طراحی منظر با تاکید بر سلامت شهروندان

در این مطلب می خوانید:

فضاهای سبز چند منظوره

چند نمونه از طراحی باغ های شفابخش و دهکده های سلامت

به گفته سازمان بهداشت جهانی، سلامتی تنها بیمار نبودن نیست بلکه به معنی سلامت کامل جسمی، روانی و اجتماعی است. این درک از منظر و سلامت و تاثیرات محیط های کالبدی بر انسان، دانشی از منظر را که در آن گونه شناسی مناظر مختلف و تاثیر اجزایی از منظر که بتوانند در سلامت فردی و اجتماعی مشارکت داشته باشند را تدوین نموده که در طراحی مناظر شهری، فضاهای سبز و پارک ها به کار گرفته می شود.

در این دانش، تاثیر منظر بر سلامت، بازتاب کامل و گسترده ای از تعریف سازمان بهداشت جهانی  (world health organization)  است که احاطه کننده تمام عوامل موثر برجسم، روان و سلامت جامعه می باشد. این رویکرد به بسط و توسعه راه حل هایی جهت بهبود سلامت و کاهش بیماری های مرتبط با جسم و روان افراد تحت تاثیر جنبه های بصری مناظر تاکید می نماید و از اصول و مبانی رشته های روانشناسی محیطی و همچنین طراحی منظر در راستای تدوین راه حل ها بهره مند می گردد.

با دور شدن جامعه ی مدرن از دانش کهن، حرفه ی طراحی چشم انداز به حاشیه کشیده شد. ارزش مهارت های باغبانی توسط مردمی که فواید باغ ها را در عصر های گذشته نمی دانستند، پایمال شد. در جهان هزینه محور، چشم انداز موضوعی بی اهمیت است و به عنوان تزئین اجزای اصلی تلقی می شود.در حال حاضر با وجود زیاد شدن فشار های درمانی، محیطی و مالی ، بهترین زمان برای زنده کردن نقش تاریخی چشم انداز است.

چشم انداز جزء مهمی در کیفیت زندگی مردم سراسر جهان محسوب می شود و جز اصلی در سلامت فردی و اجتماعی در مناطق شهری و روستایی، در مناطق پست و  مناطق عالی ، در مناطق مشهور به زیبایی  و همچنین مناطق معمولی، به حساب می آید.

پارک ها و فضاهای سبز به طور طبیعی اجزای حیاتی چشم انداز شهری هستند اما اجزای حیاتی بسیاری وجود دارد. که شامل خیابان ، میدان، گورستان و باغ های تقسیم بندی شده، خانه و مکان های صنعتی، زمین های دفع زباله و زمین های کشاورزی شهری می شوند. با وجود این که چشم انداز شهری جایی است که اکثریت مردم در آن زندگی وکار می کنند، به طرز عجیبی از نظر سیاست گذاران پنهان مانده است.

یکی از دلایل اصلی دیده نشدن طبیعت چشم انداز شهری این است که ما به درک کلی آن عادت نکرده ایم. در صحبت هایی که پیرامون مسئله ی چشم انداز صورت می گیرد، راجع به تأثیرات نهایی آن بر سلامت سخنی به میان آورده نمی شود . معمولا تصمیماتی که بخاطر دلایل عملی گرفته می شوند به آن معنی هستند که از اهمیت استراتژی کلی چشم انداز شهری به عنوان منبعی حیاتی صرف نظر شود. در حقیقت چشم انداز شهری مرکز بیشتر مشکلاتی است که امروزه مهم تلقی می شوند. چشم انداز شهری منبعی استراتژیک است که کیفیت زندگی را بالا می برد، محیطی جذاب برای سرمایه گذاران ایجاد می کند و به عنوان اصل مهمی در سلامت جمعیت شهری عمل می کند.

فضاهای سبز چند منظوره

تاثیرات فضای سبز تنها به دسترسی فیزیکی محدود نمی شود، بلکه دسترسی بصری به آن هم مفید می باشد. برای مثال، افزودن فضاهای سبز ،محیط جالبی را برای ساختمان ها، جوامع و فعالیت های روزانه ایجاد می نماید. دست یابی به تعادل بین مشاهدات و آموزش آنها و امکانات برای سلامت بخش بودن بیشتر ضروری است.

