راهنمای طراحی و اجرای ورودی شهرها
قبل از مطالعه این مطلب این مطالب را بخوانید:
در این مطلب می خوانید:
جمع بندی و ارائه راهکار اجرایی: منظر در ورودی شهر
امروزه ورودی شهرها بسیاری از نقش ها و کارکردهای خود را از دست داده اند و باعث بوجود آمدن نوعی حس بی هویتی، از بین رفتن تناسب فضایی محیط کالبدی _ اجتماعی و ناشناخته ماندن افراد نسبت به یکدیگر شده اند. از جمله مسائلی که ورودی شهر ها با آن مواجه هستند این است که ساختمان ها و فضاهایی ایجاد می شوند بدون اینکه به مسائل زیبایی شناختی و منظر شهری که باعث ایجاد حس مکان و آرامش می شود توجهی داشته باشند. عملا ورودی شهر ها به مکان هایی فقط برای گذر از محیط خارج یک شهر به محیط درون شهر تبدیل گشته بدون اینکه واجد خصیصه های کیفیت محیطی شهر مقصد باشند.
اهمیت موضوع منظر در ورودی شهر ها به قدری است که هر ورودی با نمادها و ویژگی های خاص خود و نشان دادن عواملی که مخصوص آن شهر خاص است، می تواند در ایجاد حس تعلق و هویت در میان ساکنان و تازه واردان به شهر ایجاد کرده و تا جایی که همه ورودی شهرها را با ویژگی هایی که آن شهر دارد بشناسند و باعث ایجاد منظر شهری مطلوب و به یاد ماندنی همراه با ایجاد حس دعوت کنندگی برای مسافران باشد.
تعریف منظر
منظر شهری هنر یکپارچگی بخشیدن بصری و ساختاری به مجموعه ی ساختمان ها، خیابان ها و عناصر موجود در آن ها و فضاهایی است که محیط شهری را می سازد در واقع از ترکیب فضاهای مصنوع و طبیعی تشکیل می شود.
منظر یک شهر مجموعه ای از عوامل طبیعی و مصنوع است که تحت تاثیر ویژگی های خاص طبیعی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی آن شهر خاص شکل گرفته و محل به عینیت در آمدن مشخصات خاص آن شهر است.
منظر شهری نزد ساکنین شهر، حامل معناست؛ به نحوی که تاریخ، فرهنگ، طبیعت و خاطرات جمعی نسل های مختلف را از دیدگاه های متفاوت بیان می کند، در واقع منظر پدیده ای عینی- ذهنی، پویا و نسبی است که محصول تعامل انسان با محیط و جامعه با تاریخ است. منظر شهری در ابتدا ادراکی محسوس از محیط شهر در ناظر پدید می آورد و به دنبال آن در ارتباط با ذهنیت ناظر تکمیل می شود.
ادراک منظر شهری
منظر شهر برآیند مجموعه ادراکات محسوس و ذهنیت انسان از محیط شهری است. در ابتدا ادراکات محسوس نتیجه تاثیر همه عواملی است که حواس انسان را متاثر می‌کند. در مرحله بعد شناخت محسوس از محیط در ترکیبی مادی- معنوی با ذهنیت و خاطرات افراد موجودی جدید خلق می‌کند که منظر نام دارد.
در اولین قدم ادراک منظر شهری، ادراکی محسوس است که موجب نشاط، لذت، ترس، آزردگی و سایر واکنش های حسی انسان می‌شود. در حقیقت عمده‌ترین اثر کیفیت سیمای شهر در محدوده این گروه از واکنش های روحی به ظهور می‌رسد. ادراکات محسوس از منظر شهر، تنها در زمینه عناصر بصری نبوده، بلکه سروصدای محیط، بو و سایر عوامل تاثیر گذار بر حواس انسانی نیز در شکل‌دهی به آن ایفای نقش می‌کنند.
انواع منظر
منظر مصنوعی: منظری است که توسط انسان ایجاد می شود مثل ساختمان ها و مبلمان و راه ها و …
منظر طبیعی: شامل درختان و تپه ها و آب ها و … است.
وضعیت قرارگیری ساختمان در منظر نیازمند بررسی ترکیب احجام، صفحات و خطوط موجود در منظر است تا تعادلی هماهنگ ایجاد شود. ساختمان ها می توانند براساس وضعیت زمین شناسی بسترشان برای مثال قرارگیری به صورت زاویه ی قائم نسبت به هم، شکل زمین (مانند قرارگیری به صورت موازی با خطوط تراز) یا سایر ویژگی ها مانند لبه های یک فضای تعریف شده توسط درختان یا جنگل، استقرار یابند.
