در این مطلب می خوانید:
شهرسازی دانش بنیان، چه ملاک ها و معیارهایی دارد؟
شهرسازی دانش بنیان چه تاثیرات اقتصادی برای شهرها دارد؟
ملبورن؛ یک نمونه موفق در شهرسازی دانش بنیان
شهرسازی دانش بنیان یا Knowledge City به تازگی توجه متخصصین شهری و دانشگاه ها را به خود جلب کرده است و دلیل آن نیز علایق مشترکی است که بین ساختارهای مدیریتی شهر، سیاست گذاری های توسعه منطقه ای، تاکید بر مفهوم توسعه و پیشرفت تکنولوژی و فعالیت های اقتصادی- اجتماعی وجود دارد.
دهه ای که گذشت شاهد رشد کاملی از شهرهای دانش بنیان بوده ایم و این مفهوم از تعاریف اولیه در مورد Smart city و Digital city سرچشمه می گیرد. از طرفی به شدت مشوق و تقویت کننده نوآوری های محلی، علوم یا Science و خلاقیت در چارچوب مفاهیمی مانند توسعه، توسعه اقتصادی و جامعه دانش بنیان است. شهرهای دانش بنیان یکی از پارادایم های کارآمد برای شهرهای پایدار آینده را ارائه می کنند.
دانش بنیان شدن تولید خدمات و کالاها موضوعی است که در سال های اخیر در کشور مطرح شده است. این امر با هدف تجاری سازی ایده ها و عملیاتی شدن تبدیل نوآوری ها به تکنولوژی صورت پذیرفته است. در قرن حاضر که توجه به دانش با تمرکز بر مدیریت هدفمند آن و در قالب یک منبع استراتژیک به عنوان راهکاری کلیدی در پاسخ به چالش های پیش روی بشر مطرح است. مسائل شهری نیز به مدد دانش شهرسازی و با تمرکز بر مدیریت هدفمند آن می تواند بر مسایل خود فایق آید.
شهرسازی در شرایط امروز ایران دچار نوعی از هم گسیختگی و پراکندگی می باشد که این جنبه می تواند تاثیرات خود را روی تمام جوانب و بخش های شهری نشان دهد. همان طور که تاریخ ایران نشان می دهد، شهرسازی ایران پر از نمونه های بی نظیری است که می تواند با توجه به نیاز روز و دانش نوین برای ساختن شهرهای امروز الگو قرار بگیرد. بر این اساس می توان گفت که تلفیق شهرسازی با دانش های روز موجب شکل گیری رویکرد جدیدی به نام شهرسازی دانش بنیان خواهد شد. اما باید ببینیم این نوع شهرسازی، چقدر در شهرهای ایران قابل اجرا است و نیز تا چه حد می تواند مشکلات شهرها را حل کند؟
مسئله ای که وجود دارد این است که دلیل بکارگیری و استفاده شهرسازی بیرونی به جای شهرسازی بومی و ملی در ایران چیست؟ چرا با این تعداد مقالات و پژوهش های مختلف در سطوح متفاوت هنوز هم شاهد نابسامانی در شهر هستیم؟ پژوهشگر یا محقق یا استادی که خود برای شهر در عمل مفید نبوده و مشکلی را برطرف نکرده است، آیا می تواند دانشجویی را تربیت کند که او بتواند برای شهر مفید باشد؟ و چندین و چند سوال دیگر که می تواند خود یک مقاله باشد. حال چرا ما این روند را ادامه می دهیم؟ چرا برای شهر محل سکونت خود، خودمان ایده نمی دهیم؟ شهرسازی دانش بنیان شاید تلنگری باشد به این موضوع که شهرسازی و حتی معماری یک فرآیند بومی و محلی است که جز ساکنین و کاربران از فضا نمی توانند آن فضا را مطلوب کنند شهرسازی دانش بنیان یعنی اتکا به ساکنین و استفاده از دانش آنها در برطرف کردن مشکلات شهر، شهرسازی دانش بنیان با عوامل اقتصادی، فرهنگی، زیست محیطی، کالبدی، منظر، زیباشناسی، اجتماعی، جغرافیایی و … در ارتباط است که هر کدام می توانند زیر شاخه های دیگری را شامل شود. شهرسازی دانش بنیان با معیارهایی مانند دانش درونی، دانش بیرونی، دانش تخصصی و ابتکار و نوآوری و دانش اقتصادی و شهرسازی مولد توسعه در آمیخته است. کارآفرینی در این نوع شهرسازی جایگاه ویژه ای دارد. کارآفرینی می تواند خود مولد توسعه در بخش شهرسازی باشد.
