اصطلاحات ساخت و ساز می‌تواند کمک بزرگی جهت آشنایی با دایرةالمعارف لغات و معنای اصلی آنها باشد. یک مهندسی عمران بخشی از این اصلاحات را در دانشگاه می‌آموزد، ولی قسمت اعظم مفاهیم را در زمان حضور در فعالیت‌های اجرایی درک می‌کند. در واقع، بسیاری از اصطلاحات ساختمانی ماهیت آکادمیک ندارند، بلکه زاده فضای اجرایی هستند. بنابراین، جهت داشتن تسلط کافی برای موضوعات مختلف ساختمانی، درک تک تک اصطلاحات ساختمانی کاری ضروری است؛ با ویکی ساختمون همراه باشید.
اصطلاحات ساخت و ساز مهندسان عمران
کلیه اصطلاحات ساختمان سازی را برحسب حروف الفبا معرفی می‌کنیم:
الف
- اندود کاه‌گل: نوعی ملات برای عایق‌بندی که در مناطق کویری استفاده می‌شود.
- اندود لیسه‌ای: پخش یک لایه سیمان با استفاده از ماله روی سطوح ملات سیمانی جهت رفع خلل و فرج و ترک‌های سطحی و ایجاد یک سطح صاف و یک‌دست.
- اُتکا (ادکا): جهت تحمل نیروی برشی در سقف تیرچه بلوک به صورت یک طرفه یا دوطرفه قرار داده می‌شود.
- الاستیسیته: تعریفی از حالت کشسانی و انعطاف پذیری یک ماده.
- اورلب (اورلپ): همپوشانی کردن (معمولاً قرار دادن دو میلگرد روی هم و بستن آنها)
- آچار F: وسیله‌ای به شکل F برای خم کردن میلگرد (ساخت خاموت و موارد دیگر)
- اِگو: مجراهایی برای انتقال فاضلاب خانگی و صنعتی به تصویه خانه شهری را گویند.
- ازاره: سنگی است که در پای دیوارهای خارجی بین طاقچه و زمین به کار گرفته می‌شوند.
- آجر نیمه (چارک): نصف آجر گویند و از رایج‌ترین اصطلاحات ساخت‌وساز است.
- آجرکم زده: یک پنجم آجر را گویند.
- آجر کلوک: یک چهارم از آجر را گویند.
- آجرگری: این آجری همان آجر فشاری یا آجر زبره است.
- آبچک: شیاری که در سنگ جهت ریزش آب اعمال می‌شود.
- اندود تخته ماله‌ای: جهت جلوگیری از ترک خوردن و همچنین زیبایی نمای ساختمان سیمانی استفاده می‌شود.
- اندود شسته: ترکیبی از سنگ دانه‌های دانه‌بندی و پودر سنگ و سیمان سفید است که در نماکاری ساختمان به کار می‌رود.
- اِسکوپ: بست فلزی از ورق گالوانیزه است که برای نگه داشتن سنگ پلاک استفاده می‌شود.
- ایزوگام: ورق قیراندود که با لایه‌هایی از پشم شیشه یا الیاف مصنوعی ساخته می‌شود.
اصطلاحات پیشنهادی: اصطلاحات نقشه برداری از بنچمارک تا شاخص ترازیابی میر
ب
- بتن سبک: نوعی بتن که در از پوکه و مواد سبک دیگر جهت کاهش وزن ساختمان استفاده می‌شود.
- بتن الیافی: به اضافه کردن الیاف فولادی به مخلوط بتن معمولی جهت افزایش مقاومت فشاری به کار گرفته می‌شود.
- بتن مگر: بتنی با عیار ۱۵۰ کیلوگرم جهت نظافت و تسطیح سطح زمین و در زیر فونداسیون به ضخامت 10 تا 15 سانتیمتر اجرا می‌شود.
- بال تیر: به دو قسمت افقی تیرآهن گفته می‌شود.
- بلوکاژ (ماکادم): یکی دیگر از اصطلاحات ساخت و ساز بلوکاژ است که از لاشه سنگ، قلوه سنگ بدون ملات جهت جلوگیری از نفوذ رطوبت از زمین به کف ساختمان تشکیل شده است.
