روش اجرای دو عاملی (طرح و ساخت)
طرح و ساخت (DB)
انجام تشخیص صلاحیت طراح – سازندگان از قبل، عملی است که کمک زیادی به تسهیل انتخاب طراح- سازنده می کند، این کار باعث محدودشدن لیست پیشنهاد دهندگان و ایجاد رقابت منطقی بین واجدین صلاحیت می گردد.
در حالی که نیاز به تدوین روش های استاندارد برای اجرای طرح و ساخت می باشد، هم اکنون سیستم های متنوعی مورد استفاده قرار می گیرند. بررسی سیستم های متفاوت طرح و ساخت نشان می دهد که اغلب آن ها در یکی از سه گروه کلی "دومرحله ای" ، "دومرحله ای" و " مبتنی بر ارزیابی" قرار می گیرند. انواع طرح و ساخت بسته به میزان اطلاعات تولید شده توسط کارفرما شکل می گیرد.
اصل اساسی در سازمان طراح – سازنده لزوم هماهنگی کامل بین بخش طراحی – تدارک و ساخت است. اعم از اینکه این سه بخش در یک سازمان واحد شکل گرفاه باشند و یا مشارکتی از سازمان های مستقل، باشند. تمام مزایایی که برای طرح و ساخت چه به لحاظ صرفه جویی در زمان یا هزینه و یا بهبود کیفیت متصور است، ناشی از هماهنگی بین این سه بخش است که تحت سازماندهی و مدیریت لازم بتواند پروژه را به اهداف خود نائل نماید.
کارفرما اغلب طرح و ساخت را برای انتقال ریسک و کاهش تلاش های هماهنگی برای ایجاد یک موجودیت قراردادی و تضمین بالاترین سطح هماهنگی استفاده می کند. نقش کارفرما در طرح و ساخت عموماً درگیری زودهنگام در تعریف معیارهای پروژه است و در ادامه، تلاش های مدیریتی کمتری انجام می دهد، چرا که سازنده پروژه را براساس ضوابط تعیین شده انجام می دهد.
با انتخاب سیستم مناسب برای اجرای پروژه می توان مدت اجرای پروژه را تا حدود 30 درصد کاهش و هزینه پروژه را به طور متوسط تا 5 درصد کاهش داد.
در ایران پروژه های بزرگ و کوچکی به روش طرح و ساخت اجرا شده یا در حال اجرا می باشند، برای مثال پروژه بندر شهید رجایی و سد طالقان قابل ذکر هستند.
در این سیستم پیمانکار علاوه بر فاز اجرا، طراحی و مهندسی پروژه را نیز برعهده دارد. در این حالت پیمانکار دارای بخش طراحی در داخل مجموعه خود است یا از تیمی در بیرون از مجموعه خود برای خدمات مهندسی و طراحی استفاده می کند. از مزایای این سیستم حضور یک عامل در بخش طراحی و اجرا است. در واقع مرجع مسئولیت کل پروژه را بر عهده دارد و کارفرما ریسک حل اختلاف بین بخش طراحی و اجرا را از دوش خود بر می دارد. کارفرما خیلی زود می تواند به مطالعات امکان سنجی، برآورد هزینه و نقش های اولیه دست پیدا کند. بیشتر مزایای سیستم مدیریت طرح، از جمله هم پوشانی مراحل مختلف طراحی و ساخت نیز در این روش وجود دارد.
پیمانکار در چنین قراردادی فعالیت های طراحی را به صورت امانی یا قرارداد دست دوم انجام داده و عملیات ساخت را نیز به تنهایی و یا همکاری پیمانکاران دیگر اجرا می کند. رابطه قراردادی و رسمی کارفرما تنها با یک پیمانکار است. فاز برنامه ریزی با طراحی مفهومی شروع و برآوردهای اولیه محاسبه می شوند. سپس طرفین در مورد قرارداد مذاکره می کنند. یک روش پرداخت اضافه بر هزینه (هزینه + سود) با سقفی مشخص است.
از آنجا که در این سیستم کارهای طراحی و ساخت در یک بنگاه به صورت یکپارچه اجرا می شود، می توان کار ساخت پروژه را قبل از پایان طراحی آن آغاز کرد. این هم پوشانی طراحی و ساخت را روش انجام سریع، می نامند، به این که پروژه زودتر تکمیل شده و به کارفرما تحویل می شود. اعتبار این سیستم در دوره های با تورم بالا زیاد است.
برای انتخاب برپایه ارزش طرح و ساخت، کارفرما پیشنهادها را با استفاده از ماتریسی از فاکتورها و معیارهای پروژه برای طراح – سازنده با رتبه بالا، ارزش گذاری می کند. بنابراین، قیمت مناقصه معمولاً با سخت گیری های خاصی اندازه گیری می شود، که یکی از چندین فاکتور شرح داده شده در رأی گیری ها می باشد.