مسئله اصلی در شهرسازی حال حاضر ایران، تقلید از آثار و نتایج خارجی است. در صورتی که آثای و نمونه های اجرا شده شهرهای خارجی براساس معیارهای مشخصی مانند اقلیم، محیط و فرهنگ آن شهرها پاسخگو می باشند. شهرسازی دانش بنیان با نگاه جدی به توان و نیروی متخصص داخلی و در نظر گرفتن ظرفیت های موجود، برای مشکلات حال حاضر، می تواند راه حلی داخلی، عملی و مناسب با مکان و زمان ارائه نماید. شهرسازی دانش بنیان شامل تاثیرات درون شهری و برون شهری است که بیشتر این تاثیرات در حوزه اقتصادی است. بر این اساس شهرسازی دانش بنیان می تواند تولید کننده برترین دانش ها در حوزه شهرسازی ایران باشد. که توانایی جذب بیشترین سرمالی مالی و انسانی را دارد. لازم به ذکر است که رویکرد اصلی در شهرسازی دانش بنیان از ابتدا با دانش درونی و اتکا به دانش داخلی شروع و با پیوند به مراکز رشد و صنعتی و ابتکار و نوآوری اقدام به حل مشکلی در شهر می نماید. رویکردی که خود می تواند مولف باشد و با متکی بر خود، نیاز حاضر را برطرف کند.
شهرسازی دانش بنیان، چه ملاک ها و معیارهایی دارد؟
در بخش معیارهای شهرسازی دانش بنیان می توان عوامل مختلفی را بیان کرد. اما معیارهایی که بیشترین تاثیر را در شهرسازی دانش بنیان دارند عبارتند از: دانش درونی (علم بومی)، نیروی متخصص، سرمایه انسانی و مالی، دانش اقتصادی، دانش شهرسازی که مولد توسعه صنعتی و بومی باشد.
اجرایی کردن شهرسازی دانش بنیان بیش از هر چیز به نیروی انسانی متخصص و ایده های کاربردی نیاز دارد. این پتانسیل وجود دارد که شهرسازی دانش بنیان با ایده های ناب و نیروی متفکر برتر، برای دیگر کشورها نیز کاربرد داشته باشد. در واقع شهرسازی دانش بنیان تلاش می کند تا با اجرایی نمودن ایده ها با کمک علم بومی، مشکلات را برطرف نماید.
برای اجرایی شدن رویکرد شهرسازی دانش بنیان در ایران باید از دانشگاه ها و موسسات پژوهشی آغاز نمود. با به کارگیری ایده های جدید در حوزه شهرسازی می توان قدرت دانش موجود و نیاز آینده را مورد آزمایش قرار داد. از این رو شهرسازی دانش بنیان پایگاهی جز مراکز علمی ندارد. ابتدا باید از داخل شروع کرد و دانش داخلی را منطبق با نیاز موجود سنجید. در ادامه باید به سراغ مراکز صنعتی و مراکز رشد رفته و دانش داخلی را برای شهرسازی حال حاضر به کار گرفت. شهرسازی موجود نیاز به تفکر جدید و به نوعی نیاز به پوست اندازی مناسب دارد تا مورد تجویز متخصصین شهری شده و مشکلات موجود حل شود.
این رویکرد نیاز به گسترش بیشتری در حوزه تئوری و اجرا دارد. اما در حال حاضر با شناسایی نقاط ضعف و به کارگیری تجربیات و دانش روز در کنار نوآوری می توان تا حدودی راه را برای ورود محققان دیگر آماده کرد. شهرسازی دانش بنیان در مرحله اجرا باید از مراکز علمی شروع شده و با پیوند میان مراکز رشد و صنعتی و با به کارگیری نوآوری و ابتکار به حل مسائل شهری پرداخته و برای حل آن از تمام علوم به صورت زنجیره وار استفاده نماید.
شهرسازی دانش بنیان چه تاثیرات اقتصادی برای شهرها دارد؟
علی رغم تعاریف متعدد در مجامع اقتصادی یک تعریف عمده از اقتصاد دانش بنیان وجود دارد. اقتصاد دانش بنیان اقتصادی است که کاربرد دانش و اطلاعات در آن اهمیت بالایی داشته و تولید و توزیع، مبتنی بر آن شکل گرفته و سرمایه گذاری در صنایع با محوریت دانش مورد توجه خاصی قرار گرفته است. سرمایه گذاری در دانش نیز عبارت است از مجموع هزینه های انجام شده در واحدهای تحقیق و توسعه و هر هزینه ای که بایت فعالیت های ارتقای دانش انجام گیرد. اما شکوفایی و رشد اقتصاد دانش بنیان در صورتی می تواند محقق شود که چارچوب های اقتصادی و اجتماعی، سیاسی و قانونی در یک کشور دارای بسترهای لازم جهت تحقق شاخص های مورد نیاز اقتصاد دانش بنیان باشد.
