کاربرد پدافند غیرعامل در برنامه ریزی شهری
در این مطلب می خوانید:
کاربرد پدافند غیرعامل در برنامه ریزی شهری
راهکارهای اجرایی به کارگیری پدافندغیرعامل در برنامه ریزی شهری
انسان همواره در مسیر رشد عقلانی خود به ضرورت برنامه ریزی در زندگی خویش پی برده آن را در نظام های اجتماعی به عنوان ابزاری در خدمت مدیریت و رهبری، مورد توجه قرار داده است. امروزه ساختار وجودی سازمان ها پیچیده شده و سازمان ها بدون برنامه ریزی دقیق نمی توانند به حیات خود تداوم بخشند.
نیاز به برنامه ریزی از این واقعیت نشأت گرفته است. همه نهادها در محیطی متحول فعالیت می کنند.
برای برنامه ریزی مفید و موثر ناچاریم نگاه مدیریتی و کلانی به مسایل داشته باشیم و از افقی نور بتابانیم تا ریز و درشت ویژگی ها قابل دیدن باشند. در این ویژگی ها نقاط ضعف در کنار نقاط مثبت و تهدیدها همراه و همزمان با فرصت ها باید دیده شوند. از این رو دست اندرکاران با هفت نوع برنامه ریزی مواجه هستند که این هفت نوع می توانند در منشوری منسجم تدوین شوند:
1. برنامه های ارتقایی: این نوع برنامه ریزی با توجه به پتانسیل ها و توانمندی ها انجام می شود. به عبارتی ساده تر سطح توانمندی های موجود در حوزه های مختلف باید شناسایی شده و نسبت به ارتقای توانمندی ها برنامه ریزی متناسب صورت گیرد.
2. برنامه های پیشگیرانه: این نوع برنامه ها در مقابل تهدیدها طراحی و اجرا می شوند.
3. برنامه های ایجادی: این برنامه ها در پاسخ به خلا های موجود اجرا می شوند.
4. برنامه های جبرانی: این نوع برنامه برای رفع کمبودها مد نظر هستند.
5. برنامه های دفاعی: این برنامه ها برای جلوگیری از آسیب ها و یا رفع آسیب ها (اعم از فرهنگی اجتماعی اقتصادی عمرانی و غیره ) به کار گرفته می شوند. امروز شاهدیم بسیاری از آثار ارزشمند تاریخی در معرض نابودی قرار گرفته اند. بدون شک برنامه ریزی برای جلوگیری از این آسیب ها بسیار مهم و حیاتی است. تدوین استراتژی برای مقابله با آسیب ها از وظایف غیر قابل اجتناب به شمار می رود.
6. برنامه های تضمینی: ضرورت ها موجب بروز نیازی است تا برنامه های تضمینی تببین شوند. تاخیر و بی توجهی در برنامه های تضمینی قابل قبول نیست و هزینه های سنگینی به دنبال خواهد داشت.
7. برنامه های انتخابی: بدیهی است محدودیت ها همواره آزار دهنده و گاه مانع حرکت می شوند. این محدودیت ها می توانند شامل امکانات مادی باشند و یا محدودیت های زمانی. آنگاهست که دست اندرکاران از میان اولویت ها اقدام به انتخاب می کنند. به اولویت ها نمره می دهند و آنها که نمره ای بالاتر دریافت کنند در صدر انتخاب قرار می گیرند.
حال با توجه به توضیحات فوق می توان از اصول پدافندغیرعامل در برنامه ریزی شهری استفاده نمود و برنامه ریزی شهری را با اصول پدافندی تلفیق کرده و با مد نظر قرار دادن آن تدوین نمود تا بتوان به شهرهای ایمن دست یافت.
برنامه ریزی شهری چیست؟
بشر برای رفع مشکلات و برآورده نمودن نیازهای خود از زمان های دور همواره تلاش کرده است، در حقیقت می توان گفت در اصل دست به یک نوع برنامه ریزی زده است. استفاده از آب رودخانه ها برای کشاورزی ، ایجاد قراء، آبادی ها و شهرها در اماکن امن و در اطراف نقاطی که بتوان به مدد آن ها بر مشکلات و احتیاجات روزمره انسانی فائق آمد، همگی در قالب یک برنامه ریزی بوده که در زمینه آنها بشر به یک نوع انتخاب دست زده است.