فضای سبز عمومی-یکی از خیابانهای عریض شهر به فضای سبز عمومی تبدیل شده و افراد به عبور از آن ترغیب می شوند.

دیوارهای سرزنده همراه با گل های رنگارنگیک منظره ی زیبا ،سالم و سبز ایجاد کرده اند.

فضای سبز عمومی-برلین ، آلمان: بوته ها در فضای سبز عمومی افراد را ترغیب می کنند که میوه ی سالم را بطور رایگان بچینند و لذت ببرند. این برنامه ی سلامت عمومی منفعل ، برای شهر مفید بوده است.

 

در مکانهای عمومی که افراد جمع می شوند، حتما باید جای نشستن و صندلی های متعدد تعبیه شود. گاهی اوقات این جای نشستن ها می توانند یک سکوی کوتاه باشند. در مکانهای رسمی تر ، بهتر است که یک نیمکت پارک یا جای نشستن بلندتر قرار داده شود. در پارک نشان داده شده در تصویر یک درخت تاریخی در اثر آسیب طوفان قطع شده است. چوب این درخت به جای تبدیل شدن به زباله در بازیافت به یک صندلی بسیار راحت تبدیل شده است. برای ساخت این صندلی ها باید به بافت و جنس مواد توجه شود. یک معمار نروژی برای ایجاد مسیردر پارک از چوب، شن، ماسه و سنگ استفاده کرده است.

این مسیرها سطوح ناهمواری دارند که بطور طبیعی در جنگل ها و سواحل وجود دارند. کودکان برای افزایش مهارت های تعادل و حسی باید تا قبل از 7 سالگی، راه رفتن روی سطوح ناهموار را تجربه کنند. در نتیجه مناطق بازی نیز به ساختاری غنی که دارای سطوح ناهموار، تخته سنگ، درخت ها و سنگ های پله ای باشد، نیاز دارند. در یک محیط شهری، اگر سنگ های پله ای و قلوه سنگ ها و سنگریزه های رودخانه ها توسط نرده جدا شوند، می توانند برای افراد مسن تر یا هرکسی که ناتوان است، موجب تعادل و ایجاد اعتماد به نفس شوند. سطوح متنوع در پارک های محله ای، در خارج از مراکز خرید و مراکز بهداشتی نشان می دهند که شهر به سلامت شهروندان خود بها می دهد و علاقه مند به ارائه ی تغییرات و کاهش هنجارهای محیطی ساخته شده می باشد.

سطوح و شیب های خیابان ها و مسیرها بخش مهمی از طراحی برای ایجاد حس خوب و سلامت بخشی می باشند. اگر بخواهیم یک طراحی فراگیر و فعال داشته باشیم، باید در فضاهای عمومی مناظر زیبا وجود داشته باشند. در حالی که سطوح ناهموار می توانند یک عنصر طراحی مثبت در مکان های خاص باشند، برای دسترسی عمومی باید سطوح صاف و هموار هم طراحی شوند. خمیدگی های بیش ازحد ، هم به خاطر تنبلی پیمانکار دردرست سنگفرش کردن مسیر و هم به اشتباه برای زهکشی در اغلب سنگفرش ها دیده می شوند.

خمیدگی مسیر توسط مرکز سطح بالاتر از دو لبه ایجاد شده است که به آب اجازه می دهد از هر دو طرف مسیر جاری شود. در بعضی جاها شیب به یک سمت متمایل می شود. افراد مبتلا به مشکلات راه رفتن و افرادی که از وسیله های چرخدار مثل دوچرخه، کالسکه ی بچه یا ویلچر استفاده می کنند خمیدگی ها را به این شیب ها ترجیح می دهند، چون می توانند بدون تغییر مسیر در مرکز راه حرکت کنند. حداقل شیبی که برای زهکشی مورد نیاز است تنها 2 درجه می باشد. بافت های استفاده شده در پارک های عکس العمل شناسی (reflexology) کانادا، مالزی، کره و ژاپن و مکان های دیگر یک راه بسیار کنترل شده برای ایجاد منظر سلامتی است.