همان طور که می دانیم شهرسازی خود به تنهایی بر روی دیگر عوامل و زمینه های مرتبط با شهر تاثیر گذار است و همانند یک موج مشخص و بدون مرز تاثیر خود را می گذارد. حال تصور نمایید شهرسازی دانش بنیان بتواند با درگیر نمودن بسیاری از بخش های شهری و منطقه ای به گونه ای تاثیر گذار باشد که بیشترین موج مثبت را در شهر ایجاد نماید. این که رویکرد فوق چگونه اجرا شود تا مطلوب و مناسب ترین تاثیر را در شهر داشته باشد، کار شهرسازان خواهد بود. به عنوان مثال اگر در شهر بتوانیم با یک جهت گیری مناسب و مطمئن، اجزا و عناصر شهری را به سمت اقتصاد مقاومتی برده و شهر را از نظر اقتصادی تضمین نماییم. این هدف که به عنوان یک هدف رویایی بیان می شود می تواند در اجرای درست رویکرد شهرسازی دانش بنیان محقق شود.
می توان با به کارگیری عناصری در شهر مانند اجرای الگوی نمای ایرانی در شهر و ایجاد کارگاه های تخصصی نماهای ایرانی برای کل شهر در کنار پیوند علوم دانشگاهی، شاهد به کارگیری کارگاه های شهرسازی و کنار گیری نماهای غربی باشیم. این اقدام می تواند باعث شود که در کنار علوم و درگیر کردن کارگاه های شهرسازی، قدمی موثر و نو در جهت حرکت به سمت اقتصاد مقاومتی برداشته شود. مثال های زیادی وجود دارد که می توان اشاره کرد اما این مثال ذکر شد تا کاربردی بودن تحقیق فوق نمایان گردد. علاوه بر تاثیرات اقتصادی می توان به تاثیرات ظاهری، دانشی، منظر، معماری، دسترسی، اجتماعی، فرهنگی، رفتاری و دیگر تاثیرات کالبدی و شکلی نیز اشاره کرد.
بنابراین شهرسازی دانش بنیان علی رغم اسم مبهم آن، می تواند مسیری نو و جدید باشد که بسیاری از مشکلات شهرسازی ایران را بتواند در خود حل کند. مشکلاتی که با حل آنها رفاه بیشتر به ساکنین و امنیت خاطر افراد شهر شود. ما باید قبول کنیم که شهرسازی به صنعتی تبدیل شده است که در این صنعت هر شهری که فضای بهتری را برای ساکنین ایجاد کند، در آمد بیشتری خواهد داشت و در کنار آن صنایع و دیگر خدمات شهری پیشرفت خوبی را خواهند دید.
این نوع شهرسازی نیازی به تزریق دائم پول به شهر را ندارد. چون شهر خود کفا خواهد بود و می تواند خود را ترمیم و بازسازی کند. با بکار گیری شهرسازی دانش بنیان، اقتصاد شهری نیز رشد خود را خواهد داشت و ساکنین شاهد اقتصاد پویا خواهند بود.
هدف شهر سازی دانش بنیان در شهر، پرهیز از تکرار، عدم کپی برداری از آثار خارجی و بدون نتیجه، استفاده از سرمایه انسانی و مالی در جهت شکل گیری مولد تولیدی، استفاده از جامعه شهری به عنوان بهترین شهرسازان شهر و حل مشکلات شهر با ساده ترین راه حل ها و کاربردی ترین راه ها می باشد. شهرسازی دانش بنیان به دانش درونی شهر تکیه می کند تا به دانش خارجی آن، یعنی با استفاده از دانش ساکنین شهر به رفع مشکلات شهر می پردازد.
در شهرسازی دانش بنیان به جای تصمیم گیری مدیران برای یک محله ای که در آن گذری هم نداشته اند، ساکنین آن محله خود مدیریت را بر عهده گرفته و بر اساس نیاز خود راه حل ارائه می کنند. شهرسازی دانش بنیان به اقتصاد نگاه ویژه دارد و تلاش می کند مکانی بسازد که معیشت شهری در اولویت باشد. معیارهایی که می توان برای رویکرد شهرسازی دانش بنیان در ایران بیان کرد عبارتند از: دانش درونی، دانش اقتصادی، ابتکار و نوآوری، دانش تخصصی شهرسازی مولد توسعه خواهد بود.
