اهمیت پناهگاه ها از منظر پدافند غیرعامل

پیشنهاد می شود قبل از مطالعه این مطلب، محتواهای زیر را مطالعه نمایید:

انواع تهدیدات در پدافند غیر عامل را بیشتر بشناسیم

فضاهای باز مسکونی از منظر پدافندغیرعامل

راه های مختلفی برای حفاظت از شهرها و ساکنان آن ها وجود دارد می توان با استفاده از مکانیابی صحیح، مقاوم سازی ساختمان ها، رعایت اصول پدافندی در کاربری اراضی، طراحی فضاهای شهری ایمن از منظر پدافندغیرعامل، اهداف پدافند غیرعامل، و … استفاده نمود. یکی دیگر از راه های حفاظت از ساکنان شهرها در برابر حملات دشمن ایجاد پناهگاه می باشد. پناهگاه های شهری نقش بسیار مهمی را در حفاظت از مردم در برابر حملات دشمن بر عهده دارند و از جمله اقدامات موثر در پدافند غیر عامل به شمار می آیند. لذا لزوم انجام مطالعات، بررسی ها و احداث پناهگاه ها دارای اهمیت فوق العاده ای بوده و باید به عنوان یک بخش بسیار ضروری در سیستم پدافند غیرعامل و نیز در طرح های متداول مجتمع ها و شهرک های مسکونی کشور لحاظ گردد.

لذا در این جا توضیحاتی در مورد پناهگاه و لزوم ایجاد آن از منظر پدافندغیرعامل مطالبی ارائه می گردد.

پناهگاه چیست؟

پناهگاه به مکانی اطلاق می گردد که در مقابل اثرات مختلف سلاح ها نسبت به ساختمان های معمولی یا فضای باز از امنیت و مقاومت بیشتری برخوردار باشد.

پناهگاه های عمومی

پناهگاه های عمومی برای حفاظت شهروندان در محل کار و یا در هنگام عبور و مرور بین منزل و محل کار ساخته می شوند.

اهمیت و لزوم ساخت پناهگاه

خطر بروز جنگ همواره وجود داشته و داشتن پناهگاه شرط ضروری برای زندگی در دوران وجود سلاح های مخرب و دوربرد است. در زیر به اقداماتاجام شده در این زمینه اشاره می گردد:

نمودار1: فعالیت های عمده ساخت پناهگاه

اصول ساخت پناهگاه

• موقعیت پناهگاه ها باید بلافاصله و با اتصال مستقیم به ساختمان طراحی و انتخاب شود.
• مسیر دسترسی به پناهگاه ضمن دارا بودن کوتاه ترین فاصله ممکن، باید امن بوده و خروجی اضطراری در زیر محدوده ریزش آوار ساختمان ها قرار نگیرد.
• در صورت امکان محل پناهگاه باید در زیر زمین و به شکل مدفون در نظر گرفته شود و دیوارهای اطراف آن بیشترین تماس را با خاک داشته باشد.
• همواره در تحتانی ترین طبقه و بر روی خاک ساخته شود.
• در طراحی و ساخت رعایت مسائل روانی و ایجاد آرامش خاطر در نظر گرفته شود. در این رابطه توجه به مسائلی نظیر نور، رنگ، تهویه، جنس مصالح، صدا، ابعاد و تناسب فضا ضروری است.
•  در طراحی پناهگاه ها باید به عوامل اقتصادی و امنیتی سازه ای توجه اساسی گردد و گرایش به سوی فضای حداقل باشد. از نظر فرهنگی نیز باید در صورت امکان به گونه ای باشد که در صورت لزوم استفاده برای استقرار خانواده ها، امکان تقسیم آن به فضاهای کوچکتر وجود داشته باشد.
•  پناهگاه باید دارای امکانات و خدماتی نظیر برق، تلفن، آنتن تلویزیون، رادیو، منابع آب آشامیدنی، غذا، و سایر خدمات از قبیل برق مستقل (باتری های شارژ و..) باشد.
• پناهگاه ها باید مجهز به هواکش، سیستم تهویه طبیعی و یا مصنوعی، سیستم روشنایی و برق اضطراری، وسائل کمک های اولیه،آب و غذا، وسائل کنار زدن آوار و راه های ورود و خروجی متعدد به خارج از محوطه پناهگاه باشند.

نمودار 2 : دیاگرام انتخاب مکان پناهگاه های جمعی

مطالعه بیشتر:

پدافند غیرعامل در ایران

پدافند غیر عامل در مدارس

اصول پدافند غیرعامل 

پدافند غیرعاملpdf

طبقه بندی انواع پناهگاه

اصولا فضاهای پناهگاهی با توجه به سلاح های کلاسیک، حرارتی، تششعی، اتمی و گازهای شیمیایی به انواع مختلف تقسیم می گردد. در این ارتباط پناهگاه به انواع زیر قابل تقسیم بندی است:

1- پناهگاه های درجه یک

این پناهگاه ها در مقابل اثرات سلاح های مختلف مذکور به اندازه کافی و لازم دارای مقاومت می باشند و اثرات اصابت موج و ترکش سلاح های متعارف را تحمل می نمایند. قدرت حفاظت مواد به ضخامت و جنس آنها بستگی دارد. بنابراین هر پناهگاهی با توجه به موادی که آن ها را در بر گرفته است دارای ضریب حفاظتی مخصوص به خود است. ساخت پناه گاه در مقابل مواد رادیواکتیو اتمی باید طوری باشد که یک رابطه ای بین مواد و مصالح و قدرت جذب برقرار باشد و بتوان برای مدت معینی افراد را در درون آن با حفاظت کافی نگهداری کرد و آب و غذای سالم در داخل پناهگاه در دسترس آنها قرار داد. این مدت از هفت ساعت تا چهارده روز متغیر است.