 کانال زهکشی جالب در مدرسه ای در برلین آلمان 

در یک مسیر خاص در بد سوبرهاین ( Bad Sobernheim ) آلمان که باید در آن پابرهنه رفت، عکس العمل شناسی تمام بدن را از طریق حس چمن، خاک رس ، شن ماسه و سنگ از پوست، تحریک می کند . یک مسیر 3.5 کیلومتری در امتداد رودخانه ی ناهه با کفش شروع می شود، شامل آب های کم عمق، پل ها، صندلی ها و جداول می شود و با شستن پا به پایان می رسد. آب برای همه ی زندگی ها ضروری است و می تواند به عنوان یک ویژگی موقت یا دائم، ایستا یامتحرک به حساب آید. آب باید قسمتی از وجود شهری ما باشد.یک منظر خوب می تواند عاملی مثبت برای خالی کردن ذهن باشد. اینگونه مسیرها گیاهانی با طول متفاوت دارند. مکان های مخفی و نقاطی دوردست برای استراحت دادن به چشم در آن وجود دارد. راههایی که می توان در امتداد آنها حرکت کرد و چیزهایی تازه یافت.

مسیر شبه طبیعی

چند نمونه از طراحی باغ های شفابخش و دهکده های سلامت

باغ شفابخش مرکز درمانی ژوپیتر فلوریدا، شرکت روی فیشر

در این مرکز عناصر طراحی باعث کاهش استرس در بیماران شده و فرآیند درمانگری در زمینه‌های حسی، روانشناسی و طبیعت ارائه می‌گردد. باغ مذکور شامل پله‌هایی با نرده‌های ویژه برای بیماران، سطوح پیاده روی متنوع، فضاهای سبز گوناگون است که باعث بهبود بیماران قلبی و عصبی و بازگرداندن اعتماد به نفس در فعالیت‌های روزانه آنها می‌باشد.
باغ شفابخش مرکز درمانی ژوپیتر دارای ترکیبی برجسته از نیازهای کارمندان بیمارستان و بیماران می‌باشد. دکتر اولریچ از دانشگاه A&M، تگزاس، تجربه، تمرین، کنترل حواس، حمایت اجتماعی، طبیعت و سایر عوامل مثبت دیگر را در کمک به کاهش اضطراب و پاسخگویی به بهبود سلامتی اعلام داشته است. مرکز درمانی ژوپیتر، تمرین و تجربه را به عنوان فعالیتی برای بازسازی و بهبود بیماران شامل بالا رفتی از پلهها، گرفتن نردهها، پیاده‌روی روی سطوح مختلف و گلکاری را به منظور کسب اعتماد به نفس توسط بیماران در فعالیت های روزانه در محیطی واقعی ایجاد نموده است.

مجموعه ای از انتخاب‌های مختلف به منظور کنترل حواس، نظیر گزینش در زیر آفتاب یا سایه به تنهایی یا دسته جمعی در منظری عمومی یا در فضایی شخصی ایجاد می نماید. مبلمانهایی که می توانند به صورت مختلفی سازماندهی گردند. مددکاری اجتماعی توسط مکان‌های مختلفی که گروه های متفاوت می‌توانند از آن استفاده نموده و به کاشت گیاهان و یا به گفتگو بپردازند، صورت می گیرد. بیماران و کارکنان می توانند درباره باغ و مراقبت از آن آموزش دیده و باغشفابخش (Healing garden) را توسعه بخشند.  

باغ شفابخش مرکز درمان سرطان، سانفرانسیسکو، کالیفرنیا، تامی چارچ

باغ حیاط توسط ساختمان‌های بیمارستان احاطه شده است. گیاهان به منظور تامین شکوفایی حیاط و منظر سبز آن انتخاب گشته‌اند. یک آب‌نمای کوچک جهت تقلیل صدای خیابان مجاور، تعداد کثیری نیمکت چوبی و میز و صندلی‌های متحرک به چشم می‌خورند. در طول پروسه طراحی کارگاه آموزشی با حضور بیماران و کارکنان بیمارستان تشکیل یافت. در این کارگاه پیشنهادات متعددی به منظور تامین ملزومات باغ ارائه گردید. حتی داستان نجات برخی از این بیماران روی لوح‌های سفالی حک شده و در فضای داخلی مجموعه قرار گرفته است.

