اهمیت مکان یابی از منظر پدافندغیرعامل
در این مطلب می خوانید:
مکان یابی رکن اصلی برنامه ریزی فضایی
جمع بندی و ارائه راهکارهای اجرایی برای مکان یابی از منظر پدافند غیر عامل
قابلیت ها و توان های یک مکان با توجه به این که برای چه کاربردی در نظر گرفته شود متفاوت خواهد بود، بنا بر این بسته به نوع کارکرد مورد نظر باید شاخص ها با معیارهایی تلفیق شود تا توان مکان با توجه به آن مورد بررسی قرار گیرد. این شاخص ها و معیار ها نسبت به نوع کاربرد متفاوت هستند اما همه آن ها در جهت انتخاب مکان مناسب همسو می شوند، استفاده از این شاخص ها نیاز به داشتن اطلاعات صحیح و کامل از مکان دارد و دستیابی به اطلاعات نیازمند تحقیقات گسترده و جامع می باشد.
بطور کلی مکان یابی فعالیتی است که استعداد های فضایی و غیر فضایی یک سرزمین را شناسایی کرده و امکان انتخاب مکان مناسب برای کاربری خاص را فراهم می آورد. حال در این میان برای انتخاب بهینه مکان علاوه بر فاکتورها و شاخص های مختلفی که مکان یابی در نظر می گیرد توجه به اصول پدافندغیرعامل نیز می تواند در کاهش تهدیدات احتمالی که برای انواع کاربری ها ممکن است اتفاق بیافتد، بسیار مفید باشد.
مکان یابی
به منظور کاهش خطرات ناشی از انواع تهدیدات، استفاده صحیح از پتانسیل های طبیعی و منطقه ای می تواند تاثیر زیادی به همراه داشته باشد. فرآیند مکانیابی یک فرآیند پیچیده می باشد که در آن جهت تعیین مکان مناسب برای یک کاربری خاص طیف گسترده ای از معیارها و فاکتورها لحاظ می گردد. در گذشته براساس دو معیار فنی و اقتصادی ماهیت مکان یابی شکل می گرفت ولی امروزه برای مکان یابی انواع تاسیسات باید، با توجه به گسترش علوم و افزایش حساسیت ها به ویژه در زمینه عوامل زیست محیطی، ده ها و گاها صدها عامل مختلف بطور همزمان مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد.
اگر بتوان برای یک کاربری معین و با در نظر گرفتن منابع و امکانات موجود، براساس شرایط تعیین شده بهترین محل مناسب را تعیین نمود، می توان گفت فرآیند مکانیابی انجام گرفته است. مکانیابی در واقع تجزیه و تحلیل توامان اطلاعات فضایی و داده های توصیفی به منظور یافتن یک یا چند موقعیت فضایی با ویژگی های توصیفی مورد نظر می باشد. بطور کلی برای انجام مکان یابی یا از روش انتخاب نقاط نمونه و پردازش های آماری و ریاضی استفاده می گردد و یا با پردازش توامان داده های جغرافیایی در سطح منطقه با تجزیه تحلیل استعدادهای مکانی و توصیفی جهت انتخاب مکان مناسب برای کاربری خاصی صورت می گیرد.
نظریه های مکان یابی
اغلب نظریه هایی که در زمینه مکان یابی صنایع ارائه شده است توسط اقتصاد دانانی فرموله شده است که تلاش کرده اند تا عامل مکان را به بدنه اصلی فعالیت های اقتصادی پیوند زنند. از سوی دیگر بعد مکانی فعالیت های اقتصادی و روابط فضایی، توجه بسیاری از جغرافی دانان را نیز به خود جلب کرده و در نتیجه همکاری و مشارکت این دو گروه و تلفیق اندیشه های آن ها، زمینه برای شکل گیری قواعد مکان یابی و تعیین مکان بهینه مؤسسات صنعتی فراهم گردید. به نظر می رسد که هزینه عامل حمل و نقل، هزینه نیروی کار و هزینه هایی که به دلیل تمرکز و تراکم اقتصادی در یک نقطه کاهش می یابند در مکان یابی و در جهت سود بهینه صنایع و مکان فعالیت ها مؤثر است.
