بررسی استانداردها و الزامات فضاهای عمومی ساختمان
در مبحث چهارم به تأمین ایمنی، آسایش، بهداشت، بهره دهی مناسب، صرفه اقتصادی فرد و جامعه که جز اصلی ترین اهداف مقررات ملی ساختمان است، پرداخته شده که درواقع این محتوا تعیین کننده شکل، حجم، نحوه قرار گیری فضاها و مقررات مربوط به آن ها و ضوابط اختصاصی تصرف ها می باشد. در ادامه به بیان الزامات کلی و عمومی یک ساختمان می پردازیم.
هر ساختمان باید همواره برای همه بهره برداران و ساکنین آن قابل دسترس بوده و از هر نقطه از بنا شامل زیر زمین ها و کلیه طبقات مسیر های پیوسته، ایمن و بدون مانع تا فضای باز امن عمومی مطابق مبحث سوم مقررات ملی ساختمان فراهم باشد. مسیر های دسترسی و خروج شامل فضاهای ورودی، پلکان ها، شیب راه ها، راه روهای تقسیم، درها و بالکن های بیرونی است که باید با سایر ضوابط مبحث چهارم مقررات ملی انطباق داشته باشند.
فضاهای ورودی ساختمان
در تمام ساختمان ها باید پس از در ورودی اصلی، فضای ورودی مناسب مطابق شرایط زیر وجود داشته باشد:
- در صورت وجود پله یا هر اختلاف سطح یا دیوار در مقابل درب ورودی اصلی باید حداقل1/40 متر از آن فاصله داشته باشد.
- درفضای ورودی ساختمان باید امکان ایستادن چند نفر وجود داشته و دارای سطح آزاد و بدون مانعی برابر با حداقل 1/40*1/40 متر باشد.
- فضای ورودی، ارتفاع زیر سقف از کف تمام شده نباید از متراژ زیر کمتر باشد.
- حداقل 2/1 متر بیشتر از 50 درصد سطح فضا باشد.
- حداقل 2/05متر به صورت محدود در 50درصد باقی مانده سطح فضا باشد.
فضاهای راه رو
- پهنای مفید آزاد و بدون مانع فضای راه رو های ارتباطی داخل ساختمان که در مسیر دسترس و خروج قرار دارند براساس نوع تصرف و برآورد تعداد متصرفان که راهرو مسیر دسترس یا خروج آن ها است محاسبه می شود. اما در هر صورت نباید از 1/40 متر کمتر باشد.
- مکان و اندازه پیش بینی شده برای نصب هر وسیله یا مبلمان برای نشستن یا نگهبانی یا پذیرش باید به گونه ای باشد که پس از نصب آن ها پهنای مفید راه رو به کمتر از پهنای الزامی فوق کاهش نیابد.
- در واحد های تصرف که قابل دسترس بودن آن ها برای افراد معلول الزامی نیست، اگر راه رو ارتباطی در راستای مسیر دسترس و خروج قرار داشته باشد، حداقل پهنای مفید و بدون مانع آن 1/10 متر است، مگر آن که در مقررات اختصاصی تصرفی به گونه ای دیگر تعیین شده باشد.
- راه رو هایی که فقط برای دسترسی به تجهیزات برقی، مکانیکی یا لوله کشی به بهره برداری از آن استفاده می شود باید حداقل 60 سانتی متر پهنا داشته باشند.
- حداقل پهنای الزامی راه رو های مستقیم با بار تصرف 50 نفر یا کمتر که قابل دسترس بودن آن ها برای افراد معلول الزامی نباشد، 0/9 متر است.
- ارتفاع راه رو ها باید با ارتفاع الزامی فضای ورودی انطباق داشته باشد.
درهای ورودی ساختمان ها
هر دری که به عنوان در ورودی اصلی و یا خروجی ساختمان طراحی می شود، باید علاوه بر رعایت الزامات قسمت (نصب و اجرای در ها و پنجره ها) که شامل
- مشخصات تمام در ها و پنجره ها باید با استانداردهای ملی ایران مطابقت داشته باشد.
- درهای شیشه ای کشویی و در های شیشه ای بدون قاب، دیواره و در شیشه ای وان و دوش، قطعات شیشه، در اطراف ورودی های اصلی و خروجی بناها، و تمام در هایی که شیشه در آن ها در ارتفاع پایین از 1/05 متر به کار رفته، استفاده از شیشه های ایمن و غیر ریزنده الزامی است.