او در بین عوامل خوب و بد، کوشش در گزینش بهترین ها و فائق آمدن بر موانع داشته و در جهت رفاه و آسایش هر چه بیشتر خود اقدام نموده است. مسلما در این برنامه ریزی، گذشته از جنبه های انتخاب و کوشش، مسأله دیگری نیز مطرح بوده که تمام این انتخاب ها و کوشش ها در جهت نیل به آن صورت گرفته که آن هدف می باشد.
در صورتیکه بخواهیم تعریفی کلی از برنامه ریزی داشته باشیم، می بایستی برنامه ریزی را عبارت از کوششی در جهت انتخاب بهترین برنامه ها در جهت رسیدن به هدف های مشخص بدانیم که ممکن است این کوشش ها و برنامه ها، تا مرحله نهایی هدف نیز پیش نرود، بلکه گام هایی در جهت رسیدن به آن باشد.
انواع برنامه ریزی از نظر مسائل اجتماعی و اقتصادی
از نظر مسائل اجتماعی و اقتصادی، برنامه ریزی را به منظور ارتقا، سطوح مختلف زندگی جامعه، می توان به چند نوع تقسیم نمود:
نمودار1: انواع برنامه ریزی از دیدگاه مسائل اجتماعی و اقتصادی
تقسیم بندی های دیگری نیز از برنامه ریزی شده است که از مهم ترین آن ها می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
برنامه ریزی ملی، برنامه ریزی منطقه ای، برنامه ریزی شهری، برنامه ریزی روستایی.
برنامه ریزی شهری، پویاست و علت پویایی آن این است که شهر مانند یک موجود زنده است که مقداری مکانیسم این ارگانیسم را متاثر می کند. برنامه ریزی شهری، با آینده نگری خاصی که بایستی در جهت توسعه آینده شهر داشته باشد، با بهره گیری از آمار و اطلاعات بدست داشتن نبض های اجتماعی، اقتصادی و فیزیکی شهر، به تجزیه و تحلیل پرداخته و با بهره گیری از امکانات و به حداقل رسانیدن و یا کاهش محدودیت ها، با ارائه طرح پیشنهادی، براساس مطالعات وضع موجود قرار دارد و برنامه ریزی شهری با بهره گیری از اطلاعات و آمار وضع موجود، به ارائه طرحی که بتواند از نظر وضعیت و امکانات فیزیکی شهر با عوامل اقتصادی و اجتماعی آن مطابقت داشته و با توجه به پیش بینی های وضع آتی شهر نیز باشد، بپردازد.
مطالعه وضع موجود شهر، حداقل این کمک را به برنامه ریز می کند که بداند طرحی را که می دهد، برای چه جمعیتی و با چه خصوصیاتی است و طرح پیشنهادی می تواند از چه امکانات و محدودیت های فیزیکی و اقتصادی برخوردار باشد و به چه نحو می توان برای شهر طرحی داد که با تمام خصوصیات و مشخصات مردم شهر و جمعیت آینده آن مطابقت داشته باشد.
انواع برنامه ریزی از نظر مدت اجرا
از لحاظ مدت اجرا برنامه ریزی به سه دسته برنامه های بلندمدت , میان مدت و کوتاه مدت تقسیم می گردد. طول برنامه ریزی بلند مدت بیش از ده، پانزده سال می باشد و مسیر کلی در رسیدن به اهداف نهایی جامعه در آن روشن شده و دورنمای آینده وضع اقتصادی و اجتماعی را تعیین می کند.
طول برنامه میان مدت 4- 7 سال می باشد و ویژگی های این برنامه ریزی عبارتست از:
- بهره دهی پروژه های صنعتی
- خنثی کردن نوسانات تولیدات کشاورزی ، اقتصادی
- امکان پیش بینی قابل قبول
- تأکید بر بنیادهای آبادانی کشور
طول برنامه در برنامه کوتاه مدت 1- 2 سال بوده و چگونگی اجرای سیاستهای دولت مرکزی مشخص می شود. این نوع برنامه ها عملی تر و دقیقتر است.
در برنامه ریزی شهری طرح های جامع و تفصیلی طولانی مدت و طرح های موضعی و موضوعی میان مدت و کوتاه مدت هستند.