- بادبند (مهاربندی): در ساختمان‌های فلزی جهت مقابله با نیروی جانبی (زلزله و باد) از بادبند استفاده می‌شود.
- بَندکشی: پر کردن درز بین کاشی، آجر و مصالح دیگر با استفاده از ملات یا چسب.
- بیس پلیت (صفحه ستون): صفحه ستون روی فونداسیون ساختمان و زیر ستون فولادی جهت انتقال درست بار از ستون به پی اجرا می‌شود.
- بار زنده: بار موقت و در حال حرکت (افراد و وسایل داخل محیط) در ساختمان است.
- بار مرده: بار ثابت و غیرقابل حرکت (سقف، دیوارهای داخلی، دیوارهای پیرامونی) در ساختمان است.
پ
- پوتر (تیر بتنی): اِلمان افقی در ساختمان‌های فلزی که بار مرده و زنده سقف را به ستون منتقل می‌کند.
- پاگرد: محلی است که کاربر پس از پیمودن یک ردیف پله بر آن قدم می‌گذارد.
- پی (فونداسیون): مهم‌ترین بخش یک ساختمان که بار سازه را به زمین منتقل می‌کند.
- پیوند: به انواع آرایش‌های آجرچینی (کله نما، راسته و موارد دیگر) دیوار گفته می‌شود.
- پوکه معدنی: سنگی است متخلخل با وزن مخصوص کمتر که از سرد شدن فعالیت‌های آتشفشانی حاصل می‌شود.
- پوکه صنعتی: پوکه صنعتی را از ذوب کردن خاک رس و تغییر حالت آن به دست می آورد.
- پکافته: دیوار داخلی که به دیوار اصلی متصل می‌شود.
- پلاستر: از اصطلاحات ساخت و ساز است که به اندود ملات ماسه سیمان به ضخامت ۳ سانتیمتر پلاستر گویند.
- پلیت: ورق فلزی که در قسمت‌های مختلف سازه فلزی (اتصال بادبند به ستون و تیر) استفاده می‌شود.
اصطلاحات ساختمان سازی
ت
- تسمه: ورق فلزی است که در مقاطع مربعی و مستطیلی است که در قسمت‌های مختلف ساختمان استفاده می‌شود.
- توجیه نقشه: منطبق کردن شمال جغرافیایی نقشه با شمال جغرافیایی محل را گویند.
- تیر: عنصر افقی در ساختمان که بار را به ستون منتقل می‌کند.
- تیر لانه زنبوری: در جان تیرآهن سوراخ‌هایی به شکل لانه زنبور وجود دارد که برای عبور تأسیسات استفاده می‌شود.
- تیشه: ابزاری با یک دسته چوبی و تیغه فلزی است که برای برش و تخریب ساختمان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- تخته ماله: ابزاری ساختمانی است که برای پهن کردن ملات و مسطح کردن سطح (کف، سقف یا دیوار) استفاده می‌شود.
- تاسیسات مکانیکی: به لوله کشی آب، گاز و فاضلاب در ساختمان گفته می‌شود.
- تاسیسات الکتریکی: به سیم کشی برقی و روشنایی ساختمان گفته می‌شود.
- تیغه: دیوارجداکننده فضای داخل ساختمان یا همان دیوار داخلی است.
- تنش: میزان بار وارده بر مساحت را گویند.
ج
- جوشکاری: اتصال قطعات فلزی با استفاده از حرارات بالا را گویند.
- جان تیر: به قسمت عمودی تیرآهن گفته می‌شود.
- جان پناه: دیوارهای اطراف پشت بام و دیوار بالکن است که حداکثر 60 سانتیمتر ارتفاع دارد.
- جک سقفی: عضو عمودی و غالباً فلزی است که برای نگه داری تیر و سقف کاربرد دارد.
چ
- چارک: یک چهارم آجر چهار گوش و یک دوم آجر قزاقی است.
- چهار دنگ: یکی از اصطلاحات ساخت و ساز است که به سه چهارم آجر چهار گوش گفته می‌شود.
- چتایی: نوعی گونی (جوت یا کنف هندی) که در عایق کاری ساختمان استفاده می‌شود.
- چارچوب: قابی که در آن درب توسط لولا باز و بسته می‌شود.
