ساختمان پلاسکو که به عنوان اولین بنای بلند در تهران شناخته می‌شد، در روز پنجشنبه ۳۰ دی ماه 1395 در اثر آتش سوزی فرو ریخت. این ساختمان که روزگاری مهم‌ترین مرکز خرید پوشاک در پایتخت ایران بود، در اثر یک رخداد فاجعه بار برای همیشه از بین رفت. این اتفاق بار دیگری نام ساختمان پلاسکو را بر سَر زبان‌ها انداخت و در ذهن مردم این سؤالات را ایجاد کرد که: سازنده پلاسکو چه کسی بود؟ و چرا این سازه به همین راحتی طعمه حریق شد؟ برای شناخت بیشتر این ساختمان و پاسخ به ابهام‌ها با ویکی ساختمون همراه باشید.
تاریخچه ساختمان پلاسکو
ساختمان پلاسکو توسط «حبیب الله القانیان» احداث شد. او رئیس انجمن کلیمیان تهران و مالک شرکت پلاسکو بود. شرکت پلاسکو بزرگترین کارخانجات صنایع پلاستیک سازی ایران را در آن زمان بر عهده داشت. در مورد گروه معماری سازنده این ساختمان ابهاماتی وجود دارد. برخی گروهی سازنده این ساختمان را فردی آلمانی و گروهی دیگر فردی کلیمی می‌دانند!
کلنگ ساخت ساختمان پلاسکو در سال 1339 زده شده و فرآیند کار تا سال 1341 به طول انجامید. در سال 1341 این بنا با 42 متر ارتفاع به عنوان اولین بنای بلند و مدرن تهران شناخته شد. تنها یک سال بعد، ساختمان فعلی بورس تهران با ارتفاع 68 متر توانست لقب بلندترین ساختمان پایتخت را به خود اختصاص دهد. از سویی دیگر، ساختمان پلاسکو نماد سرمایه داری و ورود ایران به دنیای مدرن بود.
بعد از انقلاب سال 1357، پلاسکو توسط بنیاد مستضعفان مصادره شد اما بر طبق خاطرات محمد یگانه (از دولتمردان و اقتصاددانان دوره پهلوی)، ساختمان پلاسکو و ساختمان بورس تهران در سال 1354 از القانیان خریداری شده بود. بعد از انقلاب، بنیاد مستضعفان با حفظ مالکیت، همه واحدهای پاساژ پلاسکو را به صورت سرقفلی به افراد واجد شرایط واگذار کرد.
ویژگی‌های معماری ساختمان پلاسکو
سبک معماری پلاسکو مدرن طراحی شده بود و در آن اِلمان‌های معماری ایرانی مشاهده نمی‌شد. به همین دلیل، برای جامعه سنتی آن زمان ایران این ساختمان کمی غریب به نظر می‌آمد. معماری داخلی پلاسکو به شکل حرف L انگلیسی بود که با داشتن سقف بسیار بلند امکان دیدن مغازه‌ها را برای مردم راحت می‌کرد.
قسمت اصلی ساختمان به واحدهای تولیدی و کارگاهی اختصاص یافته بود و ضلع جنوبی آن که در سمت ورودی ساختمان به خیابان جمهوری باز می‌شد، مخصوص فروش پوشاک بود. در طبقه منفی یک حوضچه‌های بزرگ قرار داشت که با فواره‌های آب که ارتفاعشان تا طبقه سوم ساختمان نیز می‌رسیدند، زیبایی دهلیز درونی سازه را دوچندان کرده بودند.
ویژگی‌های ساختاری ساختمان پلاسکو
ساختمان پلاسکو در ضلع شرقی چهارراه استانبول قرار داشت و دارای ۱۷ طبقه از جمله یک طبقه زیرزمین، یک طبقه همکف و 15 طبقه روی پیلوت بود. زیربنای این ساختمان متراژی در حدود ۲۹ هزار مترمربع داشت که طبقات اول تا چهارم به نسبت سایر طبقات دارای مساحت بیشتری بودند.
اسکلت این سازه از نوع فلزی بود و به عنوان یک ساختمان تمام فولادی شناخته می‌شد. حتی نمای بیرونی پلاسکو کلاف کشی و با فولاد بسته شده بود که بدین وسیله تخمین زده می‌شد که عمر مفید پلاسکو به حدود ۲۰۰ سال می‌رسد. از نظر کیفیت ساخت و مقاومت در برابر حریق و زلزله، اطلاعاتی در دست نیست. انتظار می رفت این ساختمان برای سال‌ها در ایران دوام داشته باشد اما بررسی ساختارهای سازه به دلیل کمبود منابع قابل پردازش نیست.
