طراحی حیاط منزل ایرانی به ساختار و طراحی منحصربه‌فرد آن اشاره دارد كه نشانگر ارتباط انسان با طبیعت است. خانه باغ‌های ایرانی به 4000 سال قبل از میلاد باز می‌گردد؛ سفال‌های تزئینی آن زمان نقشه متقاطع معماری حیاط منزل ایرانی را به نمایش می‌گذارد. طرح کلی باغ پاسارگاد، که در حدود 500 سال قبل از میلاد مسیح ساخته شده است، امروزه نمایانگر این موضوع است.
در زمان سلطنت ساسانیان (قرن سوم تا هفتم میلادی) که تحت تأثیر دین زرتشتی بودند، آب در هنر اهمیت فزاینده‌ای پیدا کرد. این روند با تأکید بیشتر بر چشمه‌ها و حوضچه‌ها در حیاط، در طراحی باغ خود را نمایان ساختند. سپس در دوره صفویان، جنبه زیبایی‌شناختی این باغ از نظر سبک طراحی حیاط خانه پُراهمیت گشت. بعد از این زمان در بسیاری از شهرهای کشور از جمله، شیراز، اصفهان، کرمانشاه، یزد و موارد دیگر، طراحی حیاط منزل ایرانی به اوج دوران خود رسید.
در امتداد این موضوع، المان‌های طراحی حیاط از همان دوران باستان تا تاریخ معاصر، به شدت به مفاهیم فکری و عقیدتی در پیوند بوده است. دستیابی به بهشت بر روی زمین و ایجاد تصویری واقعی از آن، هدف اصلی تفکر مردمان این سرزمین در خلق خانه باغ ایرانی بوده است. برای درک بهتر مفهوم طراحی حیاط منزل ایرانی با ویکی ساختمون همراه باشید.
عناصر حیاط ایرانی
فرهنگ و هویت در یک جامعه می‌تواند در معماری به عنوان یکسری معانی بهم پیوسته نمایان شود. به این معنا که، معماری و طراحی واسط انتقال معنا و هویت به ملت و نسل‌های آینده است. حیاط منزل ایرانی با توجه به فرهنگ و عقاید جامعه در طول تاریخ امپراتوری پارس تکامل یافته است.
الگوهای طراحی و معماری در حیاط فارسی به معانی درهم تنیده با الگوهای آنها و عناصر مهم مانند آب و درختان است. حیاط ایرانی فقط مربوط به هندسه و اشکال نیستند، بلکه عناصر طراحی متفاوتی را نیز نشان می‌دهند که هر یک به عنوان نمادی خاص، اهمیتش در جامعه و فرهنگ را نشان می‌دهد.
حیاط ایرانی به مفهوم ایجاد یک باغ به عنوان خالص‌ترین لذت‌های انسان و بزرگ‌ترین طراوت روحی او شناخته می‌شود. حیاط منزل ایرانی همچنین به عنوان یک محل نمادین درک می‌شود که نتیجه تلاش انسان برای تحقق بهشت در زمین است.
یک احساس عرفانی از گل و عشق به باغ‌ها بخش‌های جدا ناپذیر حیاط ایرانی است. حیاط فارسی جلوه‌ای از ارزش‌ها و مفاهیم عالی است و به عنوان پل ارتباطی بین دو جهان از ماده به معنا را به هم متصل می‌کند.
سبک حیاط فارسی اغلب از طریق اتصال یک باغ در اطراف با یک حیاط داخلی و مرکزی سعی در ادغام داخل خانه با بیرون از منزل دارد. طراحان اغلب عناصر معماری مانند طاق قوسی شکل بین مناطق بیرونی و داخلی را قرار می‌دهند تا شکاف بین آنها ارتباط درون و بیرون از منزل را به نهایت خود برساند.
نور خورشید و تأثیرات آن از عوامل مهم طراحی حیاط ایرانی است. ابعاد خانه و دیوارها به طور خاص توسط معماران برای مهار نور انتخاب می‌شوند. هوای گرم و خشک ایران، استفاده از سایه را در باغ‌ها مهم می‌کند که بدون آن تقریباً عناصر حیاط غیرقابل استفاده خواهد بود.
