انواع تهدیدات در پدافند غیر عامل را بیشتر بشناسیم.
در این مطلب می خوانید:
انواع تهدیدات در حوزه پدافندغیرعامل
راهکارهای اجرایی در جهت کاهش تهدیدات در حوزه شهرسازی
واژه تهدید در همه عرصه های زندگی نمود پیدا کرده و از آنجا که تضاد در آرمان ها، خواسته ها و منافع بشر بصورت همه جانبه گسترش یافته، تهدید نیز دارای عرصه ای عام و گسترده شده است. از آنجا که تهدیدات عمدتا به دو صورت کلی طبیعی و غیر طبیعی ظاهر می گردند و مباحث پدافندغیرعامل درحوزه تهدیدات غیرطبیعی کارکرد دارد، طرح تهدیدات طبیعی در بحث های ایمنی و کاهش خطرات بلایای طبیعی و مدیریت بحران قابل طرح و بررسی است.
درحوزه تهدیدات غیرطبیعی، منابع تهدیدات به دو دسته داخلی و خارجی تقسیم می شوند که بر یکدیگر اثر متقابل دارند بطوریکه تهدیدات خارجی، داخلی را تحریک و تشریح می کند و تهدیدات داخلی، خارجی را زمینه سازی و تشویق می نماید، لذا این دو تهدید از هم جدا نبوده و گاهی اوقات توأم می باشند. این تهدیدات در تمامی ابعاد شهرها را در برمی گیرند یکی از قسمت های مهم آن تهدید برای حوزه شهرسازی می باشد. لذا با استفاده از پدافندغیرعامل در حوزه شهرسازی می توان این تهدیدات را به حداقل ممکن رساند.
تهدید و مفاهیم مربوط به آن
هر عاملی که در مقابل امنیت جامعه قرار گرفته و امنیت و ثبات آن را در خطر اندازد به عنوان «تهدید» مطرح می گردد. یک تعریف جامع برای تهدید بیان شده که عبارتست از: «مجموعه اقداماتی که توسط کشور یا کشورهای معاند انجام شود تا از توسعه در داخل کشور هدف یا در سطح بین المللی جلوگیری نماید یا آن ها را محدود ساخته و در معرض آسیب قرار دهد و در نتیجه امنیت ملی را تهدید نماید».
تهدیدات نظامی و سخت؛ تهدیدات سخت با استفاده از سخت افزار و همراه با رفتارهای خشونت آمیز و استفاده از توان نظامی و تخریب تأسیسات زیربنایی و زیرساخت های کشور است. این تهدیدات عمدتاً محسوس، واقعی و عینی و با عکس العمل های فیزیکی همراه می باشد مانند شورش، تجزیه طلبی، سطوح مختلف جنگ، مداخله نظامی خارجی، خرابکاری های صنعتی و …
تهدیدات فناوری پایه؛ رشد و ظهور و بروز فناوری های نو باعث تولید عرصه¬های جدید قدرت و تهدید و نهایتاً تولید مفاهیم جدیدی در جنگ ها شده است. مانند جنگ¬های رایانه¬ای (سایبری، زیستی، الکترومغناطیس، پرتویی و …)، تهدیدات فناوری پایه به تهدیدات زیستی، سایبری، پرتویی و… تقسیم می گردد.
تهدیدات سایبری؛ هر رویداد یا واقعه با قابلیت وارد نمودن ضربه به مأموریت ها، وظایف، سرمایه ملی به واسطه یک سامانه اطلاعاتی، از طریق دسترسی غیرمجاز، انهدام (تخریب)، افشاء، تغییر اطلاعات و یا ممانعت از (ایجاد اختلال در) ارائه خدمت مانند: تهدیداتی که متوجه مراکز داده سازمان¬ها، شرکت ارتباطات زیرساخت، زیرساخت های ICT می شود.
تهدیدات زیستی؛ هرنشانه، رویداد و یا حادثه طبیعی و یا غیرطبیعی که با استفاده از عوامل زیستی موجب تضعیف و نابودی سرمایه انسانی و وارد نمودن آسیب اقتصادی از طریق تخریب و نابودی محصولات کشاورزی، آب آشامیدنی، گیاهی، دام و طیور، صنایع غذایی، ثبات و امنیت جامعه، را به خطر بیندازد.
