نورپردازی، کیفیت فضاهای شهری و راهکارهای اجرایی

پیشنهاد می شود قبل از این محتوا، این تصاویر را ببینید:

تصاویری زیبا از نورپردازی شهری

در این مطلب می خوانید:

نورپردازی

معیارهای کمی نورپردازی و ارتقاء کیفیت فضاهای شهری

معیارهای کیفی نورپردازی و ارتقاء کیفیت فضاهای شهری

راهکارهای اجرایی در جهت ارتقاء کیفیت فضاهای شهری از طریق نورپردازی

کیفیت فضا یکی از مهم ترین دغدغه ها و فعالیت های دانش و حرفه ی طراحی شهری است. در حال حاضر با توجه به شرایط زندگی شهری و حیات شبانه شهرها؛ به نورپردازی و بهره گیری از تأثیرات و قابلیت های آن در شهرها بسیار توجه شده است. فضاهای شهری شبانه بایستی همواره از لحاظ نورپردازی و کیفیت هایی که از طریق نورپردازی در آن ایجاد می شوند مورد توجه قرار بگیرند.
به طور کلی، یکی از اهداف اصلی تهیه ی کلیه ی طرح های نورپردازی از همان مراحل ابتدایی برنامه ریزی، طراحی و اجرا، ارتقاء کیفیت فضاها و مکان های شهری است. اما سوال اصلی که در اینجا مطرح می شود این است که چگونه می توان کیفیت فضاهای شهری را در ساعات تاریکی شب با استفاده از نورپردازی ارتقا داد؟
در ادامه معیارهایی جهت طراحی مطلوب نورپردازی های شهری و اجرای نورپردازی های مناسب و صحیح به منظور دستیابی به کیفیت های محیطی لازم در راستای ایجاد محیط مطلوب شهری برای مردم، ساکنین شهر و استفاده کنندگان از فضاها بیان و بررسی می شوند:

نورپردازی شهری

نورپردازی شهری که به عنوان یکی از موارد اصلی مورد توجه طراحان قرار  می گیرد عملکردی فراتر از روشن ساختن فضاها دارد. در زندگی شهری امروزی که فعالیت شهروندان تا شب ادامه می‌یابد، ایجاد بستر مناسب در ساعات شب، ایجاد زندگی شبانه‌ی شهری مطلوب و ارتقای کیفیت بصری، امری بسیار مهم برای طراحان است، با توجه به این موارد باید به نورپردازی توجه ویژه ای شود. نورپردازی شهری، در واقع ترکیبی از نورپردازی مسیرها، معابر، ساختمان ها، المان ها و عناصر شهری، مبلمان شهری، صفحه‌های نمایش شهری و نورپردازی‌های مناسبتی و موسمی است، که علاوه بر فراهم سازی شرایط مساعد جهت ادامه فعالیت‌ها و کارکردهای شهری در هنگام شب، در ایجاد محیط ها و فضاهای شهری مطلوب با جذابیت های زیاد می‌تواند نقش بسزایی را ایفا کند.

در حال حاضر روشنایی و نورپردازی مقوله‌ای بسیار مهم در زندگی مردم به شمار می‌رود و تصور زندگی بدون آن برای انسان‌ها امکان پذیر نیست. نورپردازی شهری، به عنوان ابزاری برای ارتقای کیفیت شهرها در ساعات شب به شمار می آید. طراحی نورپردازی مطلوب همواره بر جنبه های کمی و کیفی بستگی دارد و رعایت این موارد باعث می شود به کیفیت محیطی مطلوب و مورد نظر دست یافت.

معیارهای کمی نورپردازی و ارتقاء کیفیت فضاهای شهری

در قسمت اهداف کمی نورپردازی شهری، منابع نوری، بهره گیری از استانداردهای نورپردازی و روشنایی و امکانات و تجهیزات فنی بررسی می شود.

نمودار 1: معیارهای کمی نورپردازی و ارتقاء کیفیت فضاهای شهری

 

منابع نوری

انتخاب منبع نوری مناسب کارایی بهتر و بیشتر نورپردازی ها می شود که این امر باعث افزایش رفاه و آسایش مردم و استفاده کنندگان از فضاهای شهری می شود. تعداد و نوع منابع نوری از پارامترهای بسیار مهمی است که بسته به نوع طرح و مکانی که باید نورپردازی شود، انتخاب می شود.

