چگونه حقوق شهروندی را در سیما و منظر شهری رعایت کنیم؟
در این مطلب می خوانید:
راهکارهای اجرایی حقوق شهروندی در زمینه سیما و منظر شهری
حقوق شهروندی دستاورد بشریت از هزاره های تاریخ گذشته است و ریشه های آن در آموزه های دینی ما به خوبی مشهود است. این مقوله در جهان معاصر نیز از جذابیت زیادی برخوردار است و تأمین آن، از اساسی-ترین وظایف دولت ها به شمار می رود. در شهر نیز نظام حقوقی شهر زمانی می تواند کارآمد باشدکه شهروندان از حقوق شهروندی و قوانین شهری آگاهی داشته باشند. زیرا این آگاهی موجب می شود مشارکت شهروندان در کارهای شهری از پایداری، استمرار و مسئولیت پذیری بیشتری برخوردار شود و زمینه انجام هر چه بهتر مدیریت امور شهری و کاهش معضلات آن ایجاد گردد.
تا به امروز علیرغم وجود قوانین مختلف مصوب در زمینه حقوق شهروندی شاهد اجرایی نشدن آن ها در سطوح مختلف هستیم که مهم ترین دلیل آن را شاید بتوان عدم آگاهی شهروندان و یا عدم اطلاع رسانی صحیح به آن ها از این حقوق و عدم مطالبه گری آن ها نام برد. در زمینه سیما و منظر شهری باید گفت به طور مشخص از حقوق شهروندی اسم برده نشده ولی به صورت غیرمستقیم قوانین و ضوابط مصوبی که در این حوزه وجود دارد به نوعی ارتباط مستقیم با حقوق شهروندی دارد. در ادامه تلاش می شود بحث های مفیدی در این زمینه ارائه گردد.
بررسی مفهوم شهروندی و حقوق آن
واژه ﺷـﻬﺮوﻧﺪ واژه ای جدید و نو در ادبیات و لغت نامه ما هست لذا به همین دلیل در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎی ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺜﻞ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻌﻴﻦ و ﻋﻤﻴـﺪ ﻣﻄـﺮح ﻧﺸـﺪه اﺳـﺖ. در تعریف فرهنگی از شهروند می توان گفت که یک موجود اجتماعی می باشد که دارای هویت مشترک است و به همه اعضای جامعه بزرگی اطلاق می شود که عنوان یک فرهنگ را به خود می گیرد.
در ﺻﻨﻌﺖ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ ﻭ ﻛﻠﻴﻪ ﺍﻣﻮﺭ ﻋﻤﺮﺍﻧﻲ ﺷﻬﺮﻱ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺷﻬﺮﻭﻧﺪ ﻣﺤﻮﺭ ﺑﺎﺷﺪ. ﺣﻖ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺗﺎﺑﺶ ﺁﻓﺘﺎﺏ، ﻓﻀﺎﻱ ﺳﺒﺰ، ﻛﻮﺭﺍﻥ ﻭ ﺑﺎﺩ ﻣﻄﻠﻮﺏ، ﻫﻮﺍﻱ ﭘﺎﻙ، ﺩﻳﺪ ﻭ ﻣﻨﻈﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻭ … ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻖ ﻫﺮ ﺷﻬﺮﻭﻧﺪﻱ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻭ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﻃﺮﺡ ﻫﺎﻱ مصوب در زمینه حقوق شهروندی در سیما و منظر شهری ﻣﺤﻘﻖ می ﺷﻮﺩ. ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﺩﺭ ﺣﺎﻝ ﺣﺎﺿﺮ، ﺑﻪ ﺩﻟﻴﻞ ﻋﺪﻡ ﺁﮔﺎﻫﻲ ﻣﺮﺩﻡ، ﺳﻄﺤﻲ ﻧﮕﺮﻱ ﻭ ﺳﻮﺩﺟﻮﻳﻲ ﻫﺎﻱ ﻣﺘﻌﺪﺩ ﻭ ﻋﺪﻡ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻳﻜﭙﺎﺭﭼﻪ ﺷﻬﺮﻱ، ﻋﻮﺍﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ، ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺟﺰﺋﻲ، ﺩﺭ ﺣﻮﺯﻩ ﺷﻬﺮﺳﺎﺯﻱ ﻭ ﻣﻌﻤﺎﺭﻱ ﻧﺎﺩﻳﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ شده است ﻛﻪ ﺍﻳﻦ ﺍﻣﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎﻱ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺭﺍ ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼﺕ ﺟﺪﻱ از نظر کیفیت محیطی ﻣﻮﺍﺟﻪ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ.
