معماری پایدار چیست؟ از تاریخچه تا نمونه‌های شاخص در ایران و جهان
معماری پایدار که گاهی نیز تحت عنوان معماری سبز مورد خطاب قرار می‌گیرد در حقیقت یک تکنیک به منظور طراحی ساختمان سبز است. طراحی‌ها با در نظر گرفتن محیط‌زیست، از جمله تمرکز بر پایداری محیط‌زیست صورت می‌گیرند. معماری سبز می‌بایستی که با در نظر گرفتن یک طراحی دارای بهره‌وری انرژی بالا و بوم دوست بودن خانه‌ها و ساختمان‌ها صورت گیرد.
اگر شما هم قصد بازسازی ساختمان خود را دارید، درخواست آن را در کارگشا ثبت نمایید.
منظور از پایداری در معماری ساخت سازه‌هایی نیست که صرفاً مقاومت بالایی داشته باشند بلکه به این معنی است که سازه شرایط حال محیط‌زیست را در نظر بگیرد. این موضوع را می‌توان در بسیاری از سازه‌های قدیمی به خصوص در مناطق کویری کشورمان مشاهده کرد که بسیاری از شرایط اقلیمی و بوم‌شناختی در آن‌ها رعایت شده است.
در هر صورت نوع زندگی شهرنشینی امروزه خود لازم یک مفهوم متفاوت‌تر است. این نیاز و الزام موجب گسترش سبکی از معماری تحت عنوان معماری پایدار شده است که در آن حداکثر تلاش در جهت کاهش اثرات منفی معماری جدید بر محیط‌زیست است.
هدف از معماری پایدار
هدف از معماری سبز ایجاد مدل‌هایی است که از محیط‌زیست محافظت می‌کنند و خود را با شرایط موجود محیط‌زیست بر حسب فضا و انرژی، استفاده از آب و منابع وفق داده‌اند. اهداف گوناگونی برای معماری پایدار بیان شده‌اند ولی می‌توان که مهم‌ترین آن‌ها را در موارد زیر خلاصه کرد:
- استفاده از مواد اولیه و مصالح محیط‌زیست دوست
- طراحی‌های هماهنگ و منطبق با محیط‌زیست
- به حداقل رساندن مصرف سوخت‌های فسیلی
- استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر به‌ویژه انرژی‌های خورشیدی به‌عنوان جایگزینی برای سوخت‌های فسیلی
- به حداقل رساندن تأثیر بر محیط‌زیست پیرامون
- مدنظر قرار دادن محیط‌زیست و استفاده از آن به نفع خود
مطلب پیشنهادی: معماری پایدار لازمه رسیدن به شهر پایدار
تاریخچه معماری پایدار
با آغاز انقلاب صنعتی در سال ۱۸۳۰ میلادی و رشد روز افزون دانش بشری، تغییرات گوناگونی نیز در زندگی انسان رخ داد. تحول صنعتی، انسان را از زندگی در طبیعت به زندگی در شهر کشانید. با پیشرفت فناوری، الگوی زندگی دستخوش دگرگونی شد، به نحوی که انسان‌ها برای گرم کردن خود به جای پوشش بیشتر و استفاده از لباس‌های گرم، از سوخت‌های فسیلی به‌عنوان گرم کننده استفاده نمودند. بادگیرها، سایبان‌ها و نورگیرها در ساختمان جای خود را به تأسیسات مکانیکی ساختمان اعم از گرمایشی و سرمایشی دادند؛ به این ترتیب شهرها انرژی را مصرف کرده و به جای آن زباله و آلودگی ایجاد می‌کنند.
در اواخر دهه ۱۹۸۰، انقلابی در دنیای معماری در جریان بود. این جریان در حالی شکل گرفت که یکی از معماران خوش‌بیان شهر کانزاس در آمریکا به نام باب برکبیل در تلاش برای متقاعد کردن موسسه معماران آمریکا برای حفظ بیشتر محیط‌زیست برآمد. به طور کلی ریشه اصلی نهضت محیط‌زیست و معماری پایدار فارغ از نیازهایی که سبب شکل‌گیری انواع مختلف ساختمان‌ها گشت، به قرن ۱۹ باز می‌گردد و می‌توان جان راسکین و ویلیام موریس و ریچارد لتابی را از پیشگامان نهضت معماری پایدار محسوب کرد. برای درک بیشتر تاریخچه پر فراز و نشیب توسعه معماری پایدار بد نیست نگاهی دقیق به شکل زیر بیاندازید.
