طرح جامع نورپردازی شهری برای چه کسانی تهیه می شود؟ (بررسی مخاطبان+راهکارهای اجرایی)

ما پیشنهاد می کنیم بهتر است قبل از خواندن این مطلب، مطالب زیر را مطالعه نمایید:

طرح جامع نورپردازی شهری را چگونه تهیه کنیم؟

نقد و بررسی طرح جامع نورپردازی شهری

طرح جامع نورپردازی شهری همانند سایر طرح های شهری مخاطبانی دارد که توجه به آن ها در تهیه ی طرح ها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. آیتم های بسیار زیادی در تهیه ی طرح های جامع نورپردازی شهری مطرح هستند، یکی از مهم ترین آیتم ها مخاطبان این طرح هستند که توجه به ویژگی ها، خواست ها، نیازها و موارد مربوط به آن ها تأثیر بسزایی در میزان موفقیت طرح ها در زمینه های مختلف دارد.    
 بنابراین در این مطلب تلاش می شود مخاطبان طرح های جامع نورپردازی بیان شوند. در نهایت راهکارهایی اجرایی به منظور در نظر گیری هر چه بهتر و بیشتر مخاطبان در ارائه و اجرای طرح ها بیان می شود.  

قبل از ورود به بحث نورپردازی لازم است که تعاریف اولیه ای از نکته های کلیدی بیان گردد:

نورپردازی چیست؟  نورپردازی یا  Lighting دانش و هنر بکارگیری روشنایی ساختگی یا طبیعی برای نمایان ساختن جای یا چیزی را در چشم نورپردازی می نامند . نورپردازی سینما، نورپردازی باغ و سالن های همایش باید همواره به بهترین شکل ممکن صورت بگیرد. وقتی افراد در زمان گوش دادن به سخنرانی ها و یا اجراهای مختلف ، تصویر واضحی از سخنران را مشاهده کنند درک بهتری از مطالب خواهند داشت. تصویر ، بهتر از کلمات صحبت می کند، بنابراین با مشاهده حالت های سخنران در زمان سخنرانی مطالب ، و احساس سخنران در زمان بیان ، مطالب بهتر درک می شوند .

طرح جامع چیست؟ «طرح جامع» و «طرح تفصیلی» ۲ طرح مهم در برنامه ریزی و مدیریت شهری است.

طرح جامع، طرح بلندمدتی است که در آن نحوه استفاده از اراضی و منطقه بندی مربوط به حوزه های مسکونی، صنعتی، بازرگانی، اداری و کشاورزی و تاسیسات و تجهیزات و تسهیلات عمومی مناطق نوسازی، به سازی و اولویت های مربوط به آن ها تعیین می شود. در شرح خدمت طرح جامع شهری، ضوابط و مقررات مربوط به کلیه مواردو همچنین ضوابط مربوط به حفظ بنا و نماهای تاریخی و مناظر طبیعی، تهیه و تنظیم می گردد و برحسب ضرورت، قابل تجدیدنظر خواهد بود.

طرح جامع نورپردازی چیست؟ طرح جامع نورپردازی طرحی کلی و همه جانبه است که کلیه ی ویژگی های مربوط به شهر را در بر می گیرد، اما آنچه که در تهیه ی این طرح اهمیت دارد در درجه ی اول این است که این طرح برای کجا تهیه خواهد شد؟ با توجه به اینکه عوامل، عناصر و آیتم های بسیار زیادی در سطوح مختلف شهر مطرح هستند، طرح جامع نورپردازی توجه ویژه ای به انسجام و جامعیت لازم بین عناصر و جایگاه آن ها در سلسله مراتب شهری دارد.