جدول 1: تعاریف شهروندی از دیدگاه صاحبنظران
تعریف حقوق شهری و خصایص آن
حقوق شهری عبارت است از مجموعه قوانین و مقررات ناظر بر اجرای نظامات شهری جهت تامین نیازمندی-های مشترک محلی از طریق ایجاد و اداره کردن موسسات عمومی است.
بنابه تعریف بالا، خصایص حقوق شهری عبارت است از:
- جزو حقوق عمومی است. یعنی موضوع آن تنظیم روابط حقوقی اجتماع با افراد است و با حقوق خصوصی تفاوت دارد.
- از شعبات حقوق ملی یا داخلی است و از حقوق بین دولت ها و یا حقوق بین الملل متمایز است (مثل قانون شهرداری ها )
- در رده حقوق موضوعه است. یعنی مجموعه ای از قواعد زندگی جامعه است که به وسیله قدرت عمومی صالح، در جهت خیر عمومی وضع شده و لازم الاجرا است. پس از حقوق طبیعی و اخلاق باز شناخته می شود.
- علم حقوقی است. لذا به ارائه قوانین حاکم موجود پرداخته و قصد دارد بگوید که چه چیزی وجود دارد.
ایمنی و امنیت پیاده راه ها
معیارهای اصلی مرتبط با حقوق شهروندی در زمینه سیما و منظر شهری با تأکید بر مسیرهای پیاده و پیاده رو ها
در بسیاری از شهرهای بزرگ جهان، ضوابط و مقررات ویژه ای درباره سیما و کالبد شهر وجود دارد. در این شهرها گروهی از برجسته ترین افراد متخصص در حوزه هنر، زیباسازی و زیبایی شناسی، طرح های بزرگ و کوچک معماری و شهری را از نقطه نظر هماهنگی نمای بیرونی ساختمان ها و محیط شهری یعنی از جنبه های رنگ، حجم، مصالح مناسب، فضای پر و خالی نما، رعایت اصول هماهنگی و تناسبات و … کنترل می کنند.
سیما و منظر شهری شامل بخش های گسترده ای می باشد، از جمله: پیاده روها، نماها و جداره های شهری و … بنابراین در این خصوص حقوق شهروندی در کلیه این بخش ها مطرح می شود و باید مورد توجه قرار گیرد. از آنجایی که بیشترین زمانی که شهروندان در فضاهای شهری سپری می کنند و توجه کامل به محیط اطرافشان دارند به هنگام قدم زدن در معابر می باشد؛ چرا که با سرعت پایین تری راه می روند و فرصت زیادی برای درک فضاهای شهری نسبت به عابران سواره دارند. لذا پیاده رو ها به عنوان نمونه در خصوص حقوق شهروندی در زمینه سیما و منظر شهری مورد بررسی قرار می گیرد. برنامه ریزی، طراحی و نگهداری مسیرهای پیاده و پیاده روها باید در جهت رعایت عدالت و حفظ حقوق شهروندی با توجه به 6 عامل زیر انجام گیرد:
1. پیوستگی 2. کوتاهی مسیر 3. زیبایی 4. امنیت 5. ایمنی 6. راحتی
1. پیوستگی
افراد پیاده به شبکه پیوسته ای نیاز دارند تا مبدأ را به مقصد، بدون وقفه و بریدگی ارتباط دهد.
در موارد زیر شبکه پیاده پیوستگی را از دست می دهد:
- اشغال سطح پیاده رو هنگام اجرای کارهای ساختمانی
- اشغال سطح پیاده رو توسط وسایل نقلیه
- تخریب پیاده روها برای اقدامات مربوط به تأسیسات
- اشغال پیاده رو توسط دست فروشان
- اشغال تمام یا قسمتی از سطح پیاده¬رو با قرار دادن ناصحیح مبلمان و تجهیزات شهری
- قطع مسیر پیاده توسط موانع طبیعی مانند رودخانه
- خرابی کف پیاده روها
2. کوتاهی مسیر
افراد پیاده نسبت به فاصله ها به میزان زیادی حساسیت دارند و عموما کوتاه ترین مسیر ممکن را انتخاب می-کنند.