اصول معماری پایدار
امروزه اصول زیادی از سوی سازمان‌های بین‌المللی و ملی مختلف برای توسعه پایدار مطرح شده است. سازمان ملل به طور خیلی کلی به پنج اصل معماری پایدار اشاره می‌کند که عبارتند از:
- محیط و فضای داخلی سالم
- بهره‌وری و استفاده کارآمد از منابع
- استفاده از مواد و مصالح محیط‌زیست دوست
- شکل و فرم محیط‌زیست دوست
- طراحی خوب در تطابق با محیط‌زیست
همانطور که مشاهده می‌کنید این پنج اصل بسیار کلی هستند و از گوشه و کنار آن‌ها می‌توان اصول دیگری نیز استخراج کرد. از این رو با توجه به اصول ارائه شده از سوی سازمان ملل، می‌توان ۹ اصل جامع و کامل را برای معماری پایدار یا معماری سبز در نظر گرفت که در زیر به آن‌ها اشاره شده است.
۱- بهره‌وری انرژی
اصول معماری پایدار در برگیرنده معیارهای مختلفی است که همه آن‌ها بهره‌وری انرژی را طلب می‌کنند. بهره‌وری انرژی از طریق طراحی امکان‌پذیر است. به طوری که در این طراحی باید مصرف انرژی کاهش داده شود، به عبارتی باید از مصرف سوخت‌های فسیلی کاسته و به جای آن جایگزین‌های محیط‌زیست دوست و منابع انرژی پایدار مانند آب و خورشید استفاده کرد. به‌عنوان مثال، معماری سبز الگوهای طبیعی گردش هوا و نوردهی طبیعی را به‌منظور کاهش نیاز به گرما، تهویه هوا و نوردهی مصنوعی در طول روز مد نظر قرار می‌دهد. طراحی‌های سبز به بیانی بسیار ساده بر کاهش هزینه‌های گرمایشی، نوردهی، تهویه هوا و استفاده‌های دیگر از انرژی برق تمرکز دارند.
مطلب پیشنهادی: معماری طبیعت گرا؛ تاریخچه، فواید و اصول طراحی
۲- بهره‌وری آب
معماری پایدار با الهام گرفتن از محیط‌زیست پیرامون جهت حفظ کیفیت آب و کاهش مصرف آب و تولید فاضلاب صورت می‌گیرد. معماری پایدار عنوان می‌کند که در کل دوره ساخت و ساز، آب قابلیت استفاده مجدد را دارد. علاوه بر این معماری پایدار اطمینان حاصل می‌کند که در کل چرخه عمر سازه نه تنها بهره‌وری مصرف آب بالا باشد، بلکه همچنین بر حفظ کیفیت سیستم‌های آبی پیرامون و استفاده از مکانیسم‌های استفاده مجدد از آب متمرکز می‌شود.
۳- استفاده مناسب و بجا از زمین
این اصل به معنای استفاده از مکان مناسبی برای توسعه سازه ساختمان در جهت حذف و نگهداری از محیط‌زیست پیرامون و استفاده از مواد و مصالح بومی است. به عبارتی سعی شود که از ساختار طبیعی زمین به نفع خود استفاده کنیم و ایجاد تغییرات در آن را به حداکثر برسانیم.
۴- تأثیر حداقلی بر محیط‌زیست
تا به امروز اثبات شده است که پروژه‌های ساخت و سازی مسئول بیش از ۵۰ درصد از آسیب‌های زیست‌محیطی و تخریب سیستم‌های طبیعی هستند. این اصل معماری پایدار بر گوش دادن و توجه به این تأثیرات زیست‌محیطی متمرکز شده است؛ به عبارت دیگر این اصل بر جلوگیری از تخریب محیط‌زیست در طول فرایند ساخت و ساز، مدیریت ضایعات و استفاده کنترل شده از منابع تأکید دارد. طراحی باید به گونه‌ای باشد که به حفظ منابع طبیعی، بهبود کیفیت آب و هوا و حفاظت از اکوسیستم‌های و تنوع جانوری کمک کند.
۵- استفاده از مواد و مصالح بومی
استفاده و مدیریت مناسب از مواد و مصالح در ساخت و ساز نیز یکی دیگر از جنبه‌های مهم معیاری معماری پایدار است. در فرآیند ساخت و ساز باید تکنیک مناسب به کار گرفته شود. این تکنیک باید با استفاده از مواد و مصالح بومی دوستدار محیط‌زیست صورت گیرد.
نازک کاری ساختمان خود را به متخصصان کارگشا بسپارید.
