تفاوت برنامه ریزی شهری و طراحی شهری چیست؟
در صورتی که قصد دارید به صورت منظم و جدی این درس ها را یاد بگیرید پیشنهاد ما به شما این است که به صورت گام به گام این محتواها را مطالعه نمایید:
نگاهی گذرا بر برنامه ریزی شهری
منظر شهری چیست و چه ابعادی دارد؟
رشته شهرسازی به عنوان پایه رشته های برنامه ریزی شهری و طراحی شهری ماهیت میان رشته ای دارد و متعاقب آن شاخه های این رشته نیز چنین ماهیتی خواهند داشت لذا به نظر می رسد مفهوم برنامه ریزی شهری با اطلاعات و داده ها و رشته هایی که ماهیت کمی دارند سروکار دارد و طراحی شهری علاوه بر داده های کمی، به داده های کیفی در ایجاد فضاهای شهری توجه دارد و هدف اصلی آن بیشتر بعد کیفی محیط های شهری است. البته وجود برداشت ها و تعاریف متفاوت از طراحی شهری و اختلاف نظرها در تعریف این مفهوم نشان از وجود ماهیت میان رشته ای بودن آن دارد و علاوه بر رشته هایی که سازنده طراحی شهری هستند، هدف اصلی ایجاد این رشته بر قراری ارتباط بین برنامه ریزی شهری و معماری ذکر شده است.
در واقع می توان گفت طراحی شهری به خلق محیط های شهری با توجه به مؤلفه های کیفی و زیباشناختی محیط نظر دارد، در حالی که برنامه ریزی شهری اغلب معطوف به تامین نیازهای کمی ساکنین شهرهاست.
در این رابطه می توانید به این مقالات برنامه ریزی شهری مراجعه کنید:
در زیر مطالبی در مورد رشته های سازنده برنامه ریزی شهری و طراحی شهری ارائه شده است که ما را در درک تفاوت این دو رشته یاری می رساند.
شهرسازی
شهرسازی به معنای علم و نظریه اسکان بشر با مسائل مربوط به سکونتگاه ها اعم از روستا و شهر سرو کار دارد و این ارتباط فقط در حد سازماندهی کالبدی خلاصه نمی شود. شهرسازی با مکان هایی سروکار دارد که محل زیست انسان ها بوده و بنابراین خود زنده و پویاست.
در فرهنگ «لاروس» شهرسازی به مفهوم «علم ونظریه اسکان بشر» تعریف شده است. این لغت به معنی «علم آمایش یا ترتیب دادن کالبدی شهرهاست».
شهرسازی عمدتا بعد از جنگ جهانی دوم به طور جدی مطرح شد.
نمودار 1: شاخه های اصلی علم شهرسازی
در طول چند دهه اخیر، دانش شهرسازی از چهارچوب اولیه خود، یعنی علوم مهندسی و ساختمانی دور شده و روز به روز به حوزه علوم اجتماعی و انسانی نزدیک تر شده است. امروزه دانش شهرسازی به عنوان یک علم و یا فن محسوب نمی شود، بلکه به عنوان یک دانش میان رشته ای تلقی می گردد.
مناسب است که در این زمینه این مطالب را نیز مطالعه کنید:
دانشگاه های دارای رشته طراحی شهری
برنامه ریزی شهری
برنامه ریزی شهری، ساماندهی فضایی ساختارهای کالبدی است. کسی که تصمیم می گیرد در ساختار فضایی دخالت نماید و آن را تغییر دهد و دوباره سامان دهد، برنامه ریز شهری است. کار یک برنامه ریز، خلق آینده و کار یک برنامه ریز شهری، خلق فضاها و بهینه سازی آن ها و یا ساختار بخشیدن به ساختار فضایی شهر است. برنامه ریزی شهری دارای جنبه فیزیکی است. آغاز برنامه ریزی شهری از آمستردام و در سال 1934 بود.