درختان و شاخه‌های آنها تا حد زیادی به عنوان سایه طبیعی شناخته می‌شوند. هم از نظر طراحی و هم در نگهداری از باغ، آب و حوضچه بسیار مهم است. ممکن است به آبیاری نیاز باشد یا آب از طریق نوعی تونل زیرزمینی به نام قنات تأمین شود، که آن را از سفره‌های آب زیرزمینی منتقل می‌کند. درختان اغلب در یک خندق به نام جوی کاشته می‌شدند که از تبخیر آب جلوگیری می‌کردند و اجازه می‌دادند آب سریع به ریشه‌های درخت دسترسی پیدا کند.
اعتقاد بر این است که المان‌های اصلی طراحی حیاط منزل ایرانی ریشه در چهار عنصر مقدس آب، باد، آتش و خاک دارد. طراحی هندسی حیاط در فرش، سفال و هنرهای تجسمی ایرانی منعکس شده است. ویژگی بارز دیگر که به ویژگی‌های درونگرای ایرانیان باستان اشاره می‌کند، کاربرد گسترده دیوارهای آجری ضخیم است که کل طرح مستطیلی حیاط را احاطه کرده است. چنانچه قصد تخریب ساختمان را دارید، در طراحی جدید حتما جای حیاط را محفوظ نگه دارید.
از دیگر خصوصیات حیاط ایرانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- استفاده از زوایای عمود و خطوط مستقیم در طراحی حیاط
- حوضچه‌ها و استخرها برای تأمین آب و برجسته کردن چشم انداز حیاط
- استفاده همزمان از درختان همیشه سبز و برگریز
- کاشت انواع گیاهان و توجه به ایجاد سایه
تلفیق طراحی مدرن و سنتی در محوطه سازی
چهار نقش اصلی در طراحی هندسی پیچیده حیاط منزل ایرانی وجود دارد: دیوارهای بلند اطراف باغ برای ایجاد فضای محافظت شده برای آرامش روحی و تفریحی. کوشک (عمارتی در فاصله وسط تا انتهای حیاط) در بالاترین نقطه در وسط حیاط، استخر تزئین شده با کاشی کاری و چشمه، یک یا چند کانال آب برای آبیاری کل فضای سبز.
تطبیق طراحی مدرن با سنتی حیاط ایرانی در حال حاضر می‌تواند بدون وجود کوشک باشد، زیرا آپارتمان‌های امروزی و حتی خانه‌های ویلایی فاقد چنین فضایی هستند. بنابراین ترکیب محوطه سازی ساختمان در این مورد می تواند با در نظر گرفتن حوضچه، درخت کاری و دیوارهای پیرامونی و الحاق آن با عناصر مدرن همانند نورپردازی، آبنما، برکه مصنوعی، ایجاد آلاچیق و حتی موسیقی باشد.
تلفیق استفاده از کف چوبی یا شن و ماسه در کنار سنگ فرش کردن حیاط خانه و برخورداری از انواع گیاهان پرچین می‌تواند سبک حیاط ایرانی به معیارهای مدرن نزدیک کند. همچنین برخورداری از خطوط مورب و دایره‌ای در طراحی پلان محوطه نیز سبکی مدرن بوده، زیرا معمولاً حیاط منزل ایرانی در سنتی‌ترین شکل خود از خطوط مستقیم و 90 درجه در المان‌های طراحی بهره می‌برده است.
کلام آخر
اصطلاح حیاط ایرانی به معنای «یک مکان آسمانی» بود. ایرانیان باستان که کاشت درختان را یک فعالیت مقدس قلمداد می‌کردند، به تدریج تخصص خود را در زمینه کشاورزی و معماری در طراحی باغ‌ها به عنوان بخشی از تلاش‌های مداوم خود برای یافتن راه‌های کارآمدتر برای زنده ماندن از شرایط شدید آب و هوایی می‌دانستند.
ایرانیان نه تنها حیاط خانه را گرامی می‌داشتند، بلکه آن را به مفهوم بخشی از ایدئولوژی خود می‌دانستند. آب، گل و گیاه و ترکیب معنوی آنها با روحیات انسان برگرفته از این اندیشه است که چطور ایرانیان نخستین جامعه‌ای بودند که توانستند بهشت عدن را در زمین تأسیس کنند.
