غفلت گردشگری از زیارت و گردشگری دینی
گردشگری دینی نوعی گردشگری فرهنگی است که به بازدید از پدیده های مربوط به دین و سفرهایی با هدف زیارت می پردازد. گردشگری دینی در مقیاس هایی بسیار کوچک تا بسیار بزرگ می پذیرد که بزرگترین آن ها مراسم سالانه ی حج است که از دیرباز سود هنگفتی نسیب شهر مکه و سایر شهر های اطراف آن نموده است.
سفرهای دینی ممکن است شامل موارد مختلفی همچون زیارت اماکن مقدس و مقابر بزرگان دینی و یا بازدید از مناسک دینی و آیینی ادیان دیگر باشد. بنا بر این می توان گفت گردشگری دینی دو زیرشاخه ی اصلی را شامل می شود؛ یکی گردشگری زیارتی است که به معنای مسافرت پیروان یک دین برای مقاصد مذهبی است و دیگری گردشگری ادیان است که در آن گردشگران برای بازدید از ویژگی های دینی ادیان مختلف به مسافرت می پردازند.
گردشگری زیارتی خود سابقه ای بسیار طولانی تر از گردشگری به مفهوم مدرن دارد. مدت ها پیش از آنکه در قرون اخیر و پس از انقلاب صنعتی، گردشگری به معنای نوین آن و در مقیاس کلان به وجود آید، زیارت در برخی نقاط دنیا قالبی همچون توریسم داشته است. زیارت در حجاز از دیرباز مفهومی اقتصادی داشته است. همچنین زیارت حرم امام حسین (ع) نیز سابقه ای بسیار طولانی دارد که البته جنبه های اقتصادی آن در گذشته برای مردم عراق کمتر بوده است؛ زیرا سفر به شهر های زیارتی عراق همواره برای زائران مشکلاتی در پیش داشته است.
در اروپا نیز در قرون وسطی زیارت به صورت سفر به کلیسا ها و مقابر مشهور مسیحی رواج بسیاری داشته است. اما زیارت مسحیان کمتر در قالب تور و کاروان های سازمان یافته صورت می گرفته است. در ایران ایجاد کاروان به منظور تسهیل شرایط سفر های زیارتی و افزایش ضریب امنیت آنها مرسوم بوده است و از سفرهای انفرادی و چند نفره پرهیز می شده است. شاید بتوان کاروان های زیارتی را الهام بخش تور های مسافرتی نوین در نظر گرفت.
با گذر زمان و پیشرفت تکنولوژی های حمل و نقل، تورهای سیاحتی به وجود آمدند و توریسم رسما به وجود آمد. پس از چندی کاروان های زیارتی نیز بیشتر به تورهای تفریحی شبیه شدند و با استفاده از شرایط مناسب تر حمل و نقل رشد کردند. بدین ترتیب گردشگری زیارتی در قرن بیستم و بیست و یکم به خصوص در جهان اسلام بسیار پر رنگ تر از سایر جنبه های گردشگری ظاهر شد.
در ایران نیز زیارت در شهر های مشهد و قم سابقه ای طولانی دارد. ورود زائران به این شهر ها پس از گسترش های رخ داده در حرم حضرت امام رضا (ع) و حضرت معصومه (س) در دوره های مختلف تاریخی، افزایش چشمگیری داشته است و زائران این شهر ها کلان مقیاس بوده اند و پس از انفجار صنعت حمل و نقل، امکانات رفاهی در این شهر ها بیش از پیش رشد داشته اند.
فعالیت های تفریحی و بازرگانی نیز در کنار گردشگری زیارتی ایران صورت می پذیرند. جایگاه مثبت تفریحات سالم در اسلام باعث شده است که در شهر های زیارتی مراکز تفریحات و خرید اقبال خوبی داشته باشند و احداث مراکز تفریحی در شهر های زیارتی می تواند بسته ی مسافرتی زائران را تکمیل کند و در آمد حاصل از زیارت را برای شهر های زیارتی افزایش دهد.
زیارت امروزه یکی از مهم ترین پتانسیل های گردشگری ایران را تشکیل می دهد. البته بخش زیادی از خروجی گردشگران از کشور را نیز سفرهای زیارتی تشکیل می دهند. جبران هزینه های زیارت ایرانیان در خارج از کشور می تواند از طریق گردشگری زیارتی تا اندازه ی زیادی صورت پذیرد. گردشگران عراقی می توانند بازار هدف مناسبی برای ایران باشند.
زائران عراقی اغلب علاوه بر زیارت شهر های مشهد و قم علاقه ی فراوانی به استفاده از امکانات گردشگری و تفریحی و بازدید از سایر شهر ها به خصوص شهرهای شمالی ایران دارند. اقامت در هتل های لوکس و استفاده از امکانات پر هزینه در شهر های زیارتی توسط گردشگران عراقی بیشتر از زائرین ایرانی اتفاق می افتد. بنابراین توسعه ی امکانات رفاهی در شهر های زیارتی می تواند راهکار مناسبی برای درآمد زایی از توریسم خارجی در ایران باشد.
در وضعیتی که در صنعت گردشگری ایران همه ی ذهنیت ها به سوی جذب گردشگران اروپایی متمایل است، گردشگری زیارتی و علی الخصوص بازار گردشگران عراقی یک از بزرگترین پتانسیل های گردشگری در ایران را تشکیل می دهند و غفلت از این حوزه تاکنون از ورود حجم کلانی از گردشگران به ایران جلوگیری کرده است.
شاید توجه به گردشگری زیارتی و گردشگری ادیان در همه ی زمینه ها و ابعاد آن بتواند راه حل خروج ایران از رکود گردشگری باشد.
