در این مطلب می خوانید:
شهر هوشمند سنگاپور؛ اولین شهر هوشمند جهان
در این نوشته سعی خواهد شد ویژگی های عصرهای مختلفی که تا به حال در کره زمین اتفاق افتاده است ارائه شود تا هم با اثرات و سیرتکاملی و پیشرفت جوامع آشنا شویم و همچنین مشخص شود ارتباط این تغییرات با «هوشمندسازی شهرها» به چه شکل است و هوشمندسازی شهرها کی، کجا، توسط چه کشوری و به چه صورت وارد زندگی بشر شد و چه تأثیراتی برجای گذاشته و برجای خواهد گذاشت. انتظار می رود این محتوا کمک زیادی به علاقه مندان شهر هوشمند بکند، زیرا مبدأ و ریشه پیدایش پدیده «شهرهوشمند» را برای مخاطبان عزیز کارگشا تشریح خواهد کرد.
آلوین تافلر در کتاب موج سوم خود نوشته است، مردم کره زمین تا امروز سه موج اساسی تحول را پشت سر گذاشته اند و در آستانه موج چهارم می باشند. در ادامه به صورت مختصر به معرفی این امواج می پردازیم تا ببینیم چه مسائلی باعث شده است به شرایط حال حاضر برسیم و این مسائل چه ارتباطی با مفهوم شهر هوشمند در جامعه و پیدایش آن دارد؟
موج اول: عصر کشاورزی (شهر هوشمند)
اولین اختراع بشر آتش بوده است که تقریباً چهار میلیون سال قبل از میلاد حضرت مسیح شناخته شد. 2500 سال بعد بشر موفق به اختراع دوم خود که ابزار بود شده است. فاصله بین دو اختراع نشان از بدوی بودن بشر اولیه دارد بعدها اختراعات جدیدتری به تناوب رشد و تمدن بشر بوجود آمد تا اینکه زمینه تغییر اساسی یعنی موج اول فراهم شد و جامعه کشاورزی شکل گرفت.
جمعیت جهان در سالهای قبل از میلاد حضرت مسیح بسیار کم بود و حتی هزار سال بعد از میلاد آن حضرت به 300 میلیون نفر رسید اولین تغییر در جامعه انسانی که به موج اول یا جامعه کشاورزی و یا عصر کشاورزی لقب یافته است، قبل از میلاد حضرت مسیح شروع شده و عمری 29500 ساله ای داشته است. هدف از ایجاد این موج حل مشکلات معیشتی و غذایی بشر آن زمان بوده است.
موج دوم: عصر صنعت (شهر هوشمند)
اما بعد از ایجاد موج اول و گذشت تقریباً سه هزاره از آن، موج بعدی که انقلاب صنعتی بود آغاز شد. هدف از موج دوم یعنی عصر صنعت یا انقلاب صنعتی تولید مواد و ابزار کار بوده است. در موج اول که نیروی کار متکی بر بازوان افراد بود، بشر از پس مشکلات بزرگ بر نمی‌آمد و نیاز جدیدی در جامعه بوجود آمد که تغییرات اساسی را می‌طلبید.
عمر موج دوم هم که دوران موفقی را سپری کرده است به 500 سال می‌رسد و دوران آن از نظر تئوری سپری شده است. با این وجود متاسفانه بسیاری از کشورهای جهان که نتوانسته اند توسعه موفقی را در طول انقلاب صنعتی بگذرانند هنوز در این عصر صنعتی بسر می‌برند و درگیر رفع مشکلات خود از طریق توسعه و بکارگیری صنعت هستند. در موج دوم بشر، موفقیت های شگرفی بدست آورد و اختراعات مهمی در این عصر در خدمت بشر قرار گرفت و باعث شد تا وضعیت آموزش، بهداشت، اقتصاد و فرهنگ جوامع نسبت به جامعه کشاورزی شکل بهتری بگیرد و توسعه کمی و کیفی خوبی داشته باشد.
یکی از تاثیرات مهم این موج افزایش جمعیت جهان همراه با رفاه بیشتر و جلوگیری از مرگ و میر زیاد مردم بوده است که سابقاً در اثر وبا، بیماریهای فراگیر، بلاهای آسمانی و امثال آن جان خود را از دست می‌دادند. اختراعات درصدسال پایانی موج دوم و بخصوص از سال 1900 میلادی به بعد باعث تغییرات وسیعی در مشاغل کشاورزی که تا آن زمان تقریباً 90% کل مشاغل را شامل می‌شد را چنان تغییر داد که بعضی از کشورها مانند ایران این تعداد مشاغل کشاورزی به 17% و در کشورهای توسعه یافته به 4 تا 7% رسیده است.