- در صورتی که پنجره در فضایی نصب شود که کف آن فضا در ارتفاع بیش از 0/70 متر نسبت به زمین یا فضای مجاور قرار داشته و پنجره به بالکن یا ایوان مشرف نیست، باید آن پنجره در ارتفاع حداقل 1/10 متر از کف فضا نصب شده و یا دارای جان پناهی به ارتفاع حداقل 1/10 متر از کف فضا باشد .
- تعبیه پنجره در محل هایی که خارج از حدود مجاز در این مقررات موجب اشراف به حیاط و ساختمان مجاور گردد، ممنوع است.
- در صورتی که امکان اشراف از معبر عمومی مجاور به داخل فضا های اقامت در ساختمان وجود داشته باشد، لازم است کف پنجره فضا های اقامت در بالاتر از ارتفاع دید عابران تعبیه شود.
- در صورتی که تدابیری برای تهویه فضا هایی مانند انبار پیش بینی نشده باشد که تهویه آن ها الزامی نیست، باید بر روی سطح در، شیار هایی جهت ورود و خروج هوا ایجاد شود.
دراصلی باید از نوع لولایی با پهنای مفید حداقل 90 سانتی متر وارتفاع مفید حداقل 205سانتی متر باشد، مگر آن که در مقررات اختصاصی تصرفی به گونه ای دیگر تعیین شده باشد. در های دو لنگه بدون وادار وسط که به عنوان در اصلی به کار می روند، باید در هنگام باز شدن لنگه فعال حداقل 80سانتی متر پهنای مفید بدون مانع داشته باشد. پهنای هر لنگه در، نباید از 1/20 بیشتر باشد.
تمام درهای واقع در مسیر های دسترسی و خروج در موارد زیر باید موافق جهت خروج بچرخند. این درها:
- درهای واقع در دوربند های خروج .
- درهای واقع در فضاهای پر خطر .
- در های اتاق ها و فضاهای با بار تصرف 50 نفر بیشتر، در این حالت در ها در حالت کاملا باز نباید هیچ یک از ابعاد الزامی پاگرد را بیش از 0/18 متر کاهش دهند.
زمانی که بار تصرف استفاده کنندگان از پاگرد پله 50نفر یا بیشتر است و یا ساختمان دارای مساحت 930 متر مربع یا بیشتر است، مطابق مبحث سوم این در ها در هیچ موقعیتی طی باز شدن نباید اندازه پاگرد را به کمتر از نصف اندازه الزامی کاهش دهند .
در هر طرف، در اصلی باید یک کف یا پاگرد وجود داشته باشد. تراز سطح این کف یا پاگرد باید در هر دو سمت در یکسان باشد. کف یا پاگرد واقع در مسیر و یا خروج الزامی اصلی نباید بیش از 20میلی متر پایین تر از سطح بالایی آستانه در اصلی باشد . مگر در موارد زیر:
- ارتفاع کف یا پاگرد در هایی که در مسیر قابل دسترسی الزامی برای افراد معلول قرار ندارند، مجاز است حداکثر 0/38 متر در نظر گرفته شود.
- ارتفاع کف مجاور در های واقع در جداره خارجی ساختمان که در مسیر قابل دسترس برای افراد معلول یا خروج الزامی قرار ندارند را می توان حداکثر مطابق ارتفاع تعیین شده برای یک پله در نظر گرفت.
- سطح کف و پاگرد های واقع در بالکن های دسترس باید مطابق قسمت بالکن ها در نظر گرفته شود.
- در مسیر های دسترس و خروج اصلی، درها باید طوری طرح، ساخته، نصب و تنظیم شوند که در تمام اوقات استفاده از بنا از سمت داخل به آسانی قابل بازشدن باشد و هیچ عامل باز دارنده ای مانند قفل، کشو، مانع خروج به موقع بهره برداران نشود.
در موارد زیر برای جلوگیری از عمل کردن درب های خروج می توان از قفل و بست استفاده کرد.
- محل های باز داشت.
- در ساختمان های با بار تصرف 300 یا کمتر ، در هایی که واقع در جداره های بیرونی، می توان از سمت داخل به وسایل قفل کننده کلید دار مجهز کرد.