مهم‌ترین عناصر هر سیستم نورپردازی، لامپ‌ها هستند. امروزه انواع لامپ ها با ویژگی های مختلف وجود دارد که توجه به انواع و مشخصات مربوط به آن ها برای انتخاب منبع مناسب ضرروی است. انتخاب منابع نوری مناسب و هماهنگ با فضای شهری کارایی طرح های نورپردازی شهری را افزایش داده و در نتیجه می تواند باعث افزایش آسایش استفاده کنندگان و مردم شهر و ایجاد فضاهای با کیفیت در شهر باشد.

بهره گیری از استانداردهای نورپردازی و روشنایی

سازمان ها، انجمن ها و کمیته های مرتبط با روشنایی و نورپردازی در سطوح بین المللی و ملی استانداردهایی را مطرح کرده اند، این استانداردها میزان نور مورد نیاز در بخش های گوناگون و برای محیط ها و فضاهای مختلف را بر حسب لوکس بیان نموده اند. رعایت این قوانین و استانداردها تأثیر بسزایی در ارتقا کیفی فضاهای شهری دارند.
شایان ذکر است استانداردها نسبی هستند و بستگی به عوامل زیادی دارند از جمله ویژگی های جامعه، ویژگی های فرهنگی شرایط اقلیمی شهرها و سایر عوامل و ویژگی های مرتبط دارند، اما طیفی را مشخص می کنند که کمک بسزایی به نورپردازی های مطلوب می نماید.

امکانات و تجهیزات فنی نورپردازی شهری

امکانات و تجهیزات فنی نورپردازی از مهم ترین عوامل مؤثر بر ایجاد نورپردازی های مطلوب است، البته تنها موجود بودن امکانات و تجهیزات لازم برای ایجاد نورپردازی مناسب در فضاهای شهری کافی نیست و امکانات مالی و اجرایی متولیان طرح های نورپردازی نیز به همان اندازه مهم هستند. کمبود امکانات فنی، باعث می شود طرح های نورپردازی ان گونه که باید انجام نشوند. بر این اساس توجه به امکانات و تجهیزات فنی نورپردازی تأثیر بسزایی در اجرای طرح های نورپردازی به منظور ایجاد فضاهای مطلوب شبانه دارند.

معیارهای کیفی نورپردازی و ارتقاء کیفیت فضاهای شهری

در این بخش، بازاریابی، تبلیغ و جذب گردشگر، گذران اوقات فراغت و تفریح، خوانایی، ایمنی – امنیت، هویت، زیبایی و زیباسازی، صرفه جویی در مصرف انرژی و آلودگی نوری بیان و مورد بررسی قرار می گیرند.

نمودار 2: معیارهای کیفی نورپردازی و ارتقاء کیفیت فضاهای شهری

بازاریابی، تبلیغ و جذب گردشگر به وسیله نورپردازی شهری 

نورپردازی عمومی برای جذب توریست، به منظور رونق بخشی به تجارت و کسب و کار در مناطق مختلف شهری به خصوص بخش مرکزی – تجاری شهری، فعالیت های شبانه در نظر گرفته شده است که شامل نورپردازی مسیرهای پیاده، نمای ساختمان ها، پل ها، مناظر طبیعی و مصنوعی، و نورپردازی نشانه ها می باشد. هدف فراهم نمودن محیط جذاب و دل انگیز به خصوص در بخش تجاری به منظور رونق بخشی به کسب و کار و فعالیت های شبانه برای جذب جمعیت بیشتر به این مناطق است.
نورپردازی از ابزارها و روش‌های جلب توجه مشتریان در ساعات تاریکی هوا است. با استفاده از نورپردازی بسیاری از انواع فضاهای معماری و شهری با کارکردهای بازرگانی و تجاری در شب فعال هستند. در هر یک از انواع فضاهای تجاری متناسب با نوع فعالیت آن می‌توان از نورپردازی به شیوه‌ای سودمند بهره گرفت، زیرا از یک سو یکی از پدیده‌های بسیار مهم در جلب نظر مشتریان و از سوی دیگر شیوه‌ای کارآمد برای زیباسازی ها به شکل مطلوب است.

گذران اوقات فراغت و تفریح

هدف از نورپردازی برخی از فضاهای شهری می‌تواند توسعه کارکردهای تفریحی و گذران اوقات فراغت باشد و با توجه به اینکه در شرایط فعلی زندگی شهری برخی از افراد تنها در شب از اوقات فراغت برای تفریح و گذران اوقات برخوردار هستند و استفاده از نورپردازی برای مقاصد تفریحی از یک سو به توسعه استفاده از فضاهای فراغتی و از سوی دیگر به توسعه کیفیت و سرزندگی فضاهای شهری کمک می‌کند.

