزش های اساسی خود را حفظ کند و در صورت اقدام به جنگ بتواند آن را پیش ببرد. برای این منظور باید مطالعات ذیل انجام گیرد:
1- ارزیابی مناطق کشور از نظر استعداد ها و تناسب آنان بمنظور استقرار صنایع مختلف نظامی
2- تحلیل وضعیت صنایع موجود و تعیین نقاط ضعف و قوت آنان
3- با توجه به مسائل فوق مراحل لازم برای بررسی به شکل زیر می باشد.
1. مرحله مطالعاتی: تبیین موضوع، توجیهات لازم به لحاظ ضرورت ها و امکان سنجی، مبانی اهداف و سیاست ها به شکل کلان
2. پس از بررسی های لازم و جمع آوری اطلاعات مرتبط با موضوع، تدابیر و الگوهای مورد نظر ارائه می گردد.
3. در نهایت طرح های تفصیلی، دقیق و کاربردی تهیه شود.
بنابراین مهمترین مسائل مهم در بحث آمایش نظامی شامل تهاجم، تهدید و دفاع غیر عامل می باشد که باید بدقت مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرند. تحلیل تهدیدات نیازمند اطلاعات به روز و دقیق به همراه شناخت دقیق رفتار دشمن در زمینه های مختلف می باشد. بدیهی است که پس از بررسی های انجام شده طی مراحل گذشته باید طرح آمایش ارائه شود.
مطالب بیشتر:
آمایش سرزمین و برنامه ریزی منطقه ای
راهکارهای اجرایی جهت تدوین بهترین طرح آمایش سرزمین با به کارگیری اصول پدافندغیرعامل
- شناخت دقیق منطقه مورد نظر جهت ارائه طرح آمایش که در کدام قسمت از کشور قرار دارد بسیار اهمیت دارد چون هر گوشه از کشور ما به لحاظ موقعیت قرارگیری در منطقه شرایط ویژه ای دارد.
- مکانیابی درست و مناسب
- مشخص نمودن دقیق برنامه دفاعی و اینکه این برنامه برای مقابله با چه نیروی مهاجمی باید طراحی و تدوین گردد، مهم است.
- هنگام طراحی و ساخت جاده برای نقاط کلیدی مسیر از قبیل تونل و پل های بزرگ و اساسی مسیرهای جایگزین تعیین شود.
- مجتمع های دفاعی به گونه ای مکان یابی گردند که در صورت اصابت موشک و بمب به آن ها آلودگی ناشی از آنها محیط زیست و مناطق اطراف را آلوده ننماید.
- باید در آرایش واحدهای صنعتی دقت شود تا در صورت حمله به یک مجتمع، سایر تاسیسات اطراف آسیب نبینند.
- از احداث تاسیسات و بناها در محل های صاف و بدون پستی و بلندی که باعث تسهیل دید مستقیم دشمن می گردد، اجتناب گردد.
- از نمایش مجتمع ها و مراکز مهم بر روی نقشه و یا سایت های خبری اجتناب گردد.
- بررسی عوامل موثر طبیعی از قبیل سیل، زلزله، لغزش و… در مکانیابی و طراحی سایت های مختلف
- طراحی و تولید قطعات بتنی پیش ساخته نیم دایره ای و مربع شکل جهت تامین نیاز ساخت پناهگاه های سریع الاحداث
مطالب مرتبط:
از پرسیدن سوال در این مورد خودداری نفرمایید.
منابع
1. اسکندری، حمید، «دانستنی های پدافند غیرعامل»، انتشارات بوستان حمید، تهران، زمستان، 1389.
2. اکبری، عباس، «پدافندغیرعامل، آمایش سرزمینی»، نشریه شماره7پدافند غیر عامل، انتشارات معاونت پدافند غیر عامل قرارگاه هوایی خاتم الانبیاء (ص)، تهران، 1385.
3. رضایی، سعید، «آشنایی با اصول و مبانی آمایش دفاعی»، جزوه درس آمایش دفاعی، دانشگاه امام حسین (ع)، تیر، 1388.
4. سهامی، حبیب الله، «آمایش و مکان یابی»، انتشارات دانشگاه صنعتی مالک اشتر، تهران، 1386.
5. عشق آبادی، فرشید، «تحلیل نظام برنامه ریزی شهری از منظر پدافندغیرعامل»، اولین همایش علمی- پژوهشی شهرسازی و معماری با رویکرد پدافند غیرعامل، دانشگاه صنعتی مالک اشتر، تهران، اردیبهشت، 1390.