طرح جامع نورپردازی شهری

طرح جامع نورپردازی شهری که نقشی مؤثر در نورپردازی هر شهر در شب و نورپردازی شبانه دارد مفاهیم و موارد نورپردازی شهر را به طور دقیق شرح می دهد، ساختاری فراهم می کند و نمونه هایی از مقاصد طراحی نورپردازی را در نقشه ها و تصاویر نشان می دهد. همچنین طرح جامع نورپردازی شهری یک سری قوانین را برای فضاهایی در شهر که بایستی نورپردازی شوند طبقه بندی و تنظیم می کنند. این طرح شهروندان و استفاده کنندگان از فضاهای شهری را در کلیه ی بخش های مربوط به قوانین، نقشه ها، گزارش و سایر موارد در نظر بگیرد.   
متأسفانه امروزه مسائل و مشکلاتی در زمینه ی نورپردازی در شهرها مشاهده می شود؛ از عوامل اصلی این مشکلات این است که طراحان، مشاوران و متولیان تهیه ی طرح ها توجه زیادی به مخاطبان و نیازهای آن ها در تهیه ی طرح ها ندارد. حتی گاهی اوقات بدون کوچک ترین توجهی به نیازهای آن ها طرح ها تهیه می شود.

مخاطبان طرح های جامع نورپردازی شهری

مخاطبان طرح های جامع نورپردازی هم نورپردازی در معماری و هم نورپردازی شهری جز موارد بسیار مهمی هستند که مشخص می کند طراح نورپرداز به چه مواردی باید توجه کند و به دنبال ایجاد چه فضایی با چه ویژگی هایی باشد. نورپردازی ها در راستای توقعاتی باید باشد که انتظار می رود هر فضا آن را برآورده نماید. همواره باید در نظر داشت طرح هایی موفق و مطلوب محسوب می شوند که ضمن توجه هر چه بیشتر به مخاطبان، بر مبنای خواست ها و نیازهای آن ها تهیه شده باشد؛ بر این اساس طرح جامع نورپرداری شهری بایستی به طور مستقیم به شناخت و تحلیل دقیق و صحیح مخاطبان و خواسته های آن ها بپردازد و این موارد در تهیه و اجرای طرح در اولویت قرار گیرد.

شهروندان

در طرح های جامع نورپردازی گاهی همه ی شهروندان با ویژگی های گوناگون از لحاظ سن، تحصیلات، شغل و منطقه ی سکونت می توانند مخاطب این طرح قرار بگیرند. در کنار این گزینه ها؛ عموم شهروندان و اقشار مختلف جامعه به عنوان مخاطبان عمومی هم که جای خود را دارند که باید مد نظر باشند و در طرح ها و بخش هایی که در سطح شهر به طور عمومی مطرح می شوند باید مورد توجه قرار گیرند.  

ساکنان شهر و منطقه

در راستای توجه به مخاطبان و اهمیت دادن به آن ها، گاهی کار قدری تخصصی تر و با نگاهی عمیق تر باید مورد توجه قرار گیرد. بدیهی است که ساکنان هر شهر و هر منطقه ی شهری هم فضای شهری فرهنگی خاص دارند و انتظاراتی متناسب با حوزه ی سکونتشان را مطرح می کنند. و از طرفی، همانگونه که گفته شد مخاطبان و اقشار مختلف سنی (کودک، نوجوان، جوان، میانسال و سالخورده) توقعاتی دارند که هر طراح و برنامه ریزی را به فکر وا می دارد.

گردشگران (حقیقی – مجازی)

از جمله مخاطبان طرح های جامع نورپردازی شهری که می تواند از لحاظ اقتصادی هم به آن عنایت داشت، گردشگران هستند. گردشگرانی که در فصول مختلف با حضور در مکان های تاریخی، اماکن مذهبی و طبیعت بکر و جذاب های طبیعی مطالباتی را مطرح می کنند که باید مورد توجه طراحان نورپردازی واقع شود.
و آنچه که به گردشگران حقیقی می توان افزود، گردشگران مجازی هستند که در فضای مجازی شاهد طرح های مختلف نورپردازی از طرق مختلف حتی تورهای مجازی هستند و قطعاً صاحب نظرند و نظرات شان می تواند عوامل دست اندر کار طرح جامع نورپردازی را به نوآوری و ایده های ناب وادارد. و حتی گاهی این مخاطبان بیش از گردشگران حقیقی و حضوری است که لزوم توجه به آن ها می بایست مد نظر باشد.  

اقشار خاصی از جامعه

از جمله اقشار دیگری که می توانند از مخاطبان خاص محسوب شوند، قشر فرهنگی، متخصص و صاحب نظر هستند که به یقین نظرات و توقعات آن ها می تواند راهگشا باشد.  