در هر صورت اختراعات مهمی مانند ماشین بخار، راه آهن، هواپیما، تلفن، برق، رادیو، تلویزیون، پلاستیک، ترانزیستور و دهها اختراع دیگر به همراه ایجاد سازمانها و تشکیلات مدنی و موسسات آموزشی بستری فراهم نمود تا انسان بتواند به اهداف موج دوم که تهیه ابزار کارر بود دست پیدا کند و مشکلات موج اول را برطرف نماید. در موج دوم نیازهای جدیدی دیده شد که دیگر امکان حل آن با دیدگاه قبلی امکانپذیر نبود.
موج سوم: عصر اطلاعات (شهر هوشمند)
بعد از اختراع رایانه و سرعت توسعه مخابرات و ارتباطات بشر نیاز به تغییر جدیدی را درک نمود و آن چیزی جز دسترسی به اطلاعات و دانش نبود. هدف از موج سوم، دسترسی به اطلاعات و دانش با استفاده از ابزار فناوری اطلاعات مانند رایانه، شبکه‌های متنوع محلی و جهانی و اینترنت به همراه توسعه نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای مورد نیاز عصر اطلاعات بوده است.
عمر موج سوم که آنرا عصر دانش و بعضاً جامعه اطلاعاتی نیز می‌گویند، نزدیک به 50 سال می‌باشد. همانطور که ملاحظه می‌شود، نیاز به تغییرات از مقطعی به مقطع بعدی و از موجی به موج بعدی با هدف بوده است و طول عمر ماندگاری آن بستگی به سرعت رسیدن به اهداف آن موج داشته است. با توجه به اهمیت و سرعت زیاد توسعه موج سوم، بعضی از دانشمندان فکر می کردند که این تغییر اساسی برای سالیانه درازی دوام خواهد داشت. اما رشد فوق‌العاده فناوری و حضور فناوریهای جدیدی مانند اینفوتکنولوژی (فناوری اطلاعات)، نانوتکنولوژی، بیوتکنولوژی، و توانایی بشر در تسلط مطلق براتم باعث شد تا این مرحله با شتاب بیشتری به جلو برود و انتظار جدیدی در حال شکل‌گیری شود.
موج سوم با آمدن رایانه مطرح شد وبخصوص وقتی رایانه‌های شخصی توانستند درخدمت مردم قرار گیرند، فضای تولید وانتشار اطلاعات وتولیددانش توسعه یافت و شکل جدیدی به خود گرفت. بکارگیری رایانه وهمراهی آن با اینترنت، تغییرات مهمی درجهان بوجودآورد. کامپیوتردرسال 1948 میلادی اختراع شد و اینترنت در سال 1968 مطرح و در سال 1970 ارتباط 5 نقطه را برقرار کرد. در سال 1974 پروتکل (TCP) معرفی شد و در سال 1984 هزار پایگاه در روی آن ایجاد گردید.
در سال 1989 نرمافزار وب بوجود آمد و 4 سال بعد نرمافزار (Mosaic) پا به عرصه تحولات نوین گذاشت. در سال 1995، بحث تجارت الکترونیکی مطرح شد و بعد از آن شاهد سرعت رشد فوق‌العاده این صنعت هستیم. رشد اینترنت بیشتر از تخیل بشر بوده است. پیش‌بینی می‌شود تا سال 2005، این رقم به حدود 2 میلیارد نفر برسد و تا سال 2020 بیش از 80% افراد روی کره زمین، دسترسی به اینترنت داشته باشند.
تافلر در کتاب شوک آینده و موج سوم بر فشردگی مدت تحولات تکنولوژیکی معاصر تاکید می ورزد و بر متفاوت بودن آینده از گذشته اصرار می ورزد و بر قدرت فکر و برتری اطلاعات در دوره نوین توجه می کند.لازم به یادآوری است که تافلر در کتاب موج سوم 1980 بهترین آینده نگری و تمثیل را درباره اطلاعاتی شدن جوامع و ظهور شرایط اجتاعی نوین ارائه می دهد. به طور کلی موج سوم براین مفهوم بنا شده است که تاریخ بشر دو انقلاب را پشت سر گذاشته است.انقلاب کشاورزی و انقلاب صنعتی و در دوره حاضر در سومین تجریه خود یعنی انقلاب الکترونیکی می باشد.
همانگونه که انقلاب صنعتی باعث ویرانی ساختارهای نظام کشاورزی شد این انقلاب هم ساختار نظام صنعتی را متلاشی کرده یا خواهد کرد و بحران جهان کنونی ناشی از این انتقال پرتنش می باشد. موج سوم بینش مارا نسبت به خودمان و جهان اطرافمان دگرگون خواهد ساخت. تافلر از مباحث اقتصاد دورانی، شخصت آینده، فرهنگ الکترونیک، خانواده هسته ای و شکل گیری خانواده ی گسترده ی عصر الکترونیک، غیر توده ای کردن رسانه ها،اضمحلال حکومت ملی و ایجاد و گسترش دموکراسی سخن می گوید. همانطور که گفته شد هر یک ازاین دوره هاخصوصیات خاص و منحصر به فرد خود را داشتنه اند.