به علل زیر افراد پیاده از کوتاه ترین مسیر فاصله می گیرد:
- عرض زیاد خیابان ها
- میدان ها و تقاطع های وسیع
- قطع مسیرهای پیاده به نحوی که افراد پیاده ناچار به استفاده از مسیرهای طولانی تر می شوند.
- احساس عدم امنیت در مسیرهای کوتاه به نحوی که افراد پیاده ناچار به استفاده از مسیرهای طولانی-تر می شوند.
3. زیبایی
وجود نماهای زیبا، عدم وجود آلودگی بصری و الحاقات نما در جداره ها از عواملی هستند که به زیبایی مسیر کمک می کنند. از طرفی وجود فضای سبز طراحی شده و نورپردازی زیبا و دلنشین نیز در زیباسازی مسیرهای پیاده موثر است.
به علل زیر مسیرهای پیاده زیبایی و امنیت پیدا نکرده و یا آن را از دست می دهند:
- عدم توجه به نیازهای عابر پیاده در طراحی مسیر
- عدم تامین روشنایی مناسب
- کف سازی نامناسب
- قرارگیری مبلمان شهری نامناسب
4. امنیت
افراد پیاده نیاز به مسیری دارند که در آن احساس امنیت کنند. وجود حس امنیت در معابر باعث ایجاد تعلق خاطر در شهروندان شده و به عنوان یک حقوق شهروندی اساسی برای افراد محسوب می شود. امنیت در سیما و منظر شهری با طراحی صحیح پیاده راه ها و ایجاد نکردن کنج های خلوت و ناامن به وجود می آید.
5. ایمنی
افراد پیاده به دلیل حساسیت نسبت به فاصله، معمولا کوتاه ترین مسیر را انتخاب می کنند. وجود عرض مناسب در مسیرها، حفظ ایمنی افراد پیاده در عبور از عرض خیابان های عریض، وجود پل عابر پیاده و … عواملی هستند که ایمنی را افزایش داده و در ذهن شهروندان جای می گیرند.
6. راحتی و سهولت
راحتی مسیر را با معیارهایی نظیر داشتن شیب مناسب برای پیاده¬روی، استفاده از مصالح مناسب در کفسازی، عرض کافی معبر و محافظت افراد پیاده در مقابل عوامل نامناسب جوی می¬سنجند. رعایت تمامی این موارد باعث ارتقا کیفی سیما و منظر فضاهای شهری می¬شود.
نتیجه گیری
شهروندان به دلیل زندگی در شهر حقوقی بر شهر دارند؛ حقوق شهروندی یک مفهوم کلی است که کلیه ی مسائل مربوط به شهروندان و حقوق آن ها در شهر مطرح می شود. از طرفی بخشی از زندگی مردم در شهر مربوط به سیما و منظر شهری است، سیما و منظر شهری نیز ابعاد مختلفی دارد که هر کدام از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند؛ و این حق مردم و شهروندان است که شهری با سیما و منظر مطلوب داشته باشند و اهمیت آن به حدی است که می توان آن را از بدیهی ترین و اساسی ترین حقوق شهروندی دانست.
اما متأسفانه به دلیل عدم آگاهی شهروندان از حقوق خود و متعاقب آن عدم مطالبه گری آن ها در بحث سیما و منظر شهری باعث شده به این موضوع توجه زیادی نشود؛ و آنقدر کم توجهی نسبت به این موضوع صورت گرفته است، که شهروندان به حداقل کیفیت سیما و منظر شهر خود راضی شده اند و در بسیاری از موارد نسبت به آن بی تفاوت بوده اند، تا جایی که بدون داشتن اطلاع کافی خود عامل اصلی به وجود آورنده نازیبایی ها و اغتشاش در این زمینه به شمار می آیند. همچنین در برخی از طرح ها، این مسائل به خوبی مورد توجه قرار نگرفته و صرفاً هر آنچه که مدنظر طراح بوده در فضاهای شهری اجرا شده است، بدون آنکه از شهروندان حتی کوچکترین نظرخواهی صورت بگیرد. قابل ذکر است نتیجه موارد بیان شده در شهرها به وضوح قابل مشاهده است، شاهد مناظری با کیفیت نامطلوب به خصوص در سیما و منظر شهری هستیم.
بر این اساس هدف از رعایت حقوق شهروندی در سیما و منظر شهری، فراهم آوردن منظر شهری مطلوب و محیطی مناسب از طریق ساماندهی سیما و منظر شهری با درنظرگیری حقوق شهروندی و تلاش در جهت فراهم نمودن شرایط مناسب برای زندگی در محیطی آرامش بخش است، که بایستی اقدامات ضروری و تلاش های فراوان در این زمینه انجام شود.