داستان آتش سوزی ساختمان پلاسکو
اولین ساختمان بلند مرتبه در تهران در اثر آتش سوزی در روز پنجشنبه 1395 فرو ریخت. این اتفاق منجر به کشته شدن حداقل 30 آتش نشان و زخمی شدن حدود 75 نفر شد. در زمان فروریزش ساختمان پلاسکو، شبکه پرس تی وی بدون در دست داشتن منبع اطلاعات، خبر مرگ آتش نشانان را اعلام کرد.
آتش نشانان قبل از ریزش ساختمان چندین ساعت با آتش مبارزه کردند. پلیس سعی کرد مغازه داران و دیگر افرادی را که می‌خواهند برای جمع آوری اشیای قیمتی خود وارد ساختمان شوند را بیرون نگه دارد. آتش نشانان در ابتدا توانستند حریق را کنترل کنند اما آتش به سرعت شعله ور شد و ساختمان بعد از 3.5 ساعت پس از آتش سوزی حدود ساعت 11:30 صبح و به صورت عمودی و در عرض فقط چند ثانیه سقوط کرد.
پس از فرو ریختن، یک دود غلیظ قهوه‌ای بر فراز محل قرار گرفت. ناظران از غم و اندوه از دست دادن آتش نشانان ناله می‌کردند. تصاویر دراماتیک شعله‌های آتش از طبقه‌های آخر ساختمان نشان می‌داد که آتش سوزی از بالاترین طبقه شروع شده بود اما تصور می‌شد آتش سوزی از طبقه نهم آغاز شده و به سرعت به مناطق دیگر سرایت کرده بود.
در حالیکه حدود 100 ماشین آتش نشانی و ده‌ها آمبولانس منطقه را محاصره کرده بودند اما زبانه‌های آتش پلاسکو را سوزاندند. پلیس از ترس انفجارهای ثانویه ناشی از نشت گاز، منطقه اطراف ساختمان را تخلیه و برای پاکسازی جمعیتی که مانع دسترسی خدمات نجات بودند، تلاش کرد.
در آن زمان، جلال ملکی سخنگوی آتش نشانی گفته بود: «این ساختمان به دلیل نقض استانداردهای ایمنی ریزش کرد!» او در جایی دیگر گفت: «ما بارها به مدیران ساختمان در مورد عدم ایمنی ساختمان هشدار داده بودیم.» حتی ارتش ایران نیز واحدهایی را برای کمک به این فاجعه اعزام کرد.
مقامات اتصال سیم‌های برق یا روشن بودن گاز پیک نیکی را عامل آغاز آتش سوزی عنوان کردند. پس از اینکه عنوان شد، انفجارها ناشی از نشت گاز بود، سخنگوی شرکت گاز اظهار داشت: «ساختمان پلاسکو اصلاً به شبکه گاز متصل نبود!» در زمان ریزش ساختمان، انفجارهایی در طبقات میانی ساختمان رُخ داد که سرعت ریزش بنا را افزایش داد.
یکی از اصلی‌ترین دلایل تخریب ساختمان پلاسکو را باید خرابی پیشرونده در نظر گرفت. با از دست رفتن یکی از اعضای سازه‌ای، سایر اعضا قادر به تحمل بارهای اضافی نیستند. بدین ترتیب، با خرابی پی در پی اعضای سازه‌ای، در نهایت کل ساختمان تخریب می‌شود. مشابه این نوع خرابی قبلاً در حادثه 11 سپتامبر در سال 2001 دیده شده بود.
ساختمان پلاسکو اکنون در چه وضعیتی است؟
پس از گذشت 5 سال از ریزش ساختمان پلاسکو، بازسازی این بنا به پایان رسیده است. اکنون شاهد ساختمانی سفید رنگ با نمایی متفاوت هستیم. این ساختمان با تأمین اعتبار ۲۷ میلیارد تومانی توسط کسبه، نوسازی و ایمن سازی شده است. پلاسکوی جدید در 15 طبقه روی زمین و 5 طبقه زیرزمین احداث شده است. به گفته مسئولین، این ساختمان با آخرین معیارهای ایمنی و مقاوم سازی ساخته شده است. در مورد نحوه واگذاری واحدهای این ساختمان اطلاعات کامل در دست نیست.
سخن آخر
دلیل واقعی ریزش ساختمان پلاسکو هر چه باشد، رخدادهایی اینچنیینی باید سرلوحه امور ساخت و ساز در ایران قرار گیرد. هر زمان اتفاقی ناخوشایند ممکن است منجر به از دست رفتن جان آدمیان شود. مقاوم سازی ساختمان‌های کشور به ویژه برای زلزله، امری حیاتی و ضروری است زیرا پشتوانه ملی و توسعه‌ای را در خود دارد. توجه به زیرساخت‌ها و باز کردن دروازه‌های ورود فناوری در صنعت ساختمان می‌تواند رهگشای مشکلات این حوزه مهم در داخل باشد.
