امروزه در کشور ما ایران تقریباً ۹۰ درصد محصولات گیاهی در مزارع پرورش داده می‌شوند. با افزایش جمعیت و نیاز روز افزون به محصولات گیاهی، اهمیت پرورش گیاهان در شرایط اقلیمی مختلف دو چندان شده است. گلخانه‌ها امکان برآورده کردن این مهم را در اختیار ما قرار می‌دهند. امروزه با پیشرفت تکنولوژی می‌توان گلخانه را در اندازه‌ها و موقعیت‌های مختلف ساخت و از تمامی مزایای آن بهره برد. در این مطلب شما را با مراحل ساخت یک گلخانه و تمامی پیش‌نیازها و اصول آن آشنا خواهیم کرد.
مراحل ساخت یک گلخانه
ساخت و راه اندازی یک گلخانه را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد که هر یک از آن‌ها در ادامه به طور کامل تشریح شده‌اند:
- برنامه‌ریزی برای ساخت گلخانه
- انتخاب یک محل مناسب برای گلخانه
- طراحی نقشه و طرح گلخانه
- انتخاب گلخانه
- اجرای کنترل‌های محیطی
برنامه‌ریزی برای ساخت گلخانه
برای ساخت یک گلخانه با کارایی مناسب باید برنامه‌ریزی صحیح و درستی داشت. در برنامه‌ریزی خود برای ساخت و بهره‌برداری از گلخانه باید نکاتی مانند موقعیت جغرافیایی و نزدیکی آن به بازارها، نیروی کار و همچنین امکان گسترش گلخانه در آینده را حتماً مدنظر قرار دهید.
مطلب پیشنهادی: 12 ایده برای داشتن گلخانه در حیاط و تمرین یوگا در کنار گل ها
برای این‌که بتوانید یک برنامه‌ریزی درست داشته باشید و طبق آن کار خود را به پیش ببرید در وهله اول به اطلاعات پایه ای نیاز پیدا خواهید کرد که در زیر به تعدادی از آن‌ها اشاره شده است:
- چه نوع محصولاتی را برای پرورش در نظر گرفته‌اید؟ گیاهان گلدانی، گیاهان دارویی یا سبزیجات؟
- محصولاتی که برای پرورش در نظر گرفته‌اید فصلی هستند یا خیر؟
- نحوه کاشت و پرورش گیاهان را مشخص کرده‌اید یا خیر؟ آیا لازم است که این گیاهان را در گلدان پرورش داد یا به بستر‌های کشت نیاز دارند؟
- از چه بستری برای پرورش و تغذیه گیاهان استفاده خواهید کرد؟ خاک یا کمپوست‌ها؟
- مقدار تولید سالیانه را برآورد کرده‌اید؟ با توجه به این مقدار برآورد شده به چقدر فضا نیاز پیدا خواهید کرد؟
- در آخر هم آیا بودجه و هزینه‌ای که خواهید کرد را مشخص کرده‌اید؟
فرقی نمی‌کند که به چه هدف و در چه مقیاسی قصد دارید که گلخانه احداث کنید، اگر می‌خواهید کار را اصولی و طبق برنامه به پیش ببرید باید حتماً قبل از شروع به کار اطلاعاتی که در بالا به آن‌ها اشاره شد را به طور دقیق مشخص کنید.
انتخاب محلی مناسب برای ساخت گلخانه
اگرچه گلخانه را می‌توان در هر موقعیت مکانی و به هر اندازه که مورد نظر ما باشد احداث کرد، اما غافل از این موضوع نباشیم که برخی از مکان‌ها و فضاها مزایای بسیار خوبی را در اختیار ما قرار خواهند داد. در انتخاب محل مناسب برای ساخت گلخانه خود به ویژه اگر ساخت یک گلخانه نسبتاً بزرگ را در نظر دارید حتماً موارد زیر را مدنظر قرار دهید:
- زمین مناسب: یک زمین مناسب، به طوری که فضای بزرگ و مناسبی برای احداث گلخانه و همچنین توسعه کار در آینده وجود داشته باشد.
- قوانین و مقررات: گلخانه‌ها را در مناطق مشخصی می‌توان احداث کرد. فضاهای خالی لازم و ضروری پیرامون گلخانه و بسیاری دیگر از مسائل را باید به یک فرد متخصص و کارشناس واگذار کرد. سعی کنید قبل از شروع کار حتماً قوانین و مقررات ساخت گلخانه را با مراجعه به سازمان‌های مربوطه حتماً بررسی کنید.
- راه‌های دسترسی: بدون شک یکی از مزیت‌های هر زمینی میزان فاصله آن از راه‌های ارتباطی اصلی است. زمینی را برای احداث گلخانه انتخاب کنید که از بهترین دسترسی به راه‌های ارتباطی برخوردار است. این اصل کمک زیادی به شما در کاهش هزینه خواهد کرد.
- توپوگرافی: پستی بلندی‌های زمین تأثیر بسزایی بر فرآیند ساخت و بهره‌برداری از گلخانه‌ها دارند. از آنجایی‌که وجود هر گونه توپوگرافی در موقعیت مکانی ساخت گلخانه تأثیر عمده‌ای بر هزینه و زمان ساخت گلخانه می‌گذارد، پس سعی کنید حد الامکان از زمین‌های کاملاً صاف و یکنواخت استفاده کنید.
- موقعیت جغرافیایی: در طراحی و ساخت گلخانه موقعیت خورشید و به عبارتی مسیر حرکتی آن را حتماً مدنظر قرار دهید. انتخاب جهت‌گیری مناسب گلخانه می‌تواند تا حد زیادی در هزینه‌های مربوط به انرژی صرفه‌جویی به عمل آورد.
