فرش پازیریک قدیمی‌ترین فرش جهان است که نقوش آن در طول زمان دست نخورده و تقریباً سالم مانده‌اند. البته فرش‌های زیادی در تمدن‌های سومر، بابل و بین النهرین کشف شده است که قدیمی‌تر از این فرش کشف‌شده‌اند ولی این فرش قدیمی‌ترین فرشی است که نقوش آن به خوبی حفظ شده و آسیب کمی دیده است. در مقاله حاضر معرفی کاملی درباره فرش پازیریک ارائه شده است که توجه شما را به آن جلب می‌کنم. با ویکی ساختمون همراه باشید.
فرش پازیریک در کجا کشف شد؟
پازیریک فرشی است با قدمت 2500 ساله که در سال 1328 خورشیدی (1949 میلادی) در کوهستان آلتای در جنوب سیبری مرکزی و در نزدیکی مرز مغولستان توسط باستان شناس روس، سرگی رودنکو و گروه وی کشف شد. این کوهستان 1500 متر از سطح دریای آزاد ارتفاع دارد که بیشتر مواقع سال پوشیده از یخ است. نام پازیریک برای این فرش از منطقه پازیریک که در آن کشف شده، گرفته شده است.
رودنکو در دره پازیریک پنج مقبره بزرگ و نه مقبره کوچک کشف کرد که متعلق به پادشاهان سکایی بود. فرش پازیریک به دلیل سرما و یخبندان تا به امروز حفظ شده و آسیب کمی دیده است. این فرش در کنار مقبره یک زن کشف شده است که با توجه به روسری زرکاری شده، جواهرات و متعلقات فراوان و خال‌کوبی رو بدنش، به نظر می‌رسد جزء خانواده سلطنتی بوده است. فرش پازیریک در کنار دیگر اشیا باستانی مشهور مانند گلدان چوبی، مومیایی دوید، نقش اسب سواری به همراه آثاری دیگر در گور یخ‌زده یکی از فرمانروایان سکایی تورانیک کشف شده است.
مشخصات قالی یا فرش پازیریک چیست؟
قالی پازیریک از نخ پشم با رنگ‌های سرزنده قرمز، سبز، زرد، سفید و سیاه بافته شده است. ابعاد آن 198 در 189 سانتی‌متر است و تعداد گره‌های زده شده در این قالی 3600 عدد است. نقوش فرش پازیریک از حاشیه به سمت مرکز شامل نقوش موجودات اساطیری ایرانی است که در ردیف بعدی به 28 سوارکار می‌رسد که در جهت خلاف عقربه‌های ساعت حرکت می‌کنند و چهره‌هایی ایرانی دارند و دم اسب‌های آن‌ها بافته شده است (گره زدن دم اسب‌ها در زمان جنگ‌ها مرسوم بوده ست). پس از سوار کاران یک ردیف طرح مربعی که در قالی بافی به هشت پره شهرت دارد دیده می‌شود. پس از هشت پره‌ها به گوزن‌های زرد خالدار ایرانی با شاخ پهن می‌رسیم که در خلاف جهت سوارکاران (در جهت عقربه‌های ساعت) در حال حرکت هستند. نقوش موجودات اساطیری دوباره پس از گوزن‌ها دیده می‌شود. بالاخره در مرکز قالی 24 طرح هشت پره به چشم می‌خورد. همه نقوش با جزئیات و ظرافت مثال زدنی طراحی شده‌اند.
نمادشناسی فرش پازیریک
با توجه به تعداد گره (3600)، تعداد سوارکاران (28) و تعداد هشت پره‌ها در مرکز (24) به نظر می‌رسد نظم خاصی در این قالی وجود دارد و بافنده به این نظم بسیار توجه داشته است. اعداد نام برده را می‌تواند نمادی از 28 روز ماه، 24 ساعت روز و یا 3600 ثانیه در هر ساعت باشد.
نقوش موجودات اساطیری ایرانی که با سر شیر و بدن اسب یا سر عقاب و بدن شیر (شیردال) هستند از جمله خدایان ایران باستان به حساب می‌آیند که با در بر گرفتن سوارکاران و گوزن‌های زرد خالدار قصد محافظت از آن‌ها را دارند.
حرکت سوارکاران در جهت خلاف عقربه‌های ساعت نیز می‌تواند نشان از قدرت و صلابت آن‌ها داشته باشد که به راحتی می‌توانند بر گوزن‌های خالدار زرد فائق آیند. البته این نماد نیز می‌تواند نشان از حرکت‌های ماه و خورشید باشد و به طور کلی فرش را می‌توان یک تقویم یا سالنامه در نظر گرفت.
دلیل ایرانی بودن فرش پازیریک چیست؟
فرش ایرانی و نقوش خاص آن در جهان شهره خاص و عام است و بر صحت این امر که ایرانیان در زمینه بافت و طراحی فرش از دیرباز دستی بر آتش دارند، شکی نیست. از طرفی نیز در بین سازه‌های به جا مانده از دوران هخامنشیان و پیش از آن نقوش خدایان باستانی دیده می‌شود که نمونه آن نیز در قالی پازیریک دیده می‌شود. همچنین به نقل از رودنکو در کتاب خود، با اولین نگاه به فرش پازیریک، وی اذعان داشته است که با دیدن این فرش به یاد تخت جمشید افتاده است. علاوه بر این سبک قالی بافی و نقوش این فرش نیز همچنان پس از سال‌ها در بین فرش‌های بافته شده دیده می‌شود. همه این دلایل نشان از ایرانی بودن این فرش و هدیه‌ای از سوی پادشاه ایران به پادشاه تورانیک سکایی است.
دلیل سالم ماندن قالی پازیریک چیست؟
به گفته خود سرگی رودنکو در حین کشف مقبره‌های موجود در دره پازیریک به دلیل حجم یخ زیاد، مجبور به استفاده از آب گرم پر فشار برای شکستن یخ و دسترسی به مقبره شده‌اند. یخ و سرمای زیاد از زمان دفن افراد در مقبره تا به امروز سبب جلوگیری از پوسیدگی فرش شده است.
قالی پازیریک در حال حاضر در کجا نگهداری می‌شود؟
در حال حاضر فرش پازیریک در موزه آرمیتاژ در شهر سن‌پترزبورگ روسیه در کنار دیگر اشیا با ارزش کشف شده و در دره پازیریک و همچنین دیگر فرش‌ها و نقاشی‌های زیبای جهان قرار دارد.
سخن آخر
فرش پازیریک در حدود 71 سال پیش در دره پازیریک واقع در کوهستان آلتای در نزدیکی مرز مغولستان با سیبری در بخش جنوب سیبری مرکزی توسط باستان‌شناس روس، سرگی رودنکو در کنار مقبره یک بانوی جوان که به احتمال زیادی از خانواده سلطنتی سکاییان ایرانی تبار بوده، کشف شده است. نقوش زیبا و رنگ‌های سرزنده و زیبای این فرش علاوه عمر پانصد ساله پیش از میلاد مسیح، این قالی زیبا را به شهرت جهانی رسانده است.