در این مورد می توانید مطالب زیر را نیز مطالعه نمایید:
یکی از مهمترین ابعاد و قسمت های زندگی جوامع و دوران های مختلف که ذکر شد، موضوع شهرها و شهرنشینی می باشد. هزاره سوم میلادی هزاره شهرنشینی لقب گرفت. زیرا برای نخستین بار جمعیت شهری از مرز 50 درصدعبور کرد. اندازه وسرعت شهر نشینی شتابان معاصر به حدی شد که مفهوم موج دوم شهر نشینی مطرح شد . در این میان رشد شهرنشینی با شروع هزاره سوم که عصر حاکمیت فناوری اطلاعات در زمینه های مختلف حیات شهری به شمار می رود روند پرشتاب تری نسبت به گذشته به خود گرفت.که شاید بتوان آن را موج سوم شهرنشینی نامید. به گونه ای که پیش بینی می شود تا سال 2050 جمعیت شهری به بیش از 70 درصد جمعیت جهان افزایش یابد.
در این شرایط و با توجه به نقش محوری که شهرها در اقتصاد و حوزه های مختلف داشتند، با چالش های عدیده ای در زمینه مدیریت آن ها و ارائه خدمات به شهروندان روبه رو شدند که تنها ازطریق یک رویکرد سیستماتیک قابل حل بود.
به عبارتی دیگر تجمع انبوه عظیمی ازساکنان منجر به آشفتگی و بی نظمی شد و شرایطی را به وجود آوردکه نه تنها تعادل شهرها را به سقوط کشانیده ، بلکه دستیابی به پایداری را با روش های موجود اداره و توسعه شهری نا ممکن ساخت.
در نتیجه برنامه ریزان شهری در سراسر جهان کوشیدند تا با نگاهی یکپارچه به تمامی ابعاد شهرنشینی، مدل هایی را برای توسعه شهرهای قرن 21 به منظور پاسخ گویی به خواسته ها ونیازهای جدید دنیای امروز توسعه دهند. شهرها از مراکز صرفا تجاری تغییر ماهیت و عملکرد داده و تبدیل به محیط های هوشمندی شدند که شهروند محوری نقش اصلی را داشت. بنابراین اگر می پذیرفتیم که ساختار و بنیان زندگی امروز از اساس تغییر کرده است می بایست مظاهر این تغییرات را نیز پذیرفت و خود را با آن ها همراه کرد.
فضای پیچیده شهری، محققین و پژوهشگران و مدیران برنامه ریزی شهری در سراسر جهان را برای رهایی از مشکلات و نارسایی های ناشی از گستردگی روز افزون شهرها ها به تلاش وا داشت. آمارها نشان می داد تا سال 2050 کمتر از 30 درصد مردم در روستاها زندگی خواهند مرد و این مسأله یعنی پدیده هایی مثل کشاورزی رونق پایینی خواهند داشت و هم برای روستا ها که از جمعیت تهی می شوندو هم برای شهرها که این جمعیت اضافی را در خود جای داده است. در بسیاری از کشورها استفاده از رویکردهای کلاسیک جهت حل مشکلات شهروندان کارآمد و مفید نبود و مدیران شهری مجبور بودن به دنبال یافتن راه حلی جامع جهت حل این مشلات باشند.
شهر هوشمند از جدیدترین مفاهیم مورد نیاز برای اتخاذ راه حل جامع و کامل برای مدریت بحران های به وجود آمده در سطح شهرها می باشد. مفهوم شهر هوشمند در 20 سال گذشته در پاسخ به بحران های پیش آمده بر اثر تغییر ماهیت جوامع رواج پیدا کرده است. از لحاظ لغوی مفهوم شهر هوشمند به معنی اتخاذ روش هایی برای پاسخگویی صحیح به نیازهای شهروندان می باشد.
دو عامل اصلی که باعث به وجود آمدن شهر هوشمند شده است عبارت است از:
- وجود دودهای آلاینده،آلودگی،آلایش های زیست محیطی
- ایجاد فضای سالم و آسان برای زندگی
برای نقطه آغاز توجه به شهرهوشمند و استفاده از شهرهای هوشمند نمی توان تاریخ دقیقی را عنوان کرد اما می توان گفت که بعداز این فعل و انفعالاتی که اشاره شد، توجه به شهر هوشمند شروع شد و روز به روز بر اهمیت آن افزوده می شود و مدیران شهری بیشتری به دنبال تحقق اصول شهر هوشمند در شهر خود می باشند.
بسیاری از کشورهای جهان در جهت حل معضلات شهرسازی خود به ویژه مشکلاتی که در نظام علمی حرفه ای متعارف قابل حل نیست، به راه کارهای دنیای مجازی روی آورده اند. در رویکردهای دنیای مجازی می توان صورت برخی از مسائل شهری راعوض کرد و از ماهیت مسأله سازی آن کم کرد. برای مثال مسأله ترافیک، آلودگی محیط زیست و مصرف انرژی