باغ شفابخش لوکاس، استرالیا

این مجموعه آموزشی، درمانی به همراه سری باغ‌های شفابخش سازماندهی شده است. از آنجایی که بیشتر بیماران این مرکز معلول جسمی – حرکتی بوده و روی ویلچر یا برانکارد می‌باشند، بنابراین باغ به‌صورتی جامع برای تامین نیازهای همه طراحی شده است. قلب باغ مرکز لنداسکیپ مجموعه است که دارای گیاهان مرتفع و منحنی واریست که ایستگاه‌های فعالیتی را در بر‌می‌گیرد. ایستگاه‌های فعالیتی به کودکان اجازه می‌دهند تا بافت‌های مختلفی کشف و از آب بازی لذت ببرند. همچنین فضاهای آرامش‌بخش برای موسیقی درمانی و استفاده خانواده‌ها وجود دارد.

باغ شفابخش لوکاس، استرالیا 

باغ شفابخش گراهام، بیمارستان سن ایچ پنینسولا، ویستوریا، کانادا

این باغ در میان دو بال بیمارستان طراحی شده است. فلسفه اصلی طراحی، خلق فضایی برای تمرین، باغبانی، گلکاری و فرار از زندگی روزمره برای بیماران بوده است.
یکی از المان‌های اصلی باغ، مسیل خشکی با پل‌های چوبی است که عمق بصری فوق العاده‌ای برای بیماران فراهم می‌سازد. از سایر عناصر باغ می‌توان به آتشدان، امکان باغبانی با ویلچر، مجسمه‌هایی به‌منظور راهنمایی و نشان دادن مسیرها برای بیماران کم حواس و مسیر رواق دار اشاره نمود. همچنین طراحی مجموعه، جلوه‌هایی از مناظر روستایی نظیر استخرها و برکه‌های طبیعی و کوه‌ها به نمایش گذاشته است.

دهکده سلامت  Landeskrankenhaus Hartberg

الف- نحوه قرارگیری: مجموعه ساختمان ها سایت را به چند قسمت تقسیم کرده اند؛ قسمت جلویی به سمت شهر، و یک ورودی به قسمت لنداسکیپ شرقی نگاه میکند.
ب- نوع فرم: ساده، کاملا عملگرا و کارکردی، معمار برای بهبود نما سعی کرده است از المانهایی مانند پله های نمایان استفاده کند. فرم نما کاملا گویا بوده و هیچ ابهامی در آن وجود ندارد.
ج- ورودی‌ها: ورودی به حجم شاخص نیست ولی ارتباط میان لنداسکیپ و حجم ورودی را مشخص می‌کند. ورودی کاملا انسانی طراحی شده و مبلمان آن به طرز بسیار خوبی آرامش بخش است. یک ورودی به سایت از طرف خیابان توسط پلی پیاده رو می باشد.

  نکات مثبت پرو‍ژه:

  الف- بهره گیری از نور طبیعی در ساختمان به صورت حداکثر استفاده
  ب- جانمایی در سایت از نقطه نظر سکوت دید و آرامش
  ج- مکانیابی مناسب سایت
  د- طراحی شفاف – بدون ایهام و ابهام
  ه – خوانایی طرح

  نکات منفی پروژه:

  الف- محافظه کارانه بودن طرح از نقطه نظر رنگ و حجم
  ب- عدم استفاده از المانهای جذاب چه در داخل و چه در خارج بنا

انستیتو سنت پیر

الف- نحوه قرارگیری: ساختمان به‌صورت کامل در عرض سایت قرار گرفته است.
جهت استفاده از دید رو به دریا در حداکثر فضاها حجم با یک عقبکشی در هر طبقه و یک فضای مرکزی بزرگ در ورودی به این هدف دست یافته است.

