سند راهنمای مدیریت منظر شهری (راهنمای طراحی)
در این مطلب می خوانید:
آنچه یک راهنمای طراحی انجام می‌دهد
معمولا تدوین کتب راهنما در موضوعات مختلف با هدف مشخص نمودن راهنمای عمل صحیح برای استفاده کنندگان از آن توسط سازمان های مرتبط با موضوع، شرکت مهندسین مشاور و یا افراد حقیقی صورت می گیرد که باید برای اجرا و به کارگیری ضوابط و اصولی که در آن ها مطرح می گردد به تایید سازمان و ادارات ذی صلاح برسد. بدیهی است با در نظر گرفتن سیمای بصری شهرها و وجود اغتشاش بصری در شهر، لزوم تدوین چنین کتبی که راهنمای عمل صحیح برای سازمان ها، ادارات، مشاوران، طراحان و … قرار گیرد، مشخص می گردد. از آنجایی که مدیریت منظر شهری با ابعاد مختلف و گسترده ای که دارد لزوم توجه به چنین سندی و تلاش در جهت به کارگیری مفاهیم آن کمک بزرگی برای بالا بردن کیفیت محیطی و بصری شهرها می کند.
در این مطلب توضیحاتی از مفهوم اسناد راهنما و سند راهنمای منظر شهری ارائه می شود.
راهنمای طراحی
راهنمای طراحی سند هدایت دقیقی را تهیه می‌کند که نحوه‌ی تحقق‌پذیری گونه‌های خاصی از ساخت و ساز را منطبق بر سیاست های طراحی برنامه توسعه ارائه می‌نماید. یک راهنما شامل:
- مجموعه‌ای از اصول مرتبط با موضوع را با مثال تبیین می‌نماید.
- نقاط ضعف و کاستی های متعارف طراحی را شناسایی نموده و برای اجتناب از آن‌ها کمک می‌نماید.
- مبنایی را برای اثبات در تصمیمات شهرداری ها به منظور رسیدگی به درخواست های متقاضیان صدور پروانه‌ی شهرسازی ایجاد نموده و نیز بستر مذاکره را فراهم می‌کند.
- شهرداری را قادر می‌سازد که پیرامون تعهدش به طراحی با تمام افرادی که به نوعی در فرایند توسعه درگیر می‌باشند، تبادل نظر نماید.
- برخی از راهنماهای طراحی (مانند دیش های ماهواره) ممکن است به یک سیاست منفرد مرتبط باشند و برخی که از موضوعات پیچیده‌تری برخوردارند (مثل توسعه‌ی کاربری مختلط) به چندین سیاست مرتبط خواهند بود.
آنچه یک راهنمای طراحی انجام می‌دهد
راهنماهای طراحی از متداول‌ترین ساز و کارهایی هستند که توسط شهرداری‌ها (و دیگران) مورد استفاده قرار گرفته و طرح توسعه را تحت تأثیر قرار می‌دهند. موفق‌ترین راهنماها آن‌هایی هستند که از حمایت تمام مقامات رسمی شورا و اعضای کمیته برنامه‌ریزی برخوردارند و به روشنی سازندگان، معماران و دیگر کاربران محلی آن‌ها را درک می‌کنند.
راهنماهای طراحی می‌توانند الهام‌بخش طرحی خلاقانه و درعین‌حال متناسب با زمینه و بستر محلی باشند. آن‌ها قادرند استاندارد های گونه خاصی از توسعه که مشکلات آن شناسایی شده‌اند را ارتقا داده و پاسخ سوالاتی که بارها توسط متقاضیان صدور پروانه‌ها شهرسازی پرسیده می‌شود را بدهند.
راهنماهای طراحی، شهرداری‌ها را قادر می‌سازند تا توسعه را در ارتباط با موضوعات ویژه‌ی طراحی و گونه خاصی از توسعه هدایت کنند و سیاست های طراحی را در (برنامه‌ی توسعه) شفاف سازند. در مواردی که مقامات رسمی شورا مرتبا توصیه و مشاوره‌های مشابهی را بیان می‌کنند، تدوین یک راهنمای طراحی می‌تواند استفاده‌ی موثری از مهارت های طراحی یک شورا را موجب گردد.
