حدیده کاری چیست؟ نام و نشان این اصطلاح هیچ گونه رمز و رازی از باطن این عملیات را بازگو نمی‌کند. حدیده کاری عملیاتی است که روی فلزات به ویژه فلزات میله‌ای مانند صورت می‌گیرد. در حدیده کاری از وسایل و تجهیزاتی متنوع و مختلفی استفاده می‌شود. روش‌های مختلفی نیز برای حدیده کاری وجود دارد. در این مقاله از ویکی ساختمون می‌خواهیم اول به تعریف حدیده کاری و سپس به بررسی انواع آن و چگونگی اجرای آن بپردازیم.
حدیده کاری چیست؟
همان‌طور که در بالا نیز عنوان شد، حدیده کاری عملیاتی اجرایی بر انواع فلزات است. در عملیات حدیده برداری با استفاده از تجهیزات دستی یا ماشینی سعی می‌شود که قسمت‌هایی از میله‌های فلزی را بتراشند. به عمل تراشیدن این میله‌ها، براده برداری می‌گویند. هدف از براده برداری روی میله‌های فلزی ساخت وسیله‌هایی مانند پیچ است.
تجهیزاتی که در حدیده کاری فلزات به کار برده می‌شوند عمدتاً ساختاری دندانه‌ای و شیاری دارد. میله‌های فلزی در داخل این مجرای شیاری محکم می‌شوند. سپس با چرخیدن میله یا دستگاه حدیده کاری، عمل براده برداری روی میله فلزی صورت می‌گیرد.
انواع حدیده
حدیده‌های را از جنس فولاد کربن دار به و صورت چپ‌گرد و راست‌گرد و در دو سیستم متریک و اینچی می‌سازند. از طرفی حدید را می‌توان به شکل و ساختار‌های مختلفی از جمله یک پارچه و چند پارچه یافت که هر یک کاربردهای خاص خو د را دارند. در ادامه انواع دسته بندی حدیده‌ها آورده شده است.
انواع حدیده بر اساس سیستم
حدیده‌ها عمدتاً بر اساس نحوه عملکرد به دو نوع ماشینی یا نیمه خودکار و دستی دسته بندی می‌شوند. در حدیده‌های ماشینی که به صور نیمه اتوماتیک کار می‌کنند از نیروی برق کمک گرفته می‌شود و برای اجرای کارهای بزرگ‌تر که به قدرت زیادی نیاز است استفاده می‌شود. حدیده‌های ماشینی در ابعاد و قدرت‌های مختلفی ساخته می‌شوند و توانایی اجرای براده برداری روی هر اندازه و نوع فلزی را می‌توان در آن‌ها تعبیه کرد.
حدیده دستی نیز که برخی به آن جغجغه هم می‌گویند، از جنس‌های مختلفی ساخته می‌شود. از حدیده‌های دستی در عملیات‌های کوچک‌تر که به قدرت کمتری نیاز است استفاده می‌شود. حدیده‌های دستی را عمدتاً از فولادهای کم کربن می‌سازند. در ساخت آن‌ها از استیل نیز استفاده می‌شود.
حدیده‌های دستی دارای شیارهای بسیار تیزی هستند که عملیات براده برداری روی میله‌های فلزی را به سرانجام می‌رسانند. حدیده‌های دستی ممکن است از لحاظ ساختار دارای شکاف باشد که به آن حدیده درزدار و ممکن است که فاقد شکاف باشد که به آن حدیده بدون درز می‌گویند.
انواع حدیده بر اساس ساختار
حدیده‌هایی که به منظور براده برداری و تراش میله‌های فلزی استفاده می‌شوند می‌تواند که ساختار‌های مختلفی داشته باشند. بر همین اساس انواع حدیده را در دسته‌های زیر قرار می‌دهند.
حدیده گرد
این نوع از حدیده در واقع یک قطعه ساخته شده از فولاد است. شکل آن دایره ای و داخل آن از شیارهایی تیز پر شده است. ممکن است دارای یک سری شکاف باشد که کار آن تنظیم دقیق عملیات براده برداری و ایجاد پیچ است. در این نوع از حدیده 3 پیچ کوچک برای تنظیم بهتر در دسته حدیده تعبیه شده است.
حدیده دو نیم
ساختار این حدیده به گونه‌ای است که از دو بخش کاملاً جدا از هم تشکیل شده‌اند که در صورت لزوم می‌توانند از طریق پیچ تنظیم به یکدیگر متصل شوند.