ب- فرم بنا به شکل U بوده، کاملا ساده و در ارتفاع همانند مصطبههای تکرار شده است. حیاط مرکزی‌های بین فرم به طرز خارق‌العاده ای فضاهای انسانی ایجاد کرده و در عین حال حداکثر استفاده از نور طبیعی را در بنا باعث گردیده است. احتمالا با توجه به کاربری بنا فرم U شکل جهت طراحی بهینه به‌کار رفته است. به جهت ایجاد سایه روشن‌های محافظت کننده در برابر نور شدید ساحل مدیترانه در فرم بنا از مسیرهای مشبک چوبی استفاده گردیده است این شبکه ها همچنین کاربرد وسیعی در نما دارند. استفاده از رنگ در بنا کاملا مشهود است. نمای قرمز و زرد این ساختمان را بسیار برجسته نموده است.

ج- ورودی این ساختمان در قسمت شمالی بنا و درست عکس نمای اصلی پروژه می‌باشد. یک ورودی نسبتا مشخص که متصل کننده احجام بنا می‌باشد.

انیستیتو سنت پیر

 نکات مثبت:

 الف- به خدمت درآوردن نور در بنا از طریق جذب و سایه روشن
  ب- استفاده از رنگ‌های شاد و روشن
  ج- خلق مناظر بسیار آرامش‌بخش از طریق پنجره‌های رو به دریا
  د- ارتباطات و سیرکولاسیون بسیار خوانا
  ه- ایجاد محیطی کاملا انسانی
  و- استفاده از متریال‌های بسیار مناسب، گرم و شاد

   نکات منفی:

 الف- عدم وجود سایت پلان مناسب. در واقع محوطه بسیار محدود می‌باشد.
  ب- مکانیابی ضعیف پروژه

  کاربریهای طبقات:
  همکف: آموزشی، اداری، تاسیسات، سرپایی
  اول: درمانی، تاسیساتی
  دوم: درمانی
  سوم: درمانی
 

 دهکده سلامت  Health Village

این پروژه با هدف خلق مکانی زیبا برای زندگی، کار و بازی و در کل یک زندگی اجتماعی تعریف شده است.

پروژه با تعریف و زون بندی منطقه بزرگی از فلوریدا در پی بهبود تمام معضلات شهری و کاهش مشکلات آن می باشد. در این دهکده:
Caring    مراقبت
Providing    درمان
Encouraging   تشویق
Believing اعتقاد و ایمان
Connecting   ارتباط
Gatheing   دور هم بودن
Sharing به اشتراک گذاشتن
اتفاق خواهد افتاد.

احکام طراحی پروژه:

1- طراحی تمام فضاها بر مبنای استانداردهای طراحی
2- ایجاد طرح های گرم و دوستانه با خلق محیطهای شفابخش و سلامت
3- توسعه منطقه برای کاربری‌های خاص
4- تشویق اهالی برای کاهش مسافرت‌های خارج از دهکده و ترویج فعالیت‌های پیاده
5- ایجاد حداکثر انعطاف‌پذیری در کاربرد زمین و سازه‌های طراحی شده
6- ایجاد پارکینگ مناسب همزمان با تعریف حمل و نقل مناسب و عمومی
7-  نزدیکی کاربری‌های مرتبط
8- پیش‌بینی زمین برای استفاده‌های اضافی که رابطه عملکردی دارند.
9- پیش‌بینی فضای مطبوع و مناسب برای پیشرفت اهداف دهکده سلامت

 

منابع:

    Souter-Brown, Gayle,(2014), Landscape and Urban Design for Health and Well-Being: Using Healing, Sensory and Therapeutic Gardens, Routledge
  Déjeant-Pons, M. (2006). Preamble to the European Landscape Convention. Strasbourg: Council of Europe.
    EULP (2008). Introduction. Retrieved January 2013, from European Union Landscape Partnership.
   Aminuddin, M. (2010). Port Dickson wellness zone healing path. Retrieved December 2013, from Landscape Surrounds  
    Fisher, M.G., Heeger, S., Hacker, U., Lehner, C.F. (2004). The mitotic arrest in response to hypoxia and of polar bodies during early embryogenesis requires Drosophila.
    Severtsen, Betsy, (2001), Healing Gardens, “Garden of Saint Paul Hospital”, Vincent Van Gogh, The artist painted the asylums, garden while he was a patient.

www.healthcaredesignmagazine.com
www.zallio.hollosite.com
www.floridahospitalcareers.com