برنامه ریزی شهری با بهره گیری از رشته هایی چون آمار، اقتصاد، جامعه شناسی، ترافیک، اقلیم شناسی، زمین شناسی، جمعیت شناسی و امثال این ها افق های پیش روی شهر را به منظور فراهم آوردن شرایط مناسب زندگی اهل شهر ترسیم می کند. در بسیاری از موارد، برنامه ریزی ها از انسان (اهل شهر) غفلت می ورزند؛ به ویژه هنگامی که با بحث بر سر تهیه برنامه و طرح، موضوعاتی همچون «نوع و شیوه تولید»، «فعالیت ها»، «اقتصاد» و «حرکت» را به عنوان ملاک های اصلی مد نظر قرار داده و حتی اگر از انسان نیز بحثی می نمایند او را به عنوان جمعیت، و در واقع، به عنوان جزیی همچون سایر اجزا مدنظر قرار می دهند. در این موارد، انسان تبدیل به جمعیت (توده) و عدد و رقم می شود.
همین تفکر که انسان را به مثابه قطعه ای از یک ماشین بزرگ تلقی می کند، به طریق اولی شهر را نیز پدیده ای مادی و مکانیکی می انگارد. در حالی که اندکی مداقه در شکل گیری و حیات شهرها نشان می دهد که شهر متشکل از کالبد و قوانین حاکم بر آن به انضمام اهل خویش می باشد به گونه ای که تصور شهر بدون اهل آن ناممکن است. همان گونه که در طرح های شهری جدید تصور حیات و رشد آن بدون شهروندان، ممکن نیست.
در نتیجه برنامه ریزی شهری بیشتر با اطلاعات کمی سروکار دارد و یا تمامی اطلاعات بدست آمده از محیط را به داده های کمی تبدیل می کند.
در اینجا چند مطلب آموزشی داریم که از لحاظ اهمیت و تقدم و تاخر، در یک سطح قرار می‌گیرند:
انواع روش های برنامه ریزی شهری
طراحی شهری
اگر چه رشته طراحی شهری به عنوان یک رشته دانشگاهی ظاهرا عمری طولانی ندارد، و قدمت آن در جهان به حدود پنج دهه پیش یعنی تأسیس رشته طراحی شهری (برای اولین بار) در دانشگاه هاروارد در سال 1960 میلادی و در ایران به حدود سه دهه پیش یعنی تأسیس این رشته در دانشکده هنرهای زیبا می رسد، اما کاربرد این رشته به صورت عینی و عملی در سراسر جهان و از جمله در ایران از قرن ها پیش رایج بوده است.
نمونه آن را در طراحی شهرهای بغداد، اصفهان، کرمان، شیراز و سایر شهرهای مهم و تاریخی می توان مشاهده کرد. برای طراحی شهری در تاریخ شهرسازی ایران، مصادیق واضح و روشنی در مقیاس های متفاوت وجود دارند که نمونه های بارزی از توجه به طراحی شهر و محیط زندگی مطابق تفکرات و آرای خاصی است.
طراحی شهری، به معنای ایجاد فضاهای شهری در مقیاس های مختلف در بستر تفکر و فرهنگ جامعه با ملحوظ نمودن شرایط محیطی به منظور پاسخگوییِ توأمان به نیازهای انسانی (اعم از نیازهای مادی، روانی و معنوی) و مدنی مرتبط، در ضمن همراهی با سایر رشته های علمی، فنی و هنری و بهره گیری از امکانات آنهاست، البته زمینه تخصصی طراحی شهری، یک موضوع و آن: طراحی عرصه های عمومی و شهری در مقیاس شهر و اجزای آن است. در واقع طراحی شهری با عرصه عمومی (یا قلمرو عمومی و یا فضای عمومی) و عناصر تشکیل دهنده آن سروکار دارد. در این رابطه پیشنهاد می کنیم به تعریف طراحی شهری دکتر پاکزاد و تعریف طراحی شهری از دیدگاه های مختلف هم نگاهی بیندازید.
برای طراحی شهری (با تعریفی که از آن ارایه شد) زیرمجموعه هایی را می توان معرفی کرد که اهم آنها عبارتند از: معماری، منظرسازی، باغبانی، طراحی محیط، روانشناسی محیطی، مرمت ساختمانی و شهری، زیباشناسی، رفتارشناسی، ترافیک و غیره.