انواع تهدیدات در حوزه پدافندغیرعامل
بررسی و شناخت تهدیدات و توانمندی های تسلیحاتی و فناورانه دشمن شرط اول و الزامی در جهت پی بردن به اهداف دشمن است و عدم کنکاش در این خصوص آسیب ها و ضررهای جبران ناپذیری را در پی خواهد داشت. زیرا پس از آشکار شدن جنبه های مختلف تهدید است که شرایط و امکانات لازم برای بررسی و محاسبه توان و مقدورات دفاعی و کاهش آسیب پذیری ها فرا می رسد. کشف به موقع تهدید و چگونگی آن و تمرکز به موقع امکانات در جهت تدابیر هوشمندانه مقابله با آن، موجب رفع نقاط ضعف و کاهش آسیب پذیری می شود. در باور کارشناسان امور دفاعی، پرداختن به مقوله تهدیدات می تواند آن را تبدیل به فرصتی برای کسب توان دفاعی و خنثی سازی نقشه های تهاجمی دشمن و حتی بازدارندگی کند.
در یک دسته بندی کلی از تهدیدات، تهدیدات در دوسته کلی طبیعی و غیر طبیعی (انسان ساخت) جای می¬گیرند. از لحاظ قانونی و اجرایی، هر یک از این دسته های تهدیدات، مسئولان و ناظران خاص خود را دارند. به عنوان مثال، تهدیدات ایمنی، بهداشت و محیط زیست (HSE) و تهدیدات ناشی از تهدیدات طبیعی (مخاطرات طبیعی و حوادث غیرمترقبه) از مسئولیت های بخش مدیریت سوانح طبیعی است. در این بین تنها تهدیدات انسان ساخت مغرضانه، مربوط به بخش مطالعات و ملاحظات پدافندغیرعامل می باشد. البته این امر نباید از نظر دور شود که راهکارها و ملاحظات ناشی از مطالعات پدافند غیرعامل می تواند در دیگر حوزه های تهدید نیز مثمر ثمر واقع شده و تبعات ناشی از این تهدیدات را با کاهش آسیب پذیری زیرساخت ها به شدت کاهش خواهد داد.
جدول 1: دسته بندی انواع مخاطرات انسان ساخت مطابق سند راهبردی سازمان پدافند غیرعامل کشور
تهدیدات غیرطبیعی به دو دسته عمدی (مغرضانه) و غیرعمدی دسته بندی می¬گردد:
1. تهدیدات عمدی (مغرضانه) شامل؛ حملات زمینی، تهاجم های هوایی و دریایی، نفوذ، تروریستی، شورش و غیره .
2. تهدیدات غیرعمدی شامل؛ آتش سوزی، خطاهای انسانی و ماشین آلات و دستگاهی، نشت گازهای سمی و خطرناک، آلودگی های محیط زیست، تشعشعات رادیو اکتیو و غیره.
همانطور که در جدول مشاهده می¬کنید از بین مخاطرات انسان ساز حوزه تهدیدات سخت مد نظر بوده که در بحث کالبدی که مربوط به شهرسازی است می توان شهرها را آسیب پذیر نماید و لذا اقدامات طراحان و برنامه¬ریزان و شهرسازان در جهت کاهش این نوع از تهدیدات برای شهرها خواهد بود.
در بحث کالبدی می توان اقدامات سازمان نظام مهندسی در ایمن ساختن ساختمان ها و رعایت الزامات پدافندغیرعاملی در آن¬ها و از طرف دیگر اقدامات شهرداری و ادارات و سازمان های دیگر برای ایجاد فضاهای شهری ایمن بسیار حائز اهمیت دانست.
تهدیدات در شهرسازی و اقدامات پدافندغیرعامل
همانطور که در بخش قبلی مطرح شد تهدیدات دو دسته است که دسته تهدیدات انسان¬ساز که شامل تهدیدات نظامی، امنیتی و اتفاقی است در بحث پدافندغیرعامل قرار می گیرد.