- آب: یکی از مهم‌ترین پیش‌نیازهای لازم برای گلخانه دسترسی به منبع مناسبی از آب است. با توجه به بزرگی و کاربری گلخانه‌ای که قصد ساخت آن را دارید، مقدار مورد نیاز آب را برآورد کنید.
طراحی گلخانه
بعد از انتخاب بهترین محل و زمین مناسب برای ساخت گلخانه با توجه به اطلاعات پایه‌ای که از اندازه گلخانه، نوع محصولات، نوع فرآیند کشت و پرورش، موقعیت مکانی و جغرافیایی به دست آورده‌ایم باید قسمت‌های اصلی گلخانه را طراحی کنیم.
تأسیسات اصلی
در طراحی خود باید حتماً بخش‌هایی مانند قسمت مرکزی شامل گلخانه کشت و پرورش، واحد خدماتی یا ساختمانی که به گلخانه متصل است و تجهیزات مربوط به کنترل دمای مرکزی و سایر موارد در آن قرار دارد، اتاق‌های کار و محل ذخیره‌سازی و نگهداری محصولات در نظر گرفته شود.
راه‌های ورود و خروج
بخش‌های مختلف گلخانه اعم از اتاق‌های کار و مناطق کشت و پرورش گیاهان باید راه‌های ورود و خروج مناسبی در هر شرایط آب و هوایی داشته باشند. اگر گلخانه شما کوچک است باید پیاده‌رویی با اندازه مناسب برای حرکت دادن چرخ‌های دستی جهت حمل و نقل محصولات برداشت شده وجود داشته باشد و اگر نیز گلخانه که قصد ساخت آن را دارید بسیار بزرگ است و هر روز مقدار زیادی از محصولات گیاهی تولید خواهد شد، باید فضای مناسبی برای حمل و نقل ماشین‌آلات کوچک و بزرگ در فضای داخلی گلخانه را در نظر بگیرید.
سعی کنید حتماً در محوطه سازی ساختمان گلخانه فضایی در اطراف را جهت پارک ماشین‌آلات آسفالت کنیم. الزامی به آسفالت کردن سایر راه‌های ورودی و خروجی نیست و برای پوشش دادن این سطوح می‌توانید از شن و ماسه یا انواع خرده‌سنگ‌ها استفاده کنید. نکته دیگری که باید به آن توجه داشته باشید این است که راه‌های ورودی و خروجی به قسمت‌های مختلف گلخانه باید حتماً شیب‌دار باشند و در صورت امکان زهکشی مناسبی نیز برای آن‌ها در نظر بگیرید.
محل ذخیره‌سازی
طراحی این محل نیز در ساخت با در نظر گرفتن اندازه گلخانه و میزان تولید آن صورت می‌گیرد و بر همین اساس نیز باید فضای مناسب و کافی برای آن در نظر گرفته شود.
انتخاب گلخانه
یکی از مهم‌ترین نکات لازم برای موفقیت در این عرصه، داشتن یک گلخانه‌ای است که به خوبی طراحی شده باشد، از فضای کاری و بهره‌برداری مناسبی برخوردار باشد و بتوان کنترل خوبی بر محیط داشت. در انتخاب گلخانه مناسب باید موارد زیر را مدنظر قرار داد.
- سبک و شکل گلخانه: سبک‌ها و انواع مختلفی از گلخانه‌ها وجود دارند که بررسی آن‌ها در این نوشتار نمی‌گنجد. در انتخاب شکل و کارخانه باید به اندازه گلخانه و میزان نور ورودی به گلخانه توجه کرد. انتخاب یک گلخانه مناسب از نظر سبک و شکل می‌تواند تأثیر بسزایی در کارایی آن و مطابق با صرفه‌جویی هزینه‌ها داشته باشد.
- پوشش گلخانه: پوشش‌های به کار رفته در گلخانه‌ها نیز بسیار متنوع هستند که می‌توان به پلاستیک‌های گلخانه‌ای، پوشش‌های پلاستیکی پلی کربناتی و پوشش‌های شیشه‌ای اشاره کرد که هر کدام از آن‌ها مزایا و معایب خاص خود را دارند.
- طرح و نقشه گلخانه: آرایش و چینش قسمت‌های مختلف گلخانه از محل رشد و پرورش گیاهان گرفته تا محل ذخیره‌سازی محصولات باید با رعایت اصول استاندارد صورت گیرد.
- محل‌های کاشت و جوانه زدن گیاهان: برای جوانه زدن و رویش گیاهان می‌توان از میز‌های منفرد و جداگانه استفاده کرد ولی با توجه به شرایط خاصی که این جوانه‌ها نیاز دارند بهتر است که از اتاق‌ها و فضاهای مستقل استفاده شود.
کنترل‌های محیطی
فراهم کردن فضا و شرایط مناسب جهت رشد و پرورش انواع محصولات گیاهی مستلزم رعایت یک سری از اصول و مقررات محیطی است که به موجب آن می‌توان محیط ایده آل رشد گیاهان را شبیه‌سازی کرد. از مهم‌ترین کنترل‌های محیطی می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
- سیستم گرمایشی
- سیستم سرمایشی
- سیستم‌های روشنایی مصنوعی
- صفحات کنترل
- سیستم آبیاری
سخن آخر
فارغ از تمامی مواردی که در بالا گفته شد، گلخانه‌ها را در هر اندازه و هر شکلی می‌توان در تمامی فضا و موقعیت‌های مکانی به کار گرفت. بسیاری از مواردی که در بالا و در خصوص ساخت گلخانه به آن اشاره شد را می‌توان به تمامی انواع گلخانه از نظر اندازه و شکل تعمیم داد.