اسناد هدایت طراحی شهری می‌توانند:
- دیدگاه‌ها و ارزش های طرف های ذی‌نفع، از جمله مردم محلی را منعکس کنند.
- مبنایی شفاف برای گفت و گو یا مذاکره بین شهرداری، شرکا، سازندگان و مردم محلی، ارائه کنند.
- در پیشبرد مذاکراتی که در مورد اصلاحیه‌ها یا تجدیدنظرها انجام می‌شود، موجبات صرفه‌جویی در زمان و تلاش های انجام‌شده را فراهم آورند.
- وسیله‌ای برای رسیدن به توافق جمعی و حمایت از طرح‌ها فراهم کنند.
اسناد هدایت مدیریت منظر شهری
در اسناد هدایت مدیریت منظر شهری می‌بایست با ارزیابی دقیق و کامل ویژگی های محلی و در نظر داشتن عواملی نظیر استانداردها و ملاحظات مختص ناحیه مورد نظر و استفاده از ضوابط کنترل معماری، ارتباط بصری ساختمان با زمینه تعریف شده و بر نقش منظر شهری تأکید شود. لازم به ذکر است، موضوع مورد نظر در این جا نه تنها فرم ساخت و ساز بلکه نحوه ارزیابی فضاهای عمومی و خصوصی و نقش آن‌ها در تجربه فرد از شهر است.
از این طریق مقولات مورفولوژی شهری و الگوی توسعه، ارتباط بین نقش و زمینه، درجه محصوریت فضا، فرم و دانه‌بندی شهری، طبیعت عرصه عمومی و حس مکان تماما مورد نظر قرار می‌گیرند. این امر نشان می‌دهد که اصول منظر شهری تنها با ایجاد ترکیبات خوش نما منحصر نشده و کاملاا با فرم شهری و ملاحظات عرصه عمومی پیوستگی دارد.
لزوم در نظر داشتن فرم زمین و عناصر طبیعی در کنار مقیاس و تناسبات ساختمان‌ها، ارتفاع آن‌ها، عناصر منظر شهری و عناصر تاریخی و یا اطمینان از اینکه ساخت و سازهای جدید در ارتباط با منظر خیابان و حال و هوای محیطی مرکز شهر و در ترکیب با آن صورت خواهد گرفت، نشان‌دهنده لزوم توجه به ارتباط بصری فرم ساخت و ساز با بستر توسعه و فرم محیط طبیعی است.
جایگاه برنامه‌ای سند مدیریت منظر شهری
رویکرد استراتژیک به طراحی و برنامه‌ریزی در شهرها سبب شده تا در سطوح مختلف ابزار هدایت شهر مطرح شود. راهنمای طراحی به عنوان یکی از این ابزارها در گونه‌های مختلفی مانند (تجویزی و توصیه¬ای و …) قسمتی از امر هدایت را بر عهده دارد. این راهنما که مسلما از نتایج بر گرفته از مشاهدات و مطالعات اولیه و تحلیل آن‌ها منتج می‌شود در سطوح مختلف قابلیت تحقق دارد.