۶- هزینه نگهداری پایین
همانطور که همه ما می‌دانیم، هزینه‌های عملیاتی و نگهداری مرتبط با مکانیسم‌های مرسوم ساخت و ساز بسیار بالا است و مواد اولیه قابل توجهی را نیز طلب می‌کنند. طراحی پایدار استفاده از مواد و تکنیک‌های ساخت و سازی را تسهیل می‌کند که کمک شایانی به کاهش هزینه‌های عملیاتی و ساخت و ساز می‌کنند. این اصل معماری پایدار؛ استفاده از محصولات بومی تجدید پذیر، فلزات قابل بازیافت رنگ‌های قابل بازیافت را ترویج می‌دهند. استفاده از محصولات تجدید پذیر و قابل بازیافت، در عین حال که از عملکرد بالای طراحی و سازه اطمینان حاصل می‌کند، در آن واحد هزینه‌های نگهداری بلند مدت را نیز کاهش می‌دهد.
۷- کاهش تولید فاضلاب و ضایعات
معماری پایدار، تقاضا برای کاهش اتلاف آب، انرژی و مواد را در طول ساخت و ساز و بعد از آن به پیش می‌راند. بر اساس این اصل، معماری پایدار راه‌ها و روش‌های ساده‌تری را برای کاهش مقدار مصرف محصولات و متعاقباً کاهش تولید ضایعات ارائه می‌دهد؛ که از آن جمله می‌توان به استفاده از ترکیب‌های آلی و سیستم‌های مدیریت ضایعات محیط‌زیست دوست اشاره کرد.
۸- استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر
این اصل در تلاش است تا انرژی‌های تجدید پذیر را به طراحی معماری تزریق کند. استفاده از انرژی باد، انرژی خورشیدی و بیوگاز نمونه‌هایی از فناوری‌های انرژی تجدید پذیر هستند. بر اساس این اصل طراحی باید بر اساس موقعیت جغرافیایی صورت گیرد تا بتوان از پتانسیل انرژی‌های تجدید پذیر در دسترس استفاده کامل کرد. از نمونه بارز این اصل در طراحی می‌توان به خانه مشا در دماوند اشاره کرد.
۹- کیفیت فضای داخلی
کیفیت فضای درونی سازه نیز بخشی از اصول معماری پایدار است. معماری پایدار باید ویژگی‌هایی همچون فضای داخلی راحت با تأکید بر طبیعی دما و تهویه مناسب طبیعی و عدم استفاده از محصولات تجدید ناپذیر را در این اصل مدنظر قرار دهد.
مهم‌ترین مزیت‌های معماری پایدار
- کاهش هزینه
- افزایش بهره‌وری
- بهبود سلامت و بهداشت
- به حداقل رساندن ضایعات و فاضلاب
- استفاده درست‌تر و مناسب‌تر از مواد و مصالح
- حفاظت از محیط‌زیست
- کاهش آلودگی صوتی
- بهبود کیفیت زندگی
مثال‌هایی از معماری پایدار در ایران و جهان
در سرتاسر جهان به خصوص در کشورهای توسعه یافته، ساخت ساختمان‌ها بر پایه معماری پایدار به یک نوع رقابت تبدیل شده است و می‌توان به نمونه‌های شاخصی از آن‌ها اشاره کرد که در ادامه چند مورد از آن‌ها ذکر شده است.
استادیوم ملی المپیک پکن تحت عنوان آشیانه پرنده که توسط معماران سوئیسی در المپیک ۲۰۰۸ ساخته شده است. از ویژگی‌های آن می‌توان به استفاده از انرژی خورشیدی و گردآوری آب باران اشاره کرد.
ساختمان مرکزی توسعه پایدار در منطقه مونترال کانادا به‌عنوان الگو و مدل این سبک شناخته شده است. از ویژگی‌های آن می‌توان به تهویه هوای طبیعی، استفاده از شیشه‌های قابل بازیافت سیستم گرمایش و سرمایش طبیعی اشاره کرد.
برج بانک ملی آمریکا که یک ساختمان ۵۵ طبقه عظیم از ویژگی‌های آن می‌توان به کنترل و نظارت بر تولید دی اکسید کربن، مصرف آب کمتر و استفاده از چراغ‌های محیط زیستی اشاره کرد.
با توجه به گسترش سبک معماری پایدار، در سال‌های اخیر پروژه‌های کوچک و بزرگ زیادی صورت گرفته است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به برج‌های مسکونی سبز کوثر مشهد، خانه مشا در دماوند ساختمان اداری ترمه در همدان اشاره کرد.