- چاله آسانسور: چاله‌ای برای قرارگیری کابین آسانسور با ارتفاعی مشخص در زیر کف ساختمان است.
- چاه جذبی: چاهی است که برای دفع فاضلاب سطحی به کار گرفته می‌شود.
ح
حلقوه: اگر دیوار در حال اجرا طویل باشد، امکان شکم دادن ریسمان تحت وزن خود زیاد است! برای حل این مشکل، در وسط کار به اندازه یک آجر در مجاور ریسمان، ملات ریخته و پهن می‌کنند و یک آجر موقت را روی ملات می‌گذارند. سپس یک تکه کوچک کاغذ را از وسط تا زده و ریسمان را در میان آن می‌گذارند، کاغذ را روی آجر موقت قرار داده و تکه آجری را نیز روی کاغذ می‌گذارند. این کار از افتادگی ریسمان به سمت پایین جلوگیری می‌کند.
خ
- خرپا: مجموعه‌ای از چندین میله فلزی که دارای اتصالی مفصلی هستند و تشکیل شبکه‌های مثلثی شکل را می‌دهند.
- خرک: میلگردی است که مش بالا و پایین فونداسیون را جای خود قرار می‌دهد تا بتن‌ریزی انجام شود.
- خرپشته: اتاقک بالای راه پله در پشت بام را گویند.
- خمش: نیروی ممان که به صورت عمودی در طول عضوی طویل (مانند تیر) وارد می‌آیند.
- خاک‌ریز: تجمعی از خاک به منظور جلوگیری از ورود سیل است.
- خیز: مقدار ارتفاع خمیدگی یکی عضو طویل نسبت به محل افقی را گویند.
د
- دست انداز پله: نرده‌ای که راه پله جهت جلوگیری از سقوط افراد استفاده می‌شود.
- دیوار باربر: به دیوارهای پیرامونی ساختمان‌های بنایی که در سیستم باربری نقش دارند را گویند.
- دیوار غیرباربر: از در سازه‌های تیر و ستونی، کلیه دیوار (پیرامونی و داخلی) در سیستم باربری نقشی ندارند.
- دیوار حایل: دیواری است که جهت پایداری در مقابل فشار جانبی خاک ساخته می‌شود.
- داربست: مجموعه‌ای از میله‌های فولادی است که با استفاده بست به یکدیگر متصل می‌شوند تا افراد بتوانند در ارتفاع کار کنند.
- دکفراژ: یکی دیگر از اصطلاحات ساخت و ساز است که به باز کردن قالب‌ها اشاره دارد.
- دال: سقفی بتنی با ضخامت ۱۰ سانتیمتر را گویند.
- درز انبساط: برای جلوگیری از انقباض و انبساط بین دو ساختمان (رطوبت یا تغییرات دما) درزی با این نام تعبیه می‌شود.
- درز انقطاع: برای جلوگیری از خطرات ناشی از ضربه بین دو ساختمان (نیروی زلزله) درزی با این اسم تعبیه می‌شود.
- داکت: فضایی برای عبور لوله‌های تأسیساتی است.
- دلیل گذاری: رج استاد یا رج اصولی است که برای تراز کردن کف با یک سطح مبنا مانند دیوار شناخته می‌شود.
ر
- رابیتس: توری فلزی است که برای ایجاد سقف کاذب و نگهداری اندود گچی استفاده می‌شود.
- رمپ: ساده‌ترین مسیر ارتباطی بین سطح غیر هم تراز است.
- ریسمان کار: جهت تراز کردن در زمان دیوار چینی و بَندکشی استفاده می‌شود.
- رج: در زمان دیوارچینی (آجر یا بلوک سفال) به هر ردیف افقی رَج گفته می‌شود.
- رگلاژ: تسطیح، آماده سازی و هموارسازی سطوح بعد از خاکبرداری را گویند.
- رکابی: میلگردی شکل U است که برای در امتداد نگهداشتن آرماتورهای طولی یا عمودی در بتن استفاده می‌شود.
- رامکا (پاشنه بتن): چهار عدد میلگرد است که به یکدیگر جوش شوند (یا با مفتول بسته می‌شوند) تا فاصله بین قالب تا میلگرد ستون که به پوشش بتن معروف است را مشخص کند.