2- پناهگاه های درجه دو (پناهگاه های عمومی)

این پناهگاه ها در مقابل اثرات مختلف سلاح های متعارف مقاوم بوده ولی در مقابل اثرات سلاح های اتمی و شمیایی مقاوم نمی باشد. ارزان ترین و سهل الوصول ترین راه دستیابی به چنین فضاهایی، استفاده از طبقات زیرین ساختمان های بلند و با جداره های حفاظت شده می باشد.

برابر تجربیات به دست آمده از جنگ تحمیلی عراق علیه کشورمان، فضاهایی که دارای چهار سپر افقی (سقف بتنی یا تیرچه بلوک) باشند ( زیرزمین ساختمان های چهار طبقه به بالا) با اجرای تمهیداتی شرایط امنیتی چنین فضاهایی را بدست خواهند آورد. تپه های موجود در داخل و اطراف شهرها، جاهای مناسبی برای احداث پناهگاه درجه دوم است. می توان در بخش هایی از مراکز فرهنگی، مذهبی، آموزشی و … که به گونه زیرزمین ساخته می شوند، ضمن انجام خدمات مربوطه در مواقع لزوم به جای پناه گاه از آن ها استفاده نمود.

3- پناهگاه های درجه سه (پناهگاه خانوادگی)

این پناهگاه ها مقاومت نسبی در برابر ترکش و موج سلاح های متعارف خواهند داشت. برای رسیدن به چنین شرایطی می توان از طبقات همکف ساختمان ها را با استفاده از مقاوم سازی جداره ها ایمن نمود. در ادامه به منظور مسلح کردن جداره ها باید از دیوارهای مقاوم در برابر ترکش و موج گیر بهره گرفت. فضاهای امن درجه سه در وضعیت زرد قابل استفاده است.

سازمان پدافند غیرعامل

نقاشی پدافند غیرعامل

جمع بندی و ارائه راهکار: لزوم ایجاد پناهگاه از منظر پدافندغیرعامل

با در نظر گرفتن مطالب ذکر شده ضرورت توجه به مقوله ایجاد پناهگاه بر کسی پوشیده نیست. لذا برای ساخت پناهگاه باید تسهیلات قانونی لازم ایجاد گردد و به عنوان مثال برای ساخت آن هزینه ای از مالکین دریافت نگردد. پناهگاه در کوتاه مدت می تواند به عنوان انبار و یا فروشگاه و سایر خدمات شهری استفاده گردد و در بلند مدت و مواقع بحران و یا حملات هوایی به عنوان پناهگاه مورد استفاده قرار گیرد. سازمان ها و موسسات بزرگ می توانند مناطق امنی را در حاشیه شهرها تدارک دیده و در مواقع بحران و خطر، پرسنل خود را به آن مناطق منتقل نمایند. این مناطق در کوتاه مدت می تواند به عنوان انبار و یا مجتمع های تفریحی و ورزشی مورد استفاده قرار گیرد.

راهکارهای پدافندغیرعامل در پناهگاه

1. موقعیت پناهگاه باید به گونه ای باشد که استفاده کنندگان از ساختمان، پناهگاه را جزیی از فضاهای آن احساس نمایند.
2. باید موقعیت و مکان دقیق پناهگاه های شهری درجه یک و دو به اطلاع ساکنین شهری رسانده شود تا در صورت وقوع حملات مربوطه (اتمی، شیمیایی و …) بتوانند به نزدیک ترین پناه گاه خود را برسانند.
3. مسیر دسترسی به پناهگاه، ضمن دارا بودن کوتاه ترین فاصله ممکن (با توجه به شرایط) باید مسیری امن بوده و همچنین نباید میان ساختمان و مسیر ورودی پناهگاه جدایی و انفکاکی وجود داشته باشد.
4. ایجاد استتار مناسب به ویژه درب ورودی و ایجاد اختشاش در دید هوایی.
5. بهترین پناهگاه ها در مقیاس محلی بایستی ایجاد شوند زیرا از آنجایی که محلات سلول های تشکیل دهنده ساختار شهری به حساب می آیند و شهرها از بهم پیوستن محلات قدیم و جدید به یکدیگر، ساخت کالبدی– فضایی ایده آل را بدست می آورند، لذا تعبیه پناهگاه ها در مراکز محلی می تواند در شرایط بحران به حجم عظیمی از جمعیت سرویس دهد.

منابع
1.    رضایی، سعید، «آشنایی با اصول و مبانی آمایش دفاعی»، جزوه درس آمایش دفاعی، دانشگاه امام حسین (ع)، تیر، 1388.
2.    شکیبامنش، امیر و هاشمی فشارکی، جواد، «پدافند غیر عامل و الزامات برنامه ریزی و طراحی پناهگاه های شهری»، چهارمین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران و پدافند غیر عامل در پایداری ملی، تهران، 1387.
3.    مهدوی نژاد، محمد جواد و انصاری، مجتبی و حسینی کیا، محمد مهدی ، «مکان یابی پناهگاه های جمعی بر اساس اصول و معیارهای حفاظتی، با استفاده از تکنیک AHP نمونه موردی شهر همدان»، اولین همایش علمی- پژوهشی شهرسازی و معماری با رویکرد پدافند غیرعامل، دانشگاه صنعتی مالک اشتر، تهران، 1390.
4.    ندیمی، رامین، «پناهگاه و ویژگی های آن»، ماهنامه حفاظت و ایمنی، شماره اول، 1389.