ملبورن؛ یک نمونه موفق در شهرسازی دانش بنیان
جایزه تحسین برانگیز شهر دانش بنیان، از بین دیگر شهرهای دانش بنیان در حال ظهور در سراسر دنیا که با موفقیت و به طور رسمی و سیستماتیک در فرآیندهای (KBUD (Knowledge-based urban development در زیر پرچم شهرهای دانش بنیانی که در (World capacity institude 2007) انیستستوی جهانی درگیر هستند به شهر ملبورن اهدا شد.
در تجربه ملبورن وجود دارد که سه بخش آموزش و انیستیتوهای R & D، دولت و جوامع شهری با یاری همدیگر از تبدیل شهر ملبورن به شهر دانش محور حمایت کرده اند. شناخت جهانی ملبورن به عنوان یک شهر دانش بنیان در حال بروز و فرآیندهایی که در ملبورن تاسیس شده اند، بعضی درون بینی و یا فراست هایی را برای برای سیاست سازان (Policy makers) دیگر شهرها فراهم می کند تا در طراحی و حرکت به سوی یک شهر دانش بنیان حرکت کنند.
تشکیلات اقتصادی بزرگ بین المللی (Large International Enterprises)
تشکیلات اقتصادی بزرگ بین المللی، یکی از عوامل تعیین ملبورن به یک شهر دانش بنیان بود. این تشکیلات در تحقق اهداف Knowledg city حیاتی هستند. زیرا آن ها نقش سازمان دهنده را برای توسعه و گسترش Kc ایفا می کنند و با حفظ و برپایی روابط با دانشگاه های تحقیقاتی عمده به منبعی از هوشیاری و زیرکی شغلی برای کمپانی های جدید تبدیل می شوند. این کمپانی ها به ایجاد شغل و حمایت غیر مستقیم از کیفیت زندگی در خور کمک می کنند.
دانشگاه موناش، انیستیتوی سلطنتی تکنولوژی ملبورن و دانشگاه ملبورن نیز، نقش محوری در توسعه شهر دانش بنیان به وسیله آموزش و کارآموزی در راستای تامین نیروی کار حرفه ای مورد نیاز، برای توسعه اقتصادی تکنولوژی و تحقق نتایج علمی داشته اند.
پیشنهادات و راهکارها
ساختن یک شهر دانش بنیان Kc فرآیندی طولانی و پیچیده می باشد، اما آشکارا مسیری وجود دارد که می توان برای پایدارترین توسعه شهری دنبال کرد. تجربه ملبورن و دیگر تجربه های خوب می تواند به عنوان دستورالعمل و راهنما در شهرهایی که تمایل دارند انگاره های KBUD را دنبال کنند، به کار گرفته شود. به هر صورت هر شهر ویژگی های خاصی دارد و به وسیله مختصات جغرافیایی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و شرایط سیاسی متفاوتی شناسایی و برنددار می شود. بنابر این استراتژی های پذیرفته شده یا استراتژی هایی که به آن عادت شده برای شرایط محیطی که در جای دیگر احتمالا وجود ندارد بایستی شایستگی، لیاقت، فرصت و چالش های آن شهر را توسعه دهند.
در پایان به شرایطی که برای ایجاد یک شهر دانش بنیان لازم است یا به نوعی یک شهر معمولی را به یک شهر دانش بنیان تبدیل می کند اشاره می کنیم:
- وجود شرایط مناسب برای ایجاد شهرک فناوری
- امکان کسب در آمد از صنعت توریسم و گردشگری
- امکان برگزاری همایش های بین المللی در مورد موضوعات شهری
- وجود فضای سبز گسترده در شهر
- تغییر کاربری های موجود با توجه به نیازهای آینده
- بهره گیری از نیروهای متخصص و مجامع علمی
- گماردن مدیران شهری براساس اهداف از پیش تعیین شده
- به کار گیری سیستم های بازیافت و فروش زباله به روش های مدرن
- ماهیت محلی دادن به مسئولیت ها و وظائف شهرداری
- برقراری ارتباط و توسعه روابط با شهرهای توسعه یافته
مطالب مرتبطی که برای مطالعه به شما پیشنهاد می کنیم:
خلاقیت در استفاده از فضای پارکینگ در شهر
منابع
برگرفته از مقاله های:
فرهنگ و تاثیر پذیری آن از هنر، معماری و شهرسازی در راستای شهرسازی دانش بنیان، فریبا فتحی
به سوی شهرهای دانش بنیان، منوچهر طبیبیان
بازتوانی دانش بنیان فضاهای شهری، با رویکرد هویت گرایی، لیلا اسلامی
شهرهای دانش بنیان، رویکردی نو در شهرسازی ایران، محمد تقی زاده
سایت ها:
www.melbourne.vic.gov.au