انواع برنامه ریزی از لحاظ پوشش جغرافیایی
شناخت ظرفیت های محیطی ناحیه، تنظیم صحیح ارائه خدمات مناسب به آن ها جهت بهره گیری بهینه از قابلیت ها، گام های اولیه است که به نحو استواری از طرف کارشناسان منجمله جغرافیدانان برداشته می شود. بر اساس پوشش جغرافیایی برنامه ریزی می تواند دارای سطوح ذیل باشد:
برنامه ریزی ملی: تقسیم بندی به شرح زیر دارا می باشد :
- برنامه ریزی در سطح استان
- برنامه ریزی در سطح شهرستان
- برنامه ریزی در سطح دهستان
- برنامه ریزی در سطح شهر
- برنامه ریزی در سطح روستا
برنامه ریزی بین المللی: بدلیل ارتباط روز افزون کشورها با یکدیگر و گسترش روابط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و … کشور ها با یکدیگر، موجبات تنظیم برنامه در سطح چند کشور فراهم می گردد.
برنامه ریزی منطقه ای: در برنامه ریزی منطقه ای برنامه ریزان به فکر استفاده بهینه از منابع، قابلیت های منطقه و بر طرف نمودن عدم تعادلهای منطقه ای هستند. این نوع برنامه ریزی احتیاج به مشارکت مردمی دارد.
کاربرد پدافند غیرعامل در برنامه ریزی شهری
با توجه به اهمیت مولفه های پدافند غیرعامل و اثرات آن در کاهش خسارات و صدمات تأسیسات، تجهیزات و نیروی انسانی، و لزوم تداوم فعالیت فضاها و مجاری انطباق یافته شهری در برابر تهدیدات، می توان ارتباط هر یک از مراحل نظام برنامه ریزی با پدافند غیرعامل را مورد سنجش و بررسی قرار داد. همچنین از آنجایی که در شرح خدمات طرح های شهری به مطالعات پدافند غیرعامل توجه کافی نشده بوده است، کلیه مطالعات انجام پذیرفته بدون در نظر گرفتن پدافند غیرعامل و ملاحظات آن صورت گرفته، بدین لحاظ تهیه شرح خدمات مطالعات پدافند غیرعامل در برنامه های شهری و افزودن آن به عنوان بخشی از محورهای مطالعاتی تهیه کلیه طرح های آمایش سرزمین، کالبدی ملی و منطقه ای، طرح شهرستان، طرح مجموعه شهری، طرح جامع شهری، طرح تفصیلی و طرح های هادی شهری نقش قابل توجهی در کاهش آسیب پذیری شهرها در پی خواهد داشت و با توجه به نوپا بودن این دانش در کشور، کمک زیادی به شرکت های مهندسین مشاور شهرسازی و معماری که در حقیقت مسؤولیت تهیه برنامه های شهری را بر عهده دارند می نماید.
همچنین با توجه به اینکه در برنامه ریزی شهری از مرحله موضوع شناسی، سیاستگذاری، تصمیم گیری و تهیه تا تصویب سازمان های اجرایی، وزارتخانه ها و نهادهای متعددی دخالت دارند، سازمان پدافندغیرعامل می باید نقش تعیین کننده ای در مراحل سیاستگذاری، برنامه ریزی و اجرایی ملاحظات پدافندغیرعامل در فرایند تهیه برنامه های شهری در ارتباط با این سازمان ها و وزارتخانه ها ایفا نماید.
راهکارهای اجرایی به کارگیری پدافندغیرعامل در برنامه ریزی شهری
- اختیارات لازم جهت نظارت بر تدوین طرح های شهرسازی با رعایت اصول پدافندغیرعامل به سازمان پدافندغیرعامل داده شود.
- در برنامه ریزی شهری اولین و مهمترین اقدامات در زمینه تهیه طرح های جامع و تفصیلی هادی و … انجام می گیرد که بایستی در هر یک از این طرح ها از اصول پدافندغیرعامل بهره برد و تمهیداتی برای اجباری شدن انجام مطالعات پدافندغیرعامل در طرح های شهرسازی انجام گیرد.
- در زمینه مکانیابی انواع کاربری اراضی شهری که در حیطه برنامه ریزی شهری مطرح است بایستی اصول استتار در کاربری های حیاتی و سری، تفرقه و پراکندگی در کاربری های مهم، مقاوم سازی بناهای اصلی مثل بیمارستان و محل های تجمع استفاده نمود.
منابع
1. رضایی، سعید، « آشنایی با اصول و مبانی آمایش دفاعی»، تیر، 1388.
2. شیعه، اسماعیل، «مقدمه ای بر مبانی برنامه ریزی شهری»، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، 1386.
3. یالپانیان، علی، «مجموعه نکات و پرسش های طبقه بندی شده کنکور کارشناسی ارشد شهرسازی برنامه ریزی شهری و منطقه ای و طراحی شهری»، انتشارات سیمای دانش، تهران، 1387.