گاهی سیستم انجام پروژه (DB) شامل تعدیل قسمتی از وظایف و فعالیت های شرکای درگیر می شود. یکی از مشخص ترین تفاوت های (DB) یا (DBB) این است که در (DBB) مشاور، طرح نهایی را کامل می کند، ولی در طرح و ساخت طراح و سازنده یکی است.
فرآیند واگذاری پروژه در این سیستم :
در این نوع از قرارداد پس از مرحله مطالعات اولیه و توجیه فنی و اقتصادی پروژه و برنامه ریزی اجرا، فرآیند طرح و ساخت آغاز می شود. در این مرحله یا براساس مذاکره با طراح – سازندگان محدودی که تشخیص صلاحیت شده اند کار واگذار می شود و یا برای انجام پروژه مناقصه برگزار می شود.
در طرح و ساخت میزان تکمیل طراحی در مرحله انتخاب پیمانکار ممکن است بین 0 تا 50 درصد و یا حتی بیشتر انجام شده باشد. وقتی که حداقل طراحی انجام شده باشد، مشخصات فنی پروژه برخلاف مشخصات از پیش تعیین شده براساس کارایی تعریف می شود.
مسئولیت و ریسک کارفرما در این سیستم به حداقل می رسد و منبع واحد مسئولیت تمامی خدمات طراحی، تدارکات و ساخت پروژه را به عهده می گیرد.
مشخصات کارایی
مشخصات کارایی آنهایی هستند که بدون در نظر گرفتن نوع مصالح و روش اجرا، کیفیت مورد لزوم حاصل کار را تعریف می کند، در صورتی که در مشخصات از پیش تعریف شده، روش های اجرا و نوع مصالح از پیش معین می شود.
به طور کلی لازمه اصلی در یک قرارداد طرح و ساخت، تعریف کامل و همه جانبه پروژه توسط کارفرما است، به طوری که محدوده پروژه و همچنین معیارهای عملکردی نهایی پروژه بتواند آنچه را که نهایتاً بایستی توسط طراح – سازنده تحویل گردد را مشخص نماید. بدیهی است که تعریف یک پروژه مستقیما به نوع و ماهیت پروژه بستگی دارد که تا چه حد قابلیت تعریف داشته باشد.
سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور مبانی پیش نیاز برای اجرای پروژه ها به سیستم طرح و ساخت را به شرح زیر بیان می کند:
- توانایی دستگاه اجرایی در تعریف دقیق و کامل پروژه
- تفاهم دوجانبه بین دستگاه اجرایی و پیمانکار در محدوده و هدف پروژه
- توانمندی مدیریت پروژه در دستگاه اجرایی
- تأمین بودن اعتبار مورد نیاز
- وجود پیمانکار توانمند
- وجود مشخصات فنی استاندارد
گستره سیستم های طرح و ساخت
سیستم طرح و ساخت به روش های مختلفی اجرا می شود. تقسیم بندی این روش براین اساس است که پیمانکار چگونه خدمات طراحی را انجام می دهد دو روش اصلی عبارتند از:
- طراحی درون سازمانی
- طراحی مشاوره ای
طراحی درون سازمانی به آن معناست که طراحان مستقیماً در استخدام پیمانکار هستند، ولی در سیستم مشاوره ای یک شرکت طراحی خارج از سیستم پیمانکار به عنوان پیمانکار جزء برای پیمانکار طرح و ساخت کار می کنند.
کمیته مشترک قراردادی آمریکا چهار حالت زیر را برای ساختار یک واحد طراح – سازنده در نظر می گیرد:
- واحدی که توانمندی طراحی و ساخت در آن تجهیز شده باشد.
- یک شرکت مهندسی مشاور و یک پیمانکار مشارکت می نمایند.
- یک شرکت مهندسی مشاور و یا یک پیمانکار که خود خدمات مهندسی یا ساخت را به ترتیب فراهم نموده و دیگری را به صورت دست دوم از طریق شرکت دیگری فراهم می کند.
- یک سازمان مدیریت اجرا (CM) صورت دست دوم تأمین نماید.
تقسیم بندی های متعدد دیگری نیز وجود دارند که مهمترین آن ها عبارتنداز:
- کلید گردان
- پل زنی (Bridging)
- قراردادهای (EPC)
- طراحی – ساخت – اجاره
- طراحی – ساخت – اجاره – مالکیت که ساخت – مالکیت – انتقال یا (BOT) نیز نامیده می شود.
که دو روش آخر بیشتر تحت عنوان روش تأمین مالی مطرح هستند.
منابع:
روش های اجرا ، دکتر محمود گلابچی و نورزایی