در منظر، خطوطی مانند خیابان ها یا مسیر اغلب حس جهت را ایجاد و بیننده را به سمت آن ها هدایت می کنند. این مسئله به خصوص در مواردی با خط های خمیده که اندک اندک در گوشه ای ناپدید می شوند، صادق است که یک حس رمزآلود و دعوت کننده ایجاد می کنند. موقعیت توده ی درختان ممکن است دقیقا برای هدایت چشم به سمت ویژگی خاصی، احتمالا به عنوان یک عنصر نقطه ای چشمگیر طراحی شده باشد. عناصر طبیعی ممکن است جهت را نمایش دهند، به دلیل روشی که شکل گرفته و رشد کرده اند. درختان به طور طبیعی به سمت نور رشد می کنند یا می توانند توسط باد شکل داده شوند.
ورودی شهر
اولین فضایی که مسافرین با آن برخورد می کنند ورودی شهر است. لذا می توان اینگونه گفت که اولین تصویر ذهنی از یک شهر به وسیله مبادی ورودی آن ایجاد می شود. این تصویر ذهنی در ارزش گذاری مخاطب بر کیفیت محیطی بطن شهر (از طریق پیش داوری) بسیار تاثیرگذار است. یک ورودی موفق ورودی ای است که بتواند در حین ورود، دریافتی سریع و چشم اندازی نسبتا فراگیر از یک شهر را در اختیار مخاطب (وارد شونده) قرار دهد.
ورودی شهر دربرگیرنده یک مسیر حرکتی است که جریان ورود به شهر (از بیرون به درون) از طریق آن میسر می شود. این عرصه که حد فاصل محیط مصنوع درون شهر و بستر طبیعی بیرون شهر می باشد ضمن آنکه از مختصات نسبی هر دو محیط (بیرون و درون) بهره برده است از شخصیت و هویت مستقلی نیز برخوردار می باشد.
نقش های ورودی شهر
ورودی شهرهای گذشته تا امروز را می توان در قالب نقش های زیر بررسی نمود که گذر زمان اهمیت این نقش ها را دگرگون نمود و به تعریف وظایف جدید از ورودی پرداخته است.
نمودار 1: نقش های ورودی شهر
جمع بندی و ارائه راهکار اجرایی: منظر در ورودی شهر
با بررسی دقیق تحولاتی که از گذشته تا به امروز به لحاظ فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فن آوری در منظر ورودی شهرها اتفاق افتاده مبین این نکته است که با گذشت زمان الگوهای سکونتی جامعه در سکونتگاه ها تحت تاثیر قرار گرفته اند. از طرفی با تغییر شیوه ها و ابزارهای حمل و نقل فضاهای ورودی شهرهای قدیم از دروازه و برج و باروی هماهنگ و تعریف شده به کریدورهای ورودی با ساختمان های زشت و فرسوده مسکونی، تعمیرکاری ها، کاربری های نظامی، انبار مصالح، اسقاطی اتومبیل، تعویض روغن و فضاهای متروکه و سامان نیافته تبدیل شده اند که حاکی از رشد و توسعه بی رویه شهرهای امروزی کشور است که منظر نامطلوبی در ورودی شهرهایمان ایجاد کرده است.
ورودی ها که نمایانگر و چکیده بطن شهرها می باشند و مهمترین عناصر القاء کننده از کلیت یک موضوع به عنوان اصلی ترین عامل نشانگر هویت و تاثیرگذارترین موضوع بر برداشت ذهنی وارد شوندگان محسوب می گردند. عناصر خاطره انگیز و هویت بخش در طراحی ورودی ها بر ایجاد نقشه و منظری مطلوب در ذهن عابران موثر بوده و بایستی مدنظر طراحان واقع گردند.
راهکارهای اجرایی:
- قراردادن اجزا و المان های هویت بخش به عنوان منظر مصنوع در ورودی شهرها
- ایجاد فضای سبز طراحی شده و سامان دادن به وضعیت منظر طبیعی در ورودی شهرها
- در نظر گرفتن سرعت حرکت و تطبیق آن با ادراک انسان و نحوه چیدمان عناصر مصنوع و طبیعی در محدوده منظر ورودی شهرها
- به وجود آوردن عناصر هویت بخش در فضا و ایجاد زمینه های آسایش و راحتی برای مسافران به وسیله قرار دادن مبلمان مناسب، کاربری های متنوع و متناسب با این فضا و … برای ایجاد تعلق خاطر و حس مکان مطلوب در مسافران به هنگام ورود به شهرها
- توجه به زیباسازی منظر ورودی شهرها به وسیله نورپردازی در شب، قرار دادن المان های مختلف، گل کاری و تبلغات مناسب به همراه استفاده از هنر گرافیک شهری برای زیبا شدن محیط در جهت جذب مسافران به شهرها
منابع
1. داودپور، زهره و مغاره، وحید، «ضوابط ارزیابی نقش و کارکرد دروازه و فضای ورودی شهرها (نمونه موردی: دروازه قرآن شیراز)»، فصلنامه آبادی، شماره 61و62، زمستان و بهار، 1388.
2. ساشورپور، مهدی و مجتبی زاده، عاطفه و بیات، الهام، «اصول طراحی منظر شهری در ورودی شهرها»، همایش ملی منظر شهری، تهران، آذر ماه 1389.
3. کالن، گوردون، «منظر شهری»، ترجمه: منوچهر طبیبیان، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1377.