حدیده شش گوش
حدیده‌های شش گوش نیز که ساختاری مشخص دارند دارای شیارها و دندانه‌هایی کمتر برنده و تیز دارند از این نوع حدیده بیشتر به منظور ترمیم پیچ‌هایی که قبلاً تهیه شده‌اند استفاده می‌شود.
انواع حدیده بر اساس کاربرد
حدیده‌ها بسته به کاربردی که دارند دارای انواع مختلفی هستند. براده برداری برای لوله با براده برداری پیچ تفاوت‌هایی دارد. از این رو، حدیده را می‌توان با توجه به نوع کاربری و کاربردی که دارد به دو نوع یک پارچه و چند پارچه تقسیم بندی کرد.
حدیده یک پارچه
از حدیده‌های یک پارچه زمانی استفاده می‌شود که پیچ بری فقط با قطرهای مشخص به کار برده شود. پیچ‌های فولادی تا 16 میلی‌متر، سبک تا 20 میلی‌متر و پیچ‌های برنزی تا قطر 33 میلی‌متر در این نوع از حدیده‌ها استفاده می‌شوند. این حدیده دارای دو نوع شش گوش و گرد هستند که در بالا مفصل به تشریح این دو نوع پرداختیم.
حدیده‌های چند پارچه
در هنگام کار با حدیده‌ها، در اثر تراشکاری مقداری براده آهن تولید می‌شود. هر چقدر پیچ بزرگ‌تر باشد مقدار این براده‌ها هم بیشتر خواهد بود. از این رو در پیچ‌های بزرگ که مقدار براده زیاد است، نمی‌توان از حدیده‌های یک پارچه استفاده کرد و به ناچار باید از انواع چند پارچه بهره برد.
برای حدیده کاری پیچ‌های بزرگ با استفاده از حدیده‌های چند پارچه طی چند مرحله، به آرامی پارچه‌ها به یکدیگر نزدیک می‌کنند تا دنده‌ها در کنار هم کامل شوند و فرآیند براده برداری صورت پذیرد. برای انجام عمل حدیده کاری بر روی پیچ‌های متوسط هم حدیده چند پارچه به کار برده می‌شود.
حدیده لوله
حدیده لوله در واقع نوعی از حدیده‌های چند پارچه هستند که کاربرد کاملاً مخصوصی دارد. از آنجایی که حدیده‌های لوله ساختاری چند بخشی دارند پس در عملیات حدیده کاری باید نهایت دقت را داشت تا لوله را به درستی تنظیم کرد. هر گونه انحراف باعث خراب شدن کل عملیات می‌شود. برای جلوگیری از این انحرافات سعی می‌کنند که پارچه‌ها را قسمت پشتی به نحوی ثابت کنند.
برای اتصال لوله‌ها به یکدیگر، گرفتن انشعاب و انتقال آن‌ها به نقاط مختلف و به دلیل روی اندود بودن جداره داخلی و خارجی این لوله‌ها و جلوگیری از آلودگی آب بهداشتی درون لوله، آن‌ها را به یکی از روش‌های اتصال فـلزات به یکدیگر متصل می‌کنند. این روش را اصطلاحاً اتصال دنده‌ای می‌گویند. در این روش پس از بریدن لوله و برقو زدن دهانه داخلی لوله‌های برش خورده، دو سر آن را حدیده می‌کنند.
با استفاده از این وسیله، دیگر نیازی به گردش کامل دسته حدیده نیست بلکه مانند تلمبه زدن می‌توان زاویه دسته را مقداری بالا و پایین نمود و هر وقت مجموع این زاویه‌ها به 360 درجه برسد، حدیده یک دور کامل لوله را دنده می‌کند.
قطعه‌ای را که بر روی بدنه حدیده قرار گرفته و عمل حدیده کاری را انجام می‌دهد، پارچه حدیده می‌گویند. جنس این پارچه‌ها را معمولاً از فولاد کربن دار و یا فولاد آلیاژی در اندازه‌های مختلف بر حسب اینچ می‌سازند. پارچه‌های این نوع حدیده‌ها را به گونه‌ای می‌سازند که با یک دست پارچه بتوان پیچ‌هایی را که دارای گام مساوی می‌باشند، حدیده کرد. دندانه‌ها را نیز به نحوی درمی آورند که در انتها به منظور آب بندی، دارای فرم مخروطی باشند.