در کنار مباحث و رشته های یادشده، علومی چون روانشناسی، جامعه شناسی، انسان شناسی، حکمت، فلسفه و سایر علوم انسانی، زمینه ها و قلمروهایی هستند که می توان از آنها به عنوان علوم مرتبط با طراحی شهری یاد کرد و طراح شهر باید تا حدودی با آنها آشنا بوده و در تهیه طرح خویش از مشاوره عالمان آنها بهره مند شود. درباره ارتباط طراحی شهری با سایر رشته ها، گروهی طراحی شهری را هنر طراحی سه بعدی شهر یا به عبارتی سازماندهی سه بعدی عملکردها می دانند که حوزه فعالیت آن بین معماری، منظرسازی، مهندسی و برنامه ریزی است. در این مجموعه این مقاله ها را می توانید به صورت رایگان دانلود کنید:
جمع بندی بررسی تفاوت برنامه ریزی شهری و طراحی شهری
شکاف موجود در مرز مشترک مابین حرفه های معماری و برنامه ریزی شهری و تلاش در جهت ایجاد پل ارتباطی بین این حرفه ها از مهمترین دلایل پیدایش طراحی شهری معرفی شده است. متقابلا برای هر دو حرفه معماری و برنامه ریزی شهری با ظهور طراحی شهری الزامات خاصی ایجاب شده است. از یک سو برنامه ریزی شهری در کنار روش های متعارف عینی و کمی خود، از روش های کیفی تر و پدیدار شناختی که واجد توانمندی بیشتری جهت تبیین تجربه و پیچیدگی شهری می باشند سود جست و توجه به تجلیات کالبدی برنامه ها به ویژه در مقیاس های کوچک و در حد محله رونق یافت. از سوی دیگر، با مطرح شدن طراحی شهری، برای رشته معماری که براساس قواعد جنبش مدرن، منطق و برنامه داخلی بنا را منبع اصلی شکل دهنده فرم فضا تلقی می کرد، لزوم تجدیدنظر جدی و لحاظ دیالکتیکی فرم متناظر، یعنی فرم فضای همگانی پیش آمد.
در واقع می توان گفت وجود ماهیت کمی در رشته برنامه ریزی شهری لزوم ایجاد رشته ای نزدیک به مفاهیم و مقیاس رشته برنامه ریزی شهری ولی با ماهیتی کیفی برای سامان دادن به شهرسازی در شهرها احساس شده است. از طرفی رشته معماری با اینکه بیشتر با طراحی فضاهای خصوصی سروکار دارد ولی از نظر مقیاس در سطح شهر مانند برنامه ریزی شهری نمی تواند عمل کند لذا نیاز هست تا حدی داده ها و اطلاعات کیفی را در مقیاس شهری گسترش بدهد که بتواند با برنامه ریزی شهری ارتباط برقرار بکند، بنابراین ایجاد رشته طراحی شهری به عنوان پلی که این ارتباط دو طرفه را برقرار بکند ضروری بوده است. پیشنهاد می کنیم در انتها برای درک مطلب به این مطالب نیز مراجعه نمایید [ مراحل فرایند طراحی شهری و چارچوب طراحی شهری ].
همانطور که از مطالب ارائه شده پیداست تفاوت اصلی برنامه ریزی شهری با طراحی شهری ماهیت داده های کمی برای رشته برنامه ریزی شهری و داده های کیفی برای طراحی شهری می باشد. البته این نکته را نباید فراموش کرد که هر دو رشته ذکر شده از شاخه های اصلی رشته شهرسازی هستند و با توجه به ماهیت پویای شهر برای برنامه ریزی و طراحی صحیح آن نیازمند همکاری متقابل رشته های برنامه ریزی شهری و طراحی شهری وجود دارد و هیچ کدام به تنهایی قادر به ایجاد فضاهای شهری مطلوب و با کیفیت نیستند.
در حال حاضر درس‌های این بخش به صورت هفتگی در حال انتشار است و قسمت‌های زیر تا کنون منتشر شده است:
تفاوت سیما و منظر شهری ( تعریف سیما و منظر شهری+ راهکارهای اجرایی)
طراحی منظر با تاکید بر سلامت شهروندان
ممنون