مدیران و مسوولان شهری

مدیران و مسوولان شهری نیز جز مخاطبان این طرح ها محسوب می شوند. مدیران و مسوولان شهری که از نزدیک دستی بر آتش امور اجرایی دارند هم می توانند ضمن بهره برداری از طرح های جامع نورپردازی در حوزه های مختلف نظرهای کاربردی بیشتری ارائه کنند.

در مجموع آنچه که می توان گفت این است چون کار برای جامعه، افراد جامعه و اقشار مختلف اجتماع می باشد ضمن در نظر گرفتن طرح برای عموم مخاطبان به تناسب محل اجرای طرح، بهتر است به نظرات، پیشنهادات، آن ها هم توجه و عنایت خاص شود، چرا که قطعاً در بهتر شدن طرح ها مفید واقع خواهد شد. این امر از طریق مشارکت شهروندان و نظرسنجی از آن ها در کلیه ی مراحل طرح های جامع نورپردازی از مراحل اولیه تهیه و تدوین تا اجرا قابل انجام می باشد.

ضرورت توجه به مخاطبان طرح های جامع نورپردازی شهری

دلایل مختلفی در خصوص ضرورت توجه به مخاطبان طرح های جامع نورپرداری می توان ذکر نمود که به چند مورد از آن ها می توان اشاره نمود:
•  بدون وجود مخاطب دلیل یا توجیهی برای نورپردازی فضا یا مکان وجود ندارد.
• انجام نورپردازی بدون توجه به مخاطبان و نیازهای آن ها نورپردازی مطلوب و مناسبی نخواهد شد.
•  بی توجهی به مخاطبان، طرح های نورپردازی را بدون هدف می کند.  
•  عدم استقبال از نورپردازی ها به دلیل بی توجهی به خواسته ها و توقعات مخاطبان
موارد ذکر شده بیان می دارد که یکی از آیتم های بسیار مهم در خصوص طرح های نورپردازی مطلوب، توجه به مخاطبان این طرح ها می باشد.

توقعات مخاطبان طرح های جامع نورپردازی شهری

بررسی دقیق مخاطبان و شناسایی نیازهای آن ها از بررسی های مخاطبان مشخص می شود کدام فضاها باید نورپردازی شوند؟ کدام بخش ها بایستی از لحاظ نورپردازی تأکید گرفته شوند؟ به کدام فضاها باید توجه بیشتری شود؟ و در راستای تأمین کدام کیفیت های فضایی بایستی نورپردازی ها انجام شود؟ برای این منظور از راه های مختلفی می توان اقدام نمود، این امر از طریق بررسی های میدانی، مصاحبه، پرسشنامه و … ممکن می شود. به عنوان مثال مطالعات تصاویر ذهنی شهروندان از طریق دریافت نقشه های تصویر ذهنی آن ها از منظر روز و منظر شب مشخص می شود، این نقشه ها نقاط حائز اهمیت در ذهن شهروندان را بیان می دارد. بررسی این موارد کمک بسزایی در اولویت دهی به نورپردازی ها در شهر می نماید.  
در ادامه مواردی از توقعات، خواسته ها و نیازهای مخاطبان بیان می شود:
•    کیفیت بخشی به محیط شهری (امنیت، هویت، خوانایی، حس مکان، زیبایی و …)  
•    تأمین روشنایی مطلوب در بخش هایی از شهر به ویژه کنج ها، محل های رفت و آمد
•    درخواست و یا تقاضای نورپردازی در بخش ها و نقاط حائز اهمیت
•    حل مسائل و مشکلات ناشی از عدم نورپردازی و یا نورپردازی های نامطلوب
•    ایجاد شهرهایی زیبا با مناظر مطلوب در ساعات شب

نتیجه گیری:

هر اقدامی که در فضا انجام می شود مستقیماً توسط حاضران در آن درک می¬شود و بر رفتار آن ها تأثیر دارد. نورپردازی نیز مثل سایر اقداماتی که در فضاها انجام می شود، توسط افراد مختلف از جمله شهروندان، استفاده کنندگان از فضای شهری، ساکنان و … درک می شود. اما آنچه در این میان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است، این است که مخاطبان اصلی در طراحی نور در آن مکان چه کسانی هستند؟ این موضوع یکی از مهم ترین دل مشغولی های طراحان نورپردازی در فضاهای شهری است، به این دلیل که در برخی از فضاهای شهری قشر خاصی از افراد، غالب استفاده کنندگان از فضا را تشکیل می¬دهند، بر این اساس بایستی اقشار مختلف استفاده کننده از فضا به خوبی شناسایی شوند و نیازهای آن ها در نظر گرفته شود. بنابراین قبل از طراحی نورپردازی می  بایست مشخص شود که مخاطبان اصلی گردشگران هستند یا ساکنان شهر، فرهیختگان اند یا عوام. در این صورت تمهیدات طراحانه نورپردازی با توجه به روانشناسی شخصیت، تفاوت میان افراد و متناسب با خواست ها و نیازهای آن ها می -بایست انجام گیرد. به بیانی دیگر در همان مراحل اولیه باید مشخص شود که مخاطبان مورد نظر چه کسانی هستند و بسته به موقعیت اجتماعی و شخصیتی خود به چه جنبه هایی از فضا توجه کرده و ترجیهات و نیازهای آن ها کدام است.

راهکارهای اجرایی بهره گیری هر چه بهتر و بیشتر مخاطبان در ارائه و اجرای طرح های جامع نورپردازی شهری

در بخش پایانی راهکارهایی اجرایی به منظور در نظر گیری هر چه بهتر و بیشتر مخاطبان در ارائه و اجرای طرح ها ارائه می شود:

•  تأکید بر نورپردازی کاربری های پر تردد و پر مراجعه
• ورودی کاربری های ضروری (بیمارستان ها، مراکز درمانی و …)
• شاخص نمودن ورودی های شهر از طریق تغییر در شدت نور و یا رنگ نور
• تقویت دید برای مسافران و رهگذران در ساعات شب
• نورپردازی بناهای با اهمیت و فعال در ساعات شب (سینما، تئاتر، رستوران و …)
• شناسایی فضاهای فعال در شب و تأکید بر نورپردازی آن ها (مراکز تجاری، مراکز تقریحی – گردشگری، ایستگاه ها و …)
• بهره گیری از رنگ های نوری متنوع در بخش های تجاری جهت تقویت حس فعالیت و پویایی بیشتر
• کنترل خیرگی و کاهش آلودگی های نوری به منظور آسایش و راحتی هر چه بیشتر مخاطبان در نورپردازی فضاها
• خاموش نمودن نورپردازی های تبلیغاتی و غیر ضروری و بی هدف در نیمه شب و در زمان های بلا استفاده
• بررسی میزان تعلق خاطر شهروندان به فضاها و کاربری های فعال در ساعات شب
• بررسی کریدورهای بصری و نقش آن ها در تصویر ذهنی شهروندان
• بهره گیری از شهروندان در نورپردازی ها به خصوص در اعیاد، ایام خاص و یا جشنواره های مربوط به نورپردازی

مطالب پیشنهادی بعدی:

خانه ای مملو از نور طبیعی، و زیبا

راهکارهای کاهش آلودگی نوری در نورپردازی شهرها

دوست گرامی منتظر دیدن نظرات شما در مورد این محتوا هستیم.

منابع:

1.    مجتبی زاده، عاطفه، «تدوین سند راهنمای تهیه ی طرح جامع نورپردازی شهری»، پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: جهانشاه پاکزاد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان، رشته طراحی شهری، 1392.
2.    پاکزاد، جهانشاه، "نورپردازی شهری و ملاحظات طراحی شهری"، نخستین همایش و نمایشگاه بین‌المللی نورپردازی شهری، 1387،سازمان زیباسازی شهر تهران، 28-25 دی ماه.
3.    پاکزاد، جهانشاه، سوری، الهام، 1391، "راهنمای نورپردازی مکان های شهری"، انتشارات آرمانشهر، چاپ اول.
4.    علوی طبری، هدی، 1389، "نورپردازی در معماری منظر"، انتشارات شهیدی، چاپ اول، تهران.
5.    Brandi, Ulrike, Geissmar-Brandi ,Christoph (2007): “Light for Cities, Lighting Design for Urban Spaces. A Handbook”, Birkhäuser, Germany, ISBN- 13: 978-3-7643-7629-1.