مراحل حدیده کاری دستی
برای ساختن پیچ‌ها به روش حدیده کاری دستی اول از همه باید میله فلزی مناسب را انتخاب کرد. قطر میله باید در مقایسه با قطر بزرگ پیچ مقداری کمتر باشد زیرا هنگام حدیده کاری، نیروی برشی اعمال شده می‌تواند دندانه‌ها را به سمت خارج فشرده کند. برای انتخاب قطر مناسب میله باید آن را از طریق معادله زیر محاسبه کرد. قطر میله برابر با کسر قطر بزرگ پیچ بر حسب میلی‌متر (d) از حاصل‌ضرب یک‌دهم (0/1) در گام پیچ بر حسب میلی‌متر (p) است.
از طرفی هم سر میله باید حداقل به اندازه قطر کوچک پیچ و تحت زاویه 45 درجه پخ زده شود تا به این طریق بتوان به راحتی با کار درگیر شود و از طرفی احتمال کج شدن حدیده کاهش یابد. پس از آماده کردن میله طبق مراحل زیر باید پیش رفت.
- با استفاده از لب گیره مناسب آن را به صورت عمود در داخل گیره تثبیت می‌کنیم.
- در مرحله بعد باید دسته حدید را به نحوی در دست گرفت که اعمال نیرو به صورت یکنواخت و گردشی ممکن باشد.
- در گام بعدی هم‌زمان با اجرای حرکت گردشی، آن را به سمت قطعه کار هدایت می‌کنیم. جهت این گردش به راست‌گرد یا چپ‌گرد بودن حدیده بستگی دارد.
- بعد از جا افتادن حدیده می‌توان با استفاده از گونیا نسبت به عمود بودن امتداد حدیده نسبت به محور پیچ از چند طرف اطمینان حاصل کرد. در صورت عمود بودن، عملیات حدید کاری را باید بدون هیچ گونه فشار اضافی و صرفاً با چرخیدن حدیده به پیش برد.
- به منظور جلوگیری از خراب شدن دندانه‌های ایجاد شده در اثر حدیده کاری باید حدیده را در هر نیم دور حرکت دورانی، کمی به جهت عکس برگردانید تا براده‌ها بشکنند.
- در آخر هم پس از اتمام حدیده کاری با استفاده از ابزار اندازه گیری دقیق مانند کولیس قطر پیچ بزرگ و همچنین عمق دندانه‌ها و گام پیچ را اندازه بگیرید.
مراحل حدیده کاری ماشینی
اول از همه چیز قطعه مورد نظر روی دستگاه محکم می‌شود و عملیات پیشانی تراشی و رو تراشی به منظور آماده کردن قطعه صورت می‌گیرد. براده برداری تحت فشار زیادی صورت خواهد گرفت و قطعه بعد از اتمام عملیات حدیده کاری شاید مقداری بزرگ شده باشد و به همین دلیل قطر میله آماده شده باید کمتر از قطر نهایی میله پیچ باشد. مراحل حدیده کاری ماشینی به شرح زیر است.
- آماده کردن میله طبق دستورالعمل بالا
- با زاویه 45 درجه‌ای که به رنده گیر داده می‌شود، پخ سر میله را قبل از عملیات پیچ بری می‌زنیم.
- نگه‌دارنده حدیده را به قسمت سر گلویی یا همان دستگاه مرغک تکیه می‌دهیم و با استفاده از مرغک حدیده را به سر میله مماس می‌کنیم.
- دستگاه حدیده را روی حداقل دور تنظیم کرده و با حرکت دسته، حدیده را می‌چرخانیم و به ازای هر حرکت رو به جلوی حدیده، دسته مرغک را چرخانده و دسته حدیده با نیروی کمی به جلو می‌رود.
- در مرحله بعد اهرم کلاچ را به پایین حرکت داده تا قطعه مورد نظر به گردش درآید و با درگیری میان حدیده و قطعه، حدیده روی قطعه حرکت می‌کند و عملیات براده برداری صورت می‌گیرد.
- در انتها نیز اهرم کلاچ را بر می‌گردانیم تا حدیده از درگیری با میله خارج شود.
سخن آخر
حدیده کاری عملیاتی است که روی میله‌های فلزی صورت می‌گردد. این عملیات باعث شکل گیری پیچ‌ها می‌شود. انواع مختلفی از حدیده بر اساس شکل، ساختار و کاربرد وجود دارند که در بالا تشریح شدند. حدیده کاری در کل به دو صورت دستی و ماشینی اجرا می‌شود که مراحل هر یک از آن‌ها شرح داده شدند.