محتوا و اهداف چارچوب مدیریت منظر شهری
به اعتقاد کوین لینچ اندام‌های شهری مدام در حال تغییر و تحول می¬باشند و خود را با نیازهای جوامع تطبیق می¬دهند. لیکن این تغییرات می‌تواند در جهت ارتقاء و یا تهدید باشد و وظیفه مدیریت منظر شهر آن است که:
- کیفیت‌های بصری را شناسایی نماید
- بستر تغییرات را تشخیص دهد
- عرصه تغییرات را کنترل نماید
- فرآیند مطلوب را هدایت نماید
بحث مدیریت منظر شهری در قالب ابزار راهبری محتوا می‌یابد و حاوی دو بخش ذیل است:
- نظام تشکیلاتی کنترل و راهبری (تحت عنوان کمیته‌های بازنگر)
- اسناد کنترل و راهبری تحت عنوان چارچوب مدیریت منظر شهری
مطالعات مدیریت منظر با اهداف ذیل تهیه می‌شود:
- تشخیص هویت بصری شهر
- کنترل تغییرات نامطلوب
- جهت‌دهی و راهبری توسعه در جهت حفظ و ارتقا هویت بصری
- حفظ و ارتقا کیفیت‌های انواع منظر شهری
- کنترل و راهبری ساخت و ساز بلند مرتبه
- حفظ و ارتقا خوانایی عناصر سازمان فضایی
- کنترل و بازنگری مناظر سیمای شهری.
نتیجه گیری و ارائه راهکار: سند راهنمای مدیریت منظر شهری
سند راهنمای مدیریت منظر شهری و سایر اسناد می تواند به عنوان راهنمای عمل صحیح در اختیار مخاطبان خاص خود قرار گرفته و به لحاظ اجرایی نیز همه مخاطبان از دستورالعمل واحدی در پروژه های اجرایی خود بهره گیرند و این کار از سردرگمی و ارائه شیوه غیر کارشناسانه جلوگیری می نماید. طبق دسته بندی که انواع اسناد راهنما دارند سند راهنمای مدیریت منظر شهری از نوع اسناد راهنمای موضوع محور بوده یعنی در موضوع خاص تدوین می شوند و با توجه به مشکلاتی که شهرهای ما به لحاظ کیفیت منظر شهری دارند وجود چنین سند راهنمایی می تواند بسیاری از مشکلات را برطرف نماید.
ارائه راهکار:
- تدوین سند راهنمای مدیریت منظر شهری با مبانی و اصول ذکر شده در بالا و با در نظر گرفتن ویژگی های مختلف شهرهای ایران ضروری می باشد.
- در تدوین سند راهنمای مدیریت منظر شهری تیم کارشناسی از افراد متخصص دانشگاهی، دستگاه های اجرایی و … استفاده شود.
- مشخص نمودن سطوح منظر شهری به صورت دقیق و تفکیک شده همراه با بیان زیر مجموعه های آن به دلیل گستردگی این مفهوم تا بتوان به راحتی سند راهنمای مدیریت منظر شهری برای کشور را تدوین نمود.
- در برگرفتن تمامی ابعاد موضوع منظر از سطح طرح تا اجرا و نظارت و پیگیری توسط سند راهنمای مدیریت منظر شهری
- مشخص نمودن ابعاد ماهوی و رویه ای به طور واضح در سند راهنمای مدیریت منظر شهری
مطالب مرتبط:
راهنمای طراحی و اجرای ورودی شهرها
منظر فرهنگی شهر چگونه شکل می گیرد؟ (راهکارهای اجرایی)
منابع
1. بصیری مژدهی، رضا و دانش، علی‌رضا، «به کمک طراحی : طراحی شهری در نظام برنامه ریزی: به سوی تجربه ای بهتر»، انتشارات طحان، چاپ اول، 1387.
2. بیات، الهام، «تدوین سند راهنمای مدیریت بصری شهر»، پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: جهانشاه پاکزاد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان، رشته طراحی شهری، 1392.
3. زمانی فرد، سید هادی، «راهنمای تهیه چارچوب مدیریت منظرشهری معطوف به ارتقا هویت بصری»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه شهید بهشتی، استاد راهنما: کامران ذکاوت، استاد مشاور: جهانشاه پاکزاد، پاییز 1390.
4. کوآن، رابرت، «اسناد هدایت طراحی شهری، چارچوب طراحی شهری، دستور کار توسعه و طرح جامع سه بعدی طراحی شهری»، ترجمه: کوروش گلکار و سولماز حسینیون، ناشر اسلیمی، چاپ اول، 1385 .