خوانایی

مقصود از خوانایی درک مکان ها و فضاهای شهری در ذهن است. مکانی که تصویر ذهنی شفافی داشته و به سهولت درک می‌شود واجد کیفیت خوانایی می‌باشد. نورپردازی مطلوب فضاهای شهری در راستای ایجاد این کیفیت در ساعات شب از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. سهولت درک یک مکان را می‌توان از طریق طیف وسیعی از تکنیک ها مورد ارزیابی قرارداد که از آن جمله می‌توان به تهیه نقشه، انجام برداشت‌ها و مصاحبه‌های محلی و مشاهده که شامل ارزیابی موارد زیر می‌باشد:

• ورودی ها، دروازه‌ها و نقاط گذر از یک فضا به فضایی دیگر (در نقاط اصلی ورود، بین محدوده‌های مختلف و فضاهای عبور میان کاربری‌های مختلف).
• گره‌ها (تقاطع‌های مهم و کانون فعالیت‌ها و تعاملات).
• نشانه‌ها و ویژگی‌های شاخص و مهم (ساختمان‌های مهم، کنج‌ها، علائم و آثار هنری همگانی).
• دیدها و چشم‌اندازها (آنچه از داخل و یا خارج یک محدوده قابل رویت است).
• لبه‌ها، مرزها، حاشیه‌ها و موانع (شامل مرز بین مناطق و محدوده‌های مختلف، خیابان‌های جمع کننده و انسجام بخش یا مقسم و پخش‌کننده).

ایمنی و امنیت

ایجاد امنیت از اهداف اصلی هر گونه نورپردازی است. به منظور ایجاد، حفظ و تأمین ایمنی و امنیت در فضاها و مکان های شهری به خصوص در نقاط حادثه خیز و جرم خیز لازم است که در ساعات تاریکی فضاها را نورپردازی کرد، اکثر مواقع روشنایی خود تأمین کننده ی ایمنی و امنیت می باشد، اما در کنار روشنایی، نورپردازی های خوب و اصولی می تواند به ارتقاء ایمنی و امنیت در فضاهای شهری کمک بسزایی بنماید. مهم‌ترین مبحث در این زمینه، روشن بودن فضا و قابل رؤیت بودن افراد و پدیده‌هاست.
 طرح های نورپردازی مطلوب می تواند از طریق به حد عالی رساندن منابع موجود و افزایش مدیریت هماهنگ به بهبودی امنیت کمک کند، در این طرح ها باید استفاده کنندگان از فضاهای شهری در نظر گرفته شوند و طرح متناسب با نیازهای آنها تهیه شود. به عنوان مثال مسیرهای پیاده و سواره که توسط عابران پیاده، دوچرخه سواران و رانندگان مورد استفاده قرار می گیرد، بایستی به خوبی نورپردازی شوند.

هویت

یکی از مهم‌ترین عوامل مطرح در طرح های نورپردازی که باید مورد توجه قرار گیرد، هویت می باشد. هویت عاملی است که بتوان از طریق آن شهر را کاملاً متمایز از هم دانست، نورپردازی ها در شهر بایستی بدون آن که به هویت شهری لطمه بزند، شهر و یا فضای شهر را نورپردازی نماید.  نورپردازی می‌تواند بناهای شاخص و ارزشمند، تاریخی، میادین و پارک ها را، هر یک به نحو مؤثری جلوه گر نماید. در این راستا سیستم نورپردازی مورد استفاده نیز می‌تواند تأکیدی بر هویت و شخصیت محل یا عنصر کالبدی شهری بوده و با طرحی هماهنگ بر جلوه‌ی آن بیفزاید.

نکته‌ی اساسی در طرح های نورپردازی شناخت دقیق هویت و شخصیت مکان مورد نظر است. چه بسا مواردی که بدون توجه به عناصر اساسی سازنده‌ی شخصیت شهر، محیط، بناها و مکان‌های شهری نورپردازی شده‌اند که نظر شخصی طراح یا طراحان بوده‌اند و بدین ترتیب شخصیت روز هنگام شهر، در شب کاملاً از بین رفته است.

همچنین یکی از فعالیت‌های هویت بخش در عرصه‌ی معماری و شهرسازی توجه نسبت به فضاهای تاریخی و آیینی از طریق نورپردازی آن‌ها در شب است. به این ترتیب می‌توان هویت فرهنگی بناهای تاریخی را به عنوان نشانه‌هایی از پیشینه ی یک ملت به صورتی مناسب در هنگام شب در عرصه‌ی فضاهای شهری مطرح کرد.