بنابراین به منظور رعایت حقوق شهروندی و اجرایی شدن آن در سیما و منظر شهری باید ابتدا نیازها و خواسته های شهروندان به خوبی شناسایی و بررسی شود، سپس در راستای رفع نیازهای شهروندان در سیما و منظر شهری اقدامات ضروری انجام شود. همچنین بایستی به هویت و ویژگی های شهروندان توجه صورت گیرد، تا بتوان شهرها و محیط های شهری ایجاد نمود که پاسخگوی نیازهای آن ها باشد.
راهکارهای اجرایی حقوق شهروندی در زمینه سیما و منظر شهری
در بخش پایانی راهکارهای اجرایی حقوق شهروندی در زمینه سیما و منظر شهری ارائه می شود:
- آگاه نمودن شهروندان از حقوق شهروندی
- فرهنگ سازی و آموزش شهروندان به رعایت قوانین سیما و منظر شهری
- قانون‌مند نمودن کلیه ی شهروندان در زمینه رعایت ضوابط و مقررات سیما و منظر شهری
- تشویق و ترغیب شهروندان به پی گیری حقوق شهروندی
- تأکید بر تأمین آسایش بصری شهروندان
- مسوولیت پذیری در قبال شهروندان در خصوص ایجاد سیما و منظر شهری مطلوب
- لازم الاجرا بودن قوانین و مقررات تدوین شده میان کلیه مهندسان، طراحان، مشاورین، سازمان ها و دستگاه های مربوط به طرح های شهری و کلیه عوامل مربوطه
- نظارت بر اجرای قوانین و مقررات تدوین شده حقوق شهروندی در زمینه سیما و منظر شهری
- فراهم آوردن شرایط مناسب برای مشارکت شهروندان و مدیران شهری در تهیه طرح های مربوط به سیما و منظر شهری
- افزایش سطح آگاهی مردم در زمینه حقوق شهروندی و مسائل مربوط به سیما و منظر شهری
- تأکید بر حذف عوامل اغتشاش بصری در سیما و منظر شهری
- نظرسنجی از شهروندان در طرح های شهری
منابع:
1. حسین پور، امین، «منظر شهری و حقوق شهروندی»، نشریه ساخت و ساز، شماره صد و پنجاه و دو، 1394.
2. خاوری، شبانعلی، «حقوق شهروندی در شهرسازی و معماری»، ماهنامه راه ابریشم، شماره 155، 1393.
3. دوستی، ایرج و مجتبایی، کاظم و آهی، پرویز، «تاثیر آگاهی از حقوق شهروندی بر احساس امنیت اجتماعی در شهر»، پژوهش نامه نظم و امنیت انتظامی، سال نهم، شماره سوم، 1395.
4. زارع، زکریا و ملک پور، فاطمه، «بررسی عوامل اجتماعی موثر بر آگاهی از حقوق شهروندی در بین شهروندان سنندج»، فصلنامه پژوهش های اطلاعاتی و جنایی، سال یازدهم، شماره چهارم، 1395.
5. زیاری، کرامت¬الله و شیخی، عبدالله و باقر عطاران، مرضیه و کاشفی¬دوست، دیمن، «ارزیابی میزان آگاهی¬های عمومی شهروندان پیرانشهر از حقوق شهروندی و قوانین شهری»، پژوهش¬های جغرافیای برنامه¬ریزی شهری، دوره یک، شماره یک، 1392.
6. شیراوند، محسن و حسینی، سید سمیه، «بررسی اخلاق و حقوق شهروندی و ارتباط آن با گردشگری پایدار»، فصلنامه اخلاق زیستی، سال ششم، شماره بیست و یکم، 1395.
7. عزیزی، محمد علی و فیض اللهی، نجات، «حقوق شهروندی و آزادی¬های مشروع در قانون و اسناد بین المللی»، دو فصلنامه علامه، نامه پژوهشی فقه و حقوق (9)، سال یازدهم، شماره پیاپی 35، پاییز و زمستان،1390.
8. وارثی، حمیدرضا و محمودزاده، محمود، «ارزیابی شاخص های شهروندی در برنامه ریزی شهری»، جغرافیا (فصلنامه علمی پژوهشی انجمن بین المللی جغرافیای ایران)، دوره جدید، سال سیزدهم، شماره 47، زمستان، 1394.