آنچه مشخص است این است که در تهاجمات نظامی بخش زیادی از تهدیدات متوجه شهر و تاسیسات و تجهیزات موجود در آن می شود. شهرها هدف های ثابت و بزرگی از نظر فیزیکی هستند که حتی از فاصله دور به آسانی می توان آن ها را هدف قرار داد، عوامل دیگری نیز به عنوان انگیزه در انتخاب شهرها به عنوان هدف نظامی نقش دارند که مهمترین آن ها عبارتند از: شهرها محل تجمع و اسکان جمعیت عظیمی از شهروندان هستند و با بمباران و آسیب رسانی به آن¬ها می¬توان تلفات جانی زیادی تحمیل نمود. در شهرها مراکز مهم سیاسی، اداری، مدیریت و تصمیم گیری وجود دارد که با آسیب رساندن به آن می توان تصمیم-گیری سریع و هدفمند را در شهرها مختل نمود. بخش عظیم و قابل توجهی از سرمایه و ثروت¬های ملی و مردمی در شهرها وجود دارد که با تهدید آن می¬توان خسارات مالی زیادی ایجاد کرد. شهرها محل ارتباط با نقاط اطراف خود و روستاها و مراکز مهم دیگر هستند و آسیب رساندن به شریان¬های حیاتی شهر موجب قطع ارتباط آن می¬شود. کاربری¬های مهم و حساسی در شهرها وجود دارد که از بین رفتن آن¬ها شهرها و خدمات-رسانی آن را فلج می¬کند.
راهکارهای اجرایی در جهت کاهش تهدیدات در حوزه شهرسازی
بررسی ویژگی های عملکردی و کالبدی شهرها حاکی از این است که اصول پدافندغیرعامل در رشد و توسعه شهر لحاظ نگردیده و همین امر موجب آسیب پذیری بالای شهر در صورت وقوع بحران¬های ناشی از جنگ می¬شود. جانمایی کاربری ها در اکثر شهرها از حیث دو اصل همجواری و پراکندگی، مطابقتی با ملاحظات دفاعی و امنیتی ندارد. همچنین موقعیت عملکردی شهر در سطح ملی لزوم توجه و لحاظ اصول دفاعی و امنیتی را آشکار می¬سازد.
در حالت کلی می توان برای کاهش تهدیدات در شهرها اقدامات زیر را با استفاده از پدافندغیرعامل انجام داد:
- تمرکز زدایی از کلانشهرها و تقویت کلان شهرهای میانی
- پراکندگی مراکز متمرکز عملکردی در سطح شهر و یا در صورت ممکن خروج از شهر
- ارتقاء سطح کیفی و کمی شبکه ارتباطی به خصوص بافت های فرسوده
- نوسازی بافت های فرسوده
- احداث پناهگاه¬های امن جهت مقابله با حملات به اشکال مختلف
- رعایت اصل همجواری و سازگاری در جانمایی صنایع و کاربری¬های خطرزا
- کاهش وابستگی شهرهای بزرگ و اصلی به محیط خارج، به خصوص در رابطه با نیازهای ضروری
- نوسازی و مقاوم سازی ابنیه مسکونی و خدماتی
- ذخیره¬سازی نیازهای ضروری و اضطراری
- مدیریت مبادی ورودی و خروجی شهر به هنگام وقوع بحران.
منابع:
1. بیات، الهام، «جایگاه مهندسی شهرسازی در پدافند غیر عامل کشور»، پایان نامه کارشناسی، استاد راهنما: سید کامران یگانگی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان، 1390.
2. داودی، محمود و جوادی، محمد و مهدی نژاد نوری، عبدالحمید و محمود کلایه، پیام، «شناسایی مخاطرات شهری از منظر پدافندغیرعامل و ارائه راهکارهای مقابله با آنها (نمونه موردی: شهر تهران)»، اولین همایش علمی- پژوهشی شهرسازی و معماری با رویکرد پدافند غیرعامل، دانشگاه مالک اشتر، تهران، 1390.
3. تقوایی، علی اکبر و اسماعیلی شاهرخت، مسلم، «ارزیابی آسیب پذیری شهر با رویکرد پدافندغیرعامل (نمونه موردی: شهر بیرجند)»، اولین همایش علمی- پژوهشی شهرسازی و معماری با رویکرد پدافند غیرعامل، دانشگاه مالک اشتر، تهران، 1390.
4.برگرفته از قسمت هایی از طرح جامع پدافندغیرعامل استان زنجان، 1396.