زیبایی و زیباسازی

فضای شهری، المان ها و احجام، مبلمان ها و سایر عناصر شهری را می‌توان در شب به کمک نورپردازی زیباسازی کرد. در حال حاضر در کلیه ی طرح های نورپردازی صرفاً تأمین روشنایی کافی نمی باشد، بلکه ایجاد مناظر زیبا، تصاویر و تجلیات گوناگون از یک فضا اهمیت دارد و از اصول نورپردازی مطلوب به شمار می‌آید. در راستای ایجاد زیبایی در نورپردازی ها این موارد مطرح می باشند: تناسبات، هماهنگی، رنگ نور.

صرفه جویی در مصرف انرژی

بهبود امنیت از اهداف اصلی نورپردازی عمومی است. نورپردازی عمومی بر رانندگان، دوچرخه سواران و عابران پیاده تأثیر می-گذارد. نورپردازی عمومی بایستی شامل نورپردازی سواره روها، پیاده روها و علایم باشد. طرح جامع نورپردازی می تواند از طریق به حد عالی رساندن منابع موجود و افزایش مدیریت هماهنگ به بهبودی امنیت کمک کند. به حداکثر رسانی منابع به معنی کاهش هزینه های عملیاتی موجود و سیستم های نورپردازی جدید است، که اجازه ی نصب و راه اندازی و بهره برداری از  سیستمهای نورپردازی بیش تر تنها زمانی که مورد نیاز باشد، را می دهد. بر این اساس استفاده ی صحیح از انرژی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و  عوامل مهم مؤثر بر استفاده ی انرژی، شامل سطوح نور، نوع لامپ، کیفیت سیستم¬های الکتریکی می باشد. رعایت قوانین و مقررات نورپردازی تا حد زیادی می توانند به حفاظت از انرژی کمک کنند.

آلودگی نوری

یکی از پارامترهای بسیار مهم در ارتقاء کیفیت فضاهای شهری از طریق نورپردازی توجه به آلودگی نوری و کاهش آن می باشد. برای این منظور نورپردازی ها با ویژگی های مربوط به فضاها در هماهنگی باشد و مقدار مشخصی نور به آن اختصاص یابد. بر این اساس باید از منابع نورپردازی مناسب و حالت های نورپردازی صحیح بهره گرفت.

راهکارهای اجرایی در جهت ارتقاء کیفیت فضاهای شهری از طریق نورپردازی

کیفیت های مطرح در طرح های نورپردازی شهری حاصل اقداماتی است که در زمینه ی نورپردازی شهری انجام می شود. در واقع این کیفیت ها که بر مبنای هدف کلی کار مشخص می شوند و بیانگر این هستند که اقدامات نورپردازی بایستی در چه راستایی و بر مبنای چه اهدافی انجام گیرند تا کیفیت محیطی شهرها را ارتقا دهند و مناظر شهری مطلوب شبانه خلق نمایند. تمامی این کیفیت های مطرح شده بسته به مکان و هدف طرح نورپردازی دارد. در واقع با در نظرگیری مکان نورپردازی می توان به کیفیت های محیطی مورد نظر دست یافت.

برای نمونه شهری که دارای آثار تاریخی فراوان می باشد، و دارای آثاری است که جنبه ی هویتی و شناسنامه ای برای شهر دارند، بهتر است طرح های نورپردازی در راستای ارتقای کیفی هویت و شخصیت آن شهر تدوین شوند و آثار تاریخی را به عنوان مرکز توجه قرار دهند، به گونه ای که به صورت گویا نشانگر آن باشد؛ به گونه ای که این موضوع کل نورپردازی شهر را تا حدودی تحت تأثیر قرار دهد.  

در نهایت می توان چنین نتیجه گیری کرد که دست یابی به این کیفیت ها نیازمند شناخت دقیق شهر، فضاهای شهری و یا مکانی است که طرح نورپردازی برای آن جا تهیه خواهد شد و سپس شناخت دقیق روش ها و اصول نورپردازی و استفاده ی صحیح از ویژگی های نورپردازی و ارتباط با محیط پیرامون است.

در پایان پیشنهادات به صورت راهکارهای اجرایی و کاربردی در جهت ارتقاء کیفیت فضاهای شهری از طریق نورپردازی ارائه می شود:

•  کمی:

– منابع نوری
 بهره گیری از فن‌آوری‌های نوین و آخرین دستاوردهای تکنولوژی نورپردازی

– بهره گیری از استانداردهای نورپردازی و روشنایی
 لزوم اجرای ضوابط و استانداردها و نظارت بر اجرای آن ها در پروژه ها و طرح های نورپردازی

-امکانات و تجهیزات فنی
تناسب، هماهنگی و تطبیق طرح با امکانات و تجهیزات فنی

•  کیفی:

بازاریابی، تبلیغ و جذب گردشگر:
–    گسترش فعالیت های شبانه و احیای زندگی شبانه.
–    ایجاد و تقویت فرصت های تجاری، ارتقا صنعت گردشگری و رونق اقتصادی شهر
–    تأکید بر محدوده های ویژه نورپردازی (بخش های گردشگری، مراکز تجاری، مراکز شهر و …).