ز
- زهکشی: خشکاندن یا انتقال آب‌های سطحی به محل مورد نظر را گویند.
- زنجاب: جهت تمیز کردن آجر از گرد و غبار و افزایش چسبندگی با ملات، آجر را به طور کامل در آب فرو می‌برند.
- زیر بنا: به مجموع مساحت کلیه طبقات ساخته شده گفته می‌شود.
س
- سیپورکس: بلوک گچی که برای ساختن دیوار جداکننده یا سقف سبک به کار گرفته می‌شود.
- سقف: عنصری افقی است که طبقات یک ساختمان را جدا کرده و به عنوان پوششی برای محافظت از فضای داخل استفاده می‌شود.
- سقف کاذب: پوشش غیرباربر است که جهت کانال کشی و عبور تأسیسات در زیر سقف اصلی قرار می‌گیرد.
- سپتیک تانک: مخزن سرپوشیده‌ای که به منظور جمع‌آوری فاضلاب خانگی و آب‌های زائد ساخته می‌شود.
- سیتکا: یکی از اصطلاحات ساخت و ساز است که به آرماتور طولی که در بتن (ستون، تیر یا فونداسیون) قرار می‌گیرد، اشاره دارد.
- ستون: عضو عمودی که بارهای ساختمان را به پی منتقل می‌کند.
- سازه: مجموعه‌ای از عناصر مانند تیر، ستون و پی است که وظیفه انتقال بار به زمین را بر عهده دارند.
- سنجاقی: برای تقویت مقاومت برشی خاموت‌ها و اتصال کامل بین میلگردهای طولی و خاموت استفاده می‌شود.
- سیم آرماتوربندی: به نام مفتول هم مشهور است که برای اتصال میلگردها به یکدیگر استفاده می‌شود.
ش
- شفته آهک: ملات و دوغات آهکی را گویند. شفته‌ریزی آهک یکی از روش‌های رایج تقویت خاک بستر است.
- شمشه: ابزار بنایی است که برای تراز و صاف کردن سطوح استفاده می‌شود.
- شمشیری پله: تیرآهن زیر پله را گویند.
- شمع: برای تحمل بار تیر و سقف استفاده می‌شود. همچنین از این اصطلاح برای شمع‌زنی در خاک‌های سست به عنوان پایه ساختمان نیز استفاده می‌شود.
- شناژ: برای اتصال بین پی‌های منفرد به یکدیگر با استفاده از آرماتور و بتن کاربرد دارد.
- شاه تیر: سقف‌های یک طرفه، بار خود را به تیرهای اصلی یا شاه تیر منتقل می‌کنند.
- شلنگ تراز: برای ترازیابی دو سطح یا دو نقطه که با سطح ارتفاعی مختلف استفاده می‌شود.
ف
- فرغون: ابزاری برای حمل مصالح ساختمانی است.
- فارسی بُر: برش با زاویه ۴۵ درج را گویند.
- فونداسیون: قسمتی از سازه که نیروها را از ستون به زمین انتقال می‌دهد.
ق
- قرنیز: اغلب قطعه‌ای سنگی است به صورت نواری باریک در پای دیوارهای داخلی جهت جلوگیری از آسیب دیدگی به دیوار استفاده می‌شود.
- قلاب: برای مهار کردن دو میلگرد استفاده می‌شود.
- قالب فلزی: ورق هایی فلزی لبه دار که به هم متصل شده و قالب های موقت یا ثابتی می شوند که درون آن ها بتن یا مواد مشابه می ریزند.
ک
- کرسی چینی: چیدن چند رج آجر روی پی را گویند.
- کُرُم بندی: یکی دیگر از اصطلاحات ساخت و ساز کُرم بندی نام دارد. این کار برای تعیین مقدار ضخامت و تراز کردن اندود گچ و خاک، با ملات نوارهایی عمودی در طول دیوار یا کف اجرا می‌شود.
- کف سازی: به مراحل اجرای کف با مصالح مختلف اعم از موزاییک، سرامیک، سنگ و مصالح دیگر را کف سازی گویند.
- کُرُم دلیل: کرمی که در گوشهای از کار به عنوان نقطه مبنا در شیب‌بندی استفاده می‌شود را گویند.
- کمچه گرد: برای پهن کردن ملات برای دیوار چینی یا کف استفاده می‌شود.
- کمچه چهار گوش: برای سیمان کاری و پلاستر کاربرد دارد.
گ
- گابیون: دیوار سنگی که دور تا دورش را با توری فلزی می‌پوشاند.
- گچ کشته: فرآیند مخلوط کردن مداوم گچ به مدت حداقل 10 دقیقه جهت عدم خشک شدن سریع را گویند.
- گره ساده: این گره برای اتصال میلگردهای اصلی و فرعی در مِش افقی مانند سقف و فونداسیون جهت اجرای سریع استفاده می‌شود.
- گره صلیبی: در مواقعی که به علت استفاده از میلگردهای قطور تعداد نقاط اتصال کم است از این گره استفاده می‌شود.
- گره پشت گردنی: این گره آرماتوربندی در گوشه‌ها برای اتصال قوی بین میلگردهای طولی و خاموت کاربرد دارد.
- گره اصطکاکی: جهت جلوگیری از لغزش اتصال میلگردها به شبکه‌ها و صفحات قائم (شبکه دیوارهای بتن) از این گره استفاده می‌شود.
ل
- لاشه چینی: با قواره کردن سنگ کوهی و قرار دادن آن به به صورت کله و راسته، عمل لاشه چینی را انجام می‌دهند.
- لچکی: ورق‌های ذوزنقه‌ای شکل که جهت اتصال تیر و ستون دور نبشی نشیمن به کار می‌رود.
- لیکا: بلوک‌های سیمانی سبک که در آن به جای سنگدانه معمولی از سنگدانه سبک رسی به نام لیکا استفاده شده است.
- لغاز (پشت بند): جهت جلوگیری از ناشاقول شدن دیوارها با طول پنج متر و بیشتر، پس از اجرا در هر چهار یا پنج متر یک پیش‌آمدگی به ضخامت 11 سانتیمتر از دیوار و به طول یک و نیم آجر (آجر فشاری) در طول دیوار ایجاد می‌شود.
م
- میلگرد: فلز با مقطع گرد است که به صورت ساده و آجدار در بتن مسلح استفاده می‌شود.
- میلگرد انتظار: میلگردهایی که به اندازه ۵۰ تا۸۰ سانتیمتر جه اتصال به ستون طبقه بالایی، از پی یا ستون بیرون می‌آید.
- ملات باتارد (حرام زاده): ملاتی است که از ماسه، سیمان، آهک و آب ساخته می‌شود.
- ملات ساروج: ملات ماسه، آهک، تخم و پُرزهای نوعی نی و خاکستر کوره‌های حمام است.
ن
- نعل درگاه: تیری از بتن، چوب، آهن که در بالای درگاه (چارچوب درب) نصب می‌شود.
- نرمه کشی: از اصطلاحات ساخت‌وساز است که به لایه نازک یاز ملات ماسه سیمان یا پودر سنگ و سیمان به ضخامت پنج میلیمتر جهت زیرسازی گفته می‌شود.
- نیلینگ: نیلینگ یکی از روش های پایداری سازی گود است که در ویدئو زیر به طور کامل در مورد آن صحبت شده است.
تماشا در آپارات | تماشا در یوتیوب | تماشا در IGTV
ی
- یک رَگی کردن: چیدن اولین رج دیوار که این رج عامل تعیین‌کننده سایر رج‌های دیوار است.
- یوغ: وسیله چوبی است که چهار ضلع دارد که جهت نگهداری قالب به کار گرفته می‌شود.
اهمیت توجه به اصطلاحات ساختمانی
یقیناً اصطلاحات ساخت‌وساز را می‌توان در قد و قواره‌های یک کتاب چندین صفحه به رشته تحریر درآورد؛ اما ما در این مقاله، رایج‌ترین آنها را به کار بردیم. به هر روی، اصطلاحات ساختمانی، بخشی از دانش تجربی محسوب می‌شود که به مهندسان دید اجرایی می‌دهد. از این رو، باید بتوان با همت و تلاش روز افزون، این اصطلاحات را یاد گرفته و ماهیت دقیق استفاده از هر کدام را فرا گرفت.