ضوابط و مقررات بالکن ها و سکو های واقع در مسیر ورود و خروج
- ایوان ها و بالکن ها که در مسیر خروجی اصلی ساختمان واقع شده اند علاوه بر رعایت مقررات مربوط به پاگرد ها و همچنین ضوابط قسمت فضاهای نیمه باز باید با ضوابط این قسمت نیز منطبق باشند. این ضوابط:
- ایوان ها یا بالکن های بیرونی که در ابتدا یا انتهای مسیر دسترس قرار دارند باید دارای سطح آزاد و بدون مانعی با حداقل ابعاد 1/40*1/40 متر باشند و این سطح نباید برای هیچ فعالیت یا منظور دیگری در نظر گرفته شود. اگر در اصلی به سمت بالکن باز شود، نباید در تمام مسیر باز شدن عمق و پهنای الزامی بالکن را به کمتر از 90سانتی متر کاهش دهد.
- ایوان ها و بالکن ها در هیچ جهت نباید دارای شیبی بیش از 2 درصد باشند.
- در صورتی که کف ایوان یا بالکن دسترس و خروج اصلی در ارتفاع بیش از 0/70 متر نسبت به کف فضا یا زمین مجاور قرار داشته باشد، باید دارای جان پناه یا حفاظ مناسب باشد.
ضوابط و مقررات راه پله
- در راه پله ساختمان، حداقل اندازه عمق کف پله 0/28 متر است. ارتفاع پله باید به میزانی باشد که مجموع اندازه کف پله و دوبرابر ارتفاع آن بین 0/63 تا 0/64 متر باشد. عمق کف پله از لبه یک کف پله تا تصویر افقی لبه کف بعدی اندازه گیری می شود.
- رعایت مفاد مبحث سوم مقررات ملی ساختمان در مورد راه پله و پلکان الزامی است.
- در تمام ساختمان ها میزان حداقل عرض پله الزامی، بر حسب نوع و بار تصرف و متناسب با تعداد استفاده کنندگان تعیین می گردد. در هر صورت پله هایی با عرض مفید کمتر از 1/10 متر و قفسه پله های دارای پاگردی که عموم از آن استفاده کنند با عرض کمتر از 2/40 متر مجاز نیست، مگر آن که در مقررات اختصاصی تصرفی به گونه ای دیگر تعیین شده باشد.
- حداقل عرض یا شعاع پاگرد، مساوی با عرض پله است.
- حداکثر تعدادپله های بین دو پاگرد باید 12 پله باشد.
- حداقل ارتفاع غیر سرگیر پله ها و پاگرد های آن ها در تمام طول مسیر 2/05 متر است که از لبه هر کف پله اندازه گیری می شود.
- در ساختمان های دارای چهار طبقه و بیشتر بالای زمین حداقل یک پلکان عمومی ساختمان باید تا سطح بام امتداد یابد، مگر در بام هایی با شیب تند تر از 33 درصد و یا بام هایی که هیچ گونه استفاده ای ندارند، که دسترسی از طبقه آخر به آن ها از طریق دیگر امکانات مانند نرد بام مجاز است.
- در ساختمانی که برای بام آن پلکان وجود دارد، دسترسی به بام باید از طریق یک اتاقک خر پشته با مساحت برابر یا کمتر از قفسه راه پله تامین گردد.
ضوابط و مقررات شیب راه های عبور پیاده
- شیب راه های عبور پیاده که در مسیر دسترسی یا خروج اصلی واحد های تصرف قرار می گیرند باید دارای شیبی برابر یا کمتر از 8 درصد باشند. شیب بقیه شیب راه های عبور پیاده در صورتی که قابل دسترس بودن آن ها برای افراد معلول الزامی نباشد، نباید از 12/5درصد بیشتر باشد.
- شیب راه ها باید در بالا و پایین، نقاط گردش حرکت، ورود و خروج فضاها، درب ها و یا پس از طی هر 9 متر طول پاگرد داشته باشند. پاگرد ها باید دارای شیبی کمتر از 2درصد در هر جهت باشند. تغییر تراز و اجرای پله در پاگرد مجاز نیست. طول وعرض پاگرد های شیب راه ها در صورتی که قابل دسترس بودن آن ها برای افراد معلول الزامی نباشد، باید حداقل 0/90 متر باشد.
- پهنای شیب راه های واقع در مسیر دسترس و خروج اصلی باید برابر با پهنای الزامی راه رو های اصلی در همان تصرف باشد.
- شیب، اندازه ها و سایر مشخصات شیب راه ها و پاگرد های آن ها در مکان هایی که قابل دسترس بودن آن ها برای افراد معلول الزامی است، باید تابع ضوابط مصوب شورای عالی شهر سازی معماری ایران باشد.
ضوابط و مقررات آسانسور ها و پله های برقی
وضعیت، ابعاد ، تعداد، ظرفیت، و سایر ضوابط و الزامات آسانسور ها و پله های برقی باید منطبق با مباحث سوم و پانزدهم مقررات ملی ساختمان باشد.
نور گیری و تهویه
- در راه رو ها و فضای عمومی مستقیم و یا پنجره در مواردی که تامین نور به صورت طبیعی اندازه گیری شود، سطح شیشه به متراژ 1/80 از سطح کف می باشد.
- در راه پله ها و در مواردی که تامین نور به صورت استاندارد صورت بگیرد سطح شیشه حداقل 0/9 متر مربع به ازای هر طبقه است.
- در صورت عدم امکان نور گیری راه پله ها با پنجره های دیواری تامین نور طبیعی از سقف محفظه پلکان مجاز است.
- در ساختمان ها در صورت عدم امکان نور گیری راه پله ها با پنجره دیواری، علاوه بر تامین نور طبیعی از سقف راه پله ، تعبیه برق اضطراری برای تامین نور مصنوعی الزامی است.
در صورتی که راه پله ها به طور طبیعی تعبیه هوا شوند، تعویض هوا باید به یکی از دو طریق زیر انجام شود:
- اگر تعویض هوا از در و پنجره های میانی در تمام ارتفاع محفظه راه پله ممکن باشد، سطح باز شو در هر طبقه نباید از یک شانزدهم سطح تصویر افقی پله یا 0/45 متر مربع کمتر باشد.
- اگر تعویض هوا فقط از سقف محفظه راه پله انجام گیرد، طرح باز شو برای تمام راه پله باید مطابق با قسمت سقف های نور گذر باشد.
در ساختمان های بیش از 2 طبقه ، ارتباط بین قفسه پلکان و فضای توقفگاه و موتور خانه باید با تعبیه عنصر یا فضای جدا کننده ای جهت جلوگیری از انتقال دود و صدا صورت می گیرد .
ضوابط و مقررات دست انداز ها، نرده ها و میله های دستگرد
در محل هایی که اختلاف سطح ها از 0/70 متر بیشتر باشد باید به وسیله دست انداز یا جان پناه از احتمال سقوط افراد ممانعت شود. ارتفاع دست انداز های شیب دار پله ها یا شیب راه ها از لبه پله باید حداقل 0/90 متر باشد.
در شرایط زیر نصب میله دستگرد الزامی است. مگر آن که در ضوابط اختصاصی تصرف ها به گونه ای دیگری تعیین شده باشد:
- در دو طرف راه پله هایی که بیش از دو ارتفاع پله را طی می کنند و در مسیر های دسترس قرار دارند .
- در دو طرف تمام شیب راه هایی که در مسیر های دسترس یا خروج اصلی ساختمان قرار دارند، ارتفاع بیش از 0/15 متر را طی می کنند و طول افقی آن ها بیش از 1/85 متر است و حداقل در یک طرف تمام شیب راه های غیر از آن که دارای شیب بیش از 8 درصد است.
- در میانه پهنای پله های با عرض بیش از 1/80 متر که در مسیر های دسترس یا خروج ساختمان قرار دارند، به نحوی که همواره افراد در فاصله 0/70 متر یا کمتر از یک میله دستگرد قرار گیرند.
ضوابط و مقررات کف سازی ، نازک کاری و پوشش ها
- لبه و کف پله ها و پاگرد ها و همچنین کف شیب راه ها و راه رو ها باید از مصالح سخت، غیر لغزنده و ثابت باشند.
- کف پله ها در هر راه پله باید از مصالح، رنگ و اندازه های یکسان تشکیل شده باشد.
- شعاع گردی لبه کف پله (نوک پله) نباید بیش از 13میلی متر باشد.
- عناصر اصلی و مصالح مصرفی در پله ها ، شیب راه ها و راه رو های ساختمان، باید دارای مقاومت در برابر حریق بوده و در هنگام زلزله ریزش نداشته باشند.
ضوابط و مقررات پیش آمدگی ها
پله ها، شیب راه ها، و راه رو های ساختمان نباید با هیچ وسیله و تجهیزاتی مانند شیر آب، جعبه آتش نشانی و سایر وسایل مسدود شوند، یاعرض آن ها به کمتر از مقدار حداقل الزامی تقلیل یابد.