گذران اوقات فراغت و تفریح:
–    تقویت پتانسیل های موجود جذابیت برای گردشگران و تأکید بر جنبه های خاص و منحصر به فرد محیط مانند اماکن تاریخی، المان های هنری، میادین شهری، پل ها، مراکز تفریحی – تجاری و … .

خوانایی:
–    شاخص¬سازی فضاهای عمومی (به خصوص فضاهایی که مردم در آنجا بیش¬تر حضور می¬یابند)
–    برجسته کردن المان‌های قابل‌توجه شهر
–    کمک در مسیریابی در داخل شهر
–    ایجاد رابطه‌ی سلسله مراتبی بین نواحی مختلف شهر

ایمنی – امنیت:
–    نورپردازی گوشه های کم تردد و کم نور (به خصوص مناطقی که پتانسیل زیادی برای جرم¬خیز بودن دارند)
–    نقاط ویژه و تأثیرگذار در امنیت شهرها مثل تقاطع¬ها، مسیرهای پیاده و سواره

هویت:
–    شخصیت و هویت ساختمان های شاخص در روز و حفظ آن در شب
–    نورپردازی ساختمان های ارزشمند، تاریخی، میادین و پارک ها و عناصر مؤثر بر هویت شهر
–    نورپردازی المان ها و عناصر شاخص شهر

زیبایی:
–    تناسبات نورپردازی ها با ویژگی ها، عملکرد و نقش فضاهای شهری
–    استفاده از نورهای رنگی به منظور جلب توجه به خصوص در کاربری های تفریحی – گردشگری

صرفه جویی در مصرف انرژی:
–    توجه به توسعه ی پایدار و استفاده از منابع نوری پربازده.
–    استفاده ی بهینه از انرژی برق، و پرهیز از نورپردازی های غیرضروری و بی حساب و کتاب
–    بهره گیری از تکنولوژی های نورپردازی کامل تر، نوآورتر و صرفه‌جوتر

آلودگی نوری:
–    استفاده از منابع نورپردازی با توجه به تأمین نور محدوده ی مورد نظر
–    تنظیم زاویه ی منابع روشنایی و استفاده از زوایای مناسب تابش نور برای کنترل آلودگی
–    مکان یابی دقیق منابع نورپردازی
–    کنترل و یا کاهش نورهای اضافی

 

منابع

1.  پاکزاد، جهانشاه، سوری، الهام،1391، "راهنمای نورپردازی مکان های شهری"، انتشارات آرمانشهر، چاپ اول.
2.  پاکزاد، جهانشاه، "نورپردازی شهری و ملاحظات طراحی شهری"، نخستین همایش و نمایشگاه بین‌المللی نورپردازی شهری، 1387،سازمان زیباسازی شهر تهران، 28-25 دی ماه.
3.  شرکت مهندسی رستاک پویا طرح، 1388، "نورپردازی بناهای ارزشمند (جلد 9)، دانش زیباسازی شهری"، سازمان زیباسازی شهر تهران، تابستان. 
4.  سلطان زاده، حسن، 1387،"نورپردازی فضاهای فرهنگی"، نخستین همایش و نمایشگاه بین المللی نورپردازی شهری، سازمان زیباسازی شهر تهران، 28-25 دی ماه.
5.  کمیسیون معماری و محیط مصنوع انگلستان، 1387، "به کمک طراحی، طراحی شهری در نظام برنامه ریزی؛ به سوی تجربه ای بهتر"، بصیری مژدهی، رضا، دانش، علی رضا، انتشارات طحان، چاپ اول.
6.  تقوایی، مسعود، وارثی، حمیدرضا، درکی، افشین، 1390، "بررسی نقش نورپردازی در توسعه گردشگری شهری (مطالعه موردی: شهراصفهان)"، مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقه ای، سال دوم، بهار، شماره هشتم.
7.  احمدی، فاطمه، 1390،"بررسی تأثیر نورپردازی و روشنایی شهری در امنیت شهر"، سومین کنفرانس ملی عمران شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج.
 

   Carlos, A, Lopez, P.E. , )2003(: “Highway Illumination Manual”, Novermber, http://onlinemanuals.txdot.gov/txdotmanuals/hwi/master_lighting_plans.html