معماری منظر در واقع روش و فرآیندی برای طراحی فضاهای باز و سازه ساختمان ها به منظور دستیابی به اهدافی زیست‌محیطی، اجتماعی و زیباشناختی است. معماری منظر که تا حدودی مفهومی جدید و نو پا است شامل بررسی شرایط اجتماعی، اکولوژیکی و خاک و پردازش آن‌ها در منظر‌ها و چشم‌اندازها و طراحی ابتکاراتی است که به اهداف و پیامدهایی مطلوب منتهی می‌شوند. در این مطلب ویکی‌ساختمون قصد داریم که مروری بر دانسته‌هایمان از تعریف، انواع، کاربرد‌ها و اهمیت معماری منظر داشته باشیم.
معماری منظر چیست؟
معماری منظر یک مفهوم چند رشته‌ای است و در برگیرنده جنبه‌هایی از گیاه‌شناسی، باغبانی علمی، هنرهای زیبایی، معماری، طراحی صنعتی، علوم خاک، روانشناسی محیطی، جغرافیا، اکولوژی و مهندسی عمران است. فعالیت‌های یک معمار منظر می‌توان شامل خلق پارک‌های همگانی تا برنامه‌ریزی سایت برای محوطه‌های اداری و دانشگاهی، طراحی مکان‌های مسکونی تا طراحی زیرساخت‌های عمرانی و مدیریت مناطق بزرگ حیات وحش یا بازسازی ساختمان و مکان‌های طبیعی آسیب دیده مانند معادن باشد.
به بیانی دیگر معماری منظر طیف وسیعی را پوشش می‌دهد و از نظر بسیاری از کارشناسان این حوزه به عنوان روشی برای دستیابی به یک تعادل میان ساخت و محیط طبیعی در نظر گرفته شده است. معماری منظر یک فرآیند رسمی از مطالعه، طراحی و ساخت است که به واسطه آن چشم‌اندازهایی جدید به منظور برآورده سازی اهداف گروه‌هایی از مردم ساخته می‌شوند.
معماری منظر در عصر معاصر
مفاهیم جدیدی که در خصوص معماری منظر مطرح شده است شامل مطالعه پیوند‌های بهینه میان تمدن انسانی و محیط‌زیست می‌شود. این چشم‌انداز یک فضای باز شهری است که به عنوان بستری ایده آل برای داشتن این گونه از پیوند‌ها و تجربیات در زندگی روزمره در نظر گرفته شده است.
علاوه بر این یک آگاهی در خصوص طراحی و معماری منظر در عصر مدرن به وجود آمده است که بر اساس آن فضاها در هر اندازه و با هر کاربری که باشند هم راستا با تغییر فرهنگ گونه بشر، دچار تغییر و تحول می‌شوند و به سوی بهبود و کامل شدن میل می‌کنند.
مفهوم جدیدی که به تازگی در علم معماری منظر ورود پیدا کرده است بر این موضوع دلالت دارد که انسان نمی‌تواند و نخواهد توانست که کنترل کاملی بر محیط‌زیست داشته باشد و از طرفی هم طبیعت و فضاهای طبیعی خود دارای ارزش‌ها و مکانیسم‌هایی زیباشناختی هستند که هرگز نمی‌تواند آن را تحت کنترل انسان درآورد.
تاریخچه معماری منظر
قبل از اینکه مفهوم معماری منظر به عنوان یک علم مطرح شود و جای پایی برای خود محکم کند، این علم و مفهوم عمدتاً به طراحی و اجرای محوطه سازی ساختمان، مکان‌های مذهبی، باغ‌ها و مکان‌های سلطنتی محدود می‌شده است. به طور کلی سیر تکاملی معماری منظر را می‌توان در شکل زیر مشاهده کرد.
اصول معماری منظر
به منظور استفاده درست و بهینه از معماری منظر ما نیازمند پیروی از یک سری اصول و استاندارد تعریف شده برای این حوزه بخصوص هستیم. در ادامه مهم‌ترین اصول در نظر گرفته شده برای معماری منظر ارائه شده است.
پیوستگی و انسجام
پیوستگی در معماری منظر بر تکرار و ثبات دلالت دارد. تکرار برای القای انسجام و پیوستگی به طراحی شما از طریق تکرار المان‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. ثبات به منظور خلق انسجام و پیوستگی به وسیله تطبیق المان‌های مختلف یک چشم‌انداز با یکدیگر به منظور ایجاد یک تم یا واحد مشترک استفاده می‌شود.
تعادل
تعادل به بیانی ساده به معنای حس برابری، شباهت و هم ارزی است. دو نوع از تعادل موجود در طراحی عبارت هستند از تعادل متقارن و تعادل نامتقارن. در تعادل متقارن، دو سمت چشم‌انداز مشابه هم، در حالی در تعادل نامتقارن ترکیب چشم‌انداز با استفاده از المان‌های مختلف و متفاوت متعادل شده است.
تضاد و هارمونی
تضاد کمک می‌کند که بتوان یک المان و عنصر به خصوص را در طراحی شاخص کرد. در حالی که هارمونی کمک می‌کند که المان‌های موجود در یک چشم‌انداز منسجم به نظر برسند. المان‌های متضاد وقتی که در کنار یکدیگر قرار بگیرند توجه بیننده را به خود جلب می‌کنند. تضاد و هارمونی به وسیله قرینه پردازی یا کنار هم گذاشتن هر المانی از هنر یا استفاده از رنگ‌های مکمل در کنار یکدیگر به دست می‌آید.
رنگ و رنگ‌بندی
رنگ و رنگ‌بندی موجب القای حس زنده بودن به طراحی شما می‌شود. پیش‌تر در مطلب روانشناسی رنگ به طور مفصل بر موضوع تاثیر رنگ بر روح و روان انسان پرداخته شد. رنگ‌های گرم برجسته‌تر هستند و به نظر می‌رسد که به سمت شما در حال حرکت هستند در حالی که رنگ‌های سرد مانند آبی و سبز به نظر می‌رسند که در حال فاصله گرفتن از شما هستند. رنگ‌های آبی و سبز کاربرد وسیعی در خلق چشم‌اندازها دارند.
گذر
به بیانی دیگر گذر به معنای تغییر تدریجی است. گذر در طراحی منظر به وسیله دگرسانی تدریجی اندازه گیاهان یا شدت رنگ نشان داده می‌شود. گذر را همچنین می‌توان در بافت‌ها، اندازه و شکل المان‌های مختلف به تصویر کشید.
خط
از لحاظ طراحی معماری خط به عنوان یک المان مادر، تمامی المان‌های دیگر در معماری و طراحی منظر در نظر گرفته می‌شود. خطوط به منظور خلق تمامی المان‌های طراحی از جمله بافت‌ها و چشم‌اندازهای مورد استفاده قرار می‌گیرند. خطوط همچنین به منظور دادن عمق و فاصله به کار گرفته می‌شوند.
نسبت
نسبت اشاره به اندازه یک المان نسبت به یک المان دیگر دارد. در میان این 8 اصل معماری منظر، این اصل آشکارترین آن‌ها است اما با این وجود استفاده درست و بهینه از آن به مقداری برنامه‌ریزی و تفکر نیاز دارد. با استفاده به‌جا از این اصل می‌توان از تناسب المان‌های به کار رفته در طراحی و معماری منظر اطمینان حاصل کرد.
تکرار
تکرار رابطه مستقیمی با انسجام و پیوستگی دارد. داشتن المان‌های مختلف و متنوع در یک طراحی بسیار خوب است، با تکرار المان‌های مشابه می‌توان صورت‌های مختلفی را به طراحی بخشید. استفاده از المان‌های زیاد که هیچ ربطی به یکدیگر ندارند می‌تواند طراحی شما در معماری منظر را بی‌برنامه و شلخته جلوه دهد. علاوه بر این استفاده بیش از حد از یک المان می‌تواند طراحی شما را با حس خسته کننده، معمولی و یکنواخت بودن همراه کند.