مکان یابی رکن اصلی برنامه ریزی فضایی
مکان یابی یک نوع برنامه ریزی فضایی است که طی آن محل استقرار فعالیت های معین، مشخص می گردد. در برنامه ریزی های معمول فضایی، ابتدا مشخصات زون ها تعیین می گردد و سپس با توجه به مشخصات هر زون فعالیت یا فعالیت های مناسب زون های مختلف تعیین می گردد. اما در مکان یابی ابتدا مشخصات یک فعالیت خاص تعیین می شود و سپس زون (مکان) یا زون هایی که با مشخصات فعالیت مورد نظر ماکزیمم تطابق را دارند تعیین می گردند.
تعیین شاخص های مکان یابی و وزن آن ها
در زمینه مکان یابی باید شاخص های زیادی را در نظر بگیریم. این شاخص ها مشتمل بر شاخص های اقتصادی – اجتماعی، طبیعی، سیاسی و غیره می باشند. از آنجا که برای هر نوع فعالیت یا جانمایی هر نوع سایتی، شاخص ها متفاوت می باشند، باید از میان کلیه شاخص ها، شاخص های خاص هر نوع فعالیت را مشخص نمود و با توجه به درجه اهمیت آن ها، از نظر فعالیت مورد نظر، آنها را ارزشگذاری یا وزن دهی کرد.
نمودار1: شاخص های مکان یابی
نمودار2: شاخص های پدافند غیر عامل در مکان یابی
جمع بندی و ارائه راهکارهای اجرایی برای مکان یابی از منظر پدافند غیر عامل
مجموع مباحث پدافندغیرعامل صرفا دسترسی نیروهای خودی به نقاط لازم و قطع دسترسی دشمن به نقاط حساس یعنی موانع در مکان یابی در مقیاس ملی مطرح می باشد و بقیه مباحث در مقیاس سایت مورد نظر و محیط اطراف آن مطرح است. به عبارتی مباحث دیگر پدافند غیر عامل یعنی اختفاء، استتار، فریب، پراکندگی و استحکامات در هر نقطه ای از کشور با بهره گیری از شیوه های مختلف کمابیش امکان پذیر الزامی به بخش های معینی از سرزمین نخواهد داشت.
در مکان یابی در مقیاس منطقه ای تمامی مباحث پدافند غیر عامل دخیل می باشند و در مکان یابی ناحیه ای در واقع طراحی مجتمع صنعتی و طراحی معماری جهت اجرای تدابیر انجام خواهد شد.
مکان یابی مطلوب را می توان مهم ترین اقدام پدافند غیر عامل در کاهش آسیب پذیری مراکز حیاتی و حساس محسوب نمود، زیرا اگر در مرحله صفر پروژه طراحی، احداث و تأسیس مراکز حیاتی و حساس عوامل و معیارهای ذیربط دفاعی و امنیتی از قبیل «حداکثر استفاده از عوامل طبیعی، آمایش استقرار، رعایت پراکندگی، پرهیز از انبوه و حجم سازی، مقاوم سازی اولیه و بسیاری از فرصت های موجود در دسترس» رعایت، نظارت و کنترل گردد از بروز بسیاری از مشکلات بعدی نوعا پیچیده و هزینه بر جلوگیری به عمل خواهد آمد مکانیابی، انتخاب بهترین و مطلوب ترین نقطه و استقرار است به طوری که پنهان و مخفی نمودن نیروی انسانی، وسایل و تجهیزات و فعالیت ها را به بهترین وجه امکان پذیر سازد.
نمودار3: فواید مکان یابی صحیح از منظر پدافندغیرعامل
باید ضمن برنامه ریزی لازم در رفع نواقص تاسیسات و مراکز حیاتی و حساس احداث شده قبلی، در مکان یابی مراکز حیاتی و حساس آتی که با سرمایه های کلان و قابل توجهی احداث خواهند شد به اساسی ترین اصول دفاع « مکان یابی اولیه» توجه و عنایت ویژه ای مبذول شود.
راهکارهای اجرایی:
- عوامل طبیعی از قبیل توپوگرافی و شیب زمین همراه با اصول پدافندی نظیر استفاده از عوامل طبیعی و تلفیق محیط با فرم کاربری های مهم نظیر صنعتی و … مد نظر قرار گیرد.
- عوامل زیر بنایی شامل: شبکه و منابع انرژی و آب و شبکه های ارتباطی، بندر، فرودگاه و … هم به عنوان عوامل حیاتی در پایداری شهر به هنگام بروز تهدیدات و هم به عنوان عواملی که بیشتر مد نظر دشمن هست باید به طرز صحیح به دور از مناطق پرجمعیت و نزدیک شهرها و از طرفی با رعایت اصول پدافندی ایجاد گردند.
- عوامل استراتژیک مانند: نیروی کار و اشتغال، موقعیت در زنجیره، فاصله از محدوده تراکم، صنایع جایگزین، آسیب پذیری، پراکندگی برای انواع کارکردهای شهری از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است لذا باید علاوه بر فراهم آوردن عوامل ذکر شده برای شهر آن ها را در برابر تهدیدات با استفاده از اصول پدافند غیرعامل محافظت نمود.
- عوامل فنی و اقتصادی نظیر: شرایط تامین مواد، سهولت منابع و انرژی، دانش فنی منطقه، شرایط حمل و نقل، صنایع مکمل، سطوح هزینه در مواقع بحرانی برای سرپا نگه داشتن شهرها به منظور خدمات دهی مناسب به شهروندان ضروری است. در این میان پدافندغیرعامل به عنوان موثرترین شیوه برای حفاظت از جان و مال شهروندان ایفای نقش می نماید لذا برای حفاظت از شهرها بایستی از ابتدا به هنگام مکان یابی آن ها و متعاقب آن مکان یابی کاربری ها و عملکردهای مختلف شهری فرآیند مکانیابی با استفاده از اصول پدافندغیرعامل مد نظر قرار گیرد.
مطالب پیشنهادی:
کاربری اراضی شهری از منظر پدافند غیرعامل (راهکارهای اجرایی
اهداف آمایش سرزمین و کاربردهای آن در پدافند غیرعامل
منابع
1. اسکندری، حمید، «دانستنی های پدافند غیرعامل»، انتشارات بوستان حمید، تهران، زمستان، 1389.
2. بیات، الهام، «جایگاه مهندسی شهرسازی در پدافند غیر عامل کشور»، پایان نامه کارشناسی، استاد راهنما: سید کامران یگانگی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان، 1390.
3. رضایی، سعید، «تحلیل مکان یابی در آمایش دفاعی و پدافند غیر عامل»، همایش سراسری سامانه اطلاعات مکانی GIS، انجمن علمی فناوری اطلاعات و ارتباطات و دجا، 1388.
4. رضایی، سعید، «آشنایی با اصول و مبانی آمایش دفاعی»، جزوه درس آمایش دفاعی، دانشگاه امام حسین (ع)، تیر، 1388.
5. سهامی، حبیب الله، «آمایش و مکان یابی»، انتشارات دانشگاه صنعتی مالک اشتر، تهران، 1386.
6. شکیبامنش، امیر و هاشمی فشارکی،جواد، «رعایت الزامات پدافند غیر عامل در طراحی و برنامه ریزی مراکز ثقل: با تاکید بر راه آهن و متروهای شهری»، چهارمین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران و پدافند غیر عامل در پایداری ملی، تهران، 1387.