چرا معماری منظر اهمیت دارد؟
معماری منظر به چند دلیل عمده اهمیت زیادی برای محیط‌زیست دارد. این معماری به ما امکان می‌دهد که استفاده از منابع را به حداقل برسانیم، ضایعات و فاضلاب کمتری تولید کنیم، بازیابی را در هر جا که امکان دارد بهبود بخشیم و با پیروی از خط مشی‌هایی بتوانیم به نتایج و پیامد‌های بلند مدت دست یابیم.
با افزایش جمعیت جهان، فشار وارد شده بر منابع به واسطه مصرف افزایش می‌یابد. معماران منظر همیشه آگاه به این مسئله هستند که چشم‌انداز به مانند نفس کشیدن است و می‌توانیم بهره‌گیری از مزایای آن را با سرمایه‌گذاری به حداکثر برسانیم. در ادامه 10 مورد از مهم‌ترین اهمیت‌های معماری منظر به صورت فهرست‌وار ارائه شده است.
- حفظ و نگهداری از طبیعت و محیط‌زیست
- بازسازی و احیای مناطق آلوده شده و آسیب دیده مانند معادن
- مدیریت و کنترل سرزمین‌های مربوط در هنگام لزوم از جمله زمان‌های وقوع طوفان‌ها
- تصفیه و پاکیزه سازی آب و خاک
- تصفیه هوا از گرد و غبار و هر گونه آلودگی
- افزایش مراقبت و محافظت از گیاهان
- بهره بردن از باغ‌ها و فضاهای سبز بزرگ در مناطق شهری
- امکان رهایی از آب و هوای گرم
- فراهم کردن امکان سرگرمی و تفریح
- تأثیر مثبت بر حالات ذهنی و رفتار افراد
شاخه‌ها و انواع معماری منظر
معماری منظر همانطور که در بالا هم به آن اشاره شد یک مفهوم و علم وسیع و چند رشته است که حوزه‌ها و زمینه‌های بسیار مختلفی را در بر می‌گیرد. با توجه به این موضوع معماری منظور را می‌توان به انواع زیر محدود کرد:
- طراحی شهری
- پارک‌های همگانی
- میدان‌های شهری
- سبز راه‌ها یا پیاده‌روهای سبز
- کمربندهای سبز
- محوطه و زمین‌های بازی در مدارس
- باغ بام و بام سبز
- طراحی و اجرای فضای سبز در خانه‌ها
- خیابان‌های سبز
- مسیرهای دوچرخه‌سواری
- باغ‌های خصوصی و عمومی
- حفاظت در مقابل سیل
- طراحی جنگل وار
- طراحی بازسازی و احیای مناطق آسیب دیده
- طراحی هتل‌ها و اقامتگاه
- طراحی مناطق صنعتی و کارخانه‌ها
- بازسازی و محافظت از اماکن تاریخی
- طراحی یادبودها
- باغ‌های بیمارستان‌ها
- مجراهای حمل و نقل
سخن آخر
رشد روز افزون جمعیت باعث افزایش افسار گسیخته مصرف منابع توسط انسان شده است که متعاقباً آلودگی کره زمین و آسیب به محیط‌زیست را به دنبال داشته است. معماری منظر از جمله مفهوم‌هایی است که بهره‌گیری از آن می‌تواند کمک زیادی به احیا و بازسازی محیط‌زیست کند. ایده‌ها و مفهوم‌های مختلفی که در معماری منظر مطرح می‌شود می‌تواند تأثیرات مثبت زیادی بر رفتار و حالات روحی افراد در فضاهای خشک و بی روح شهری داشته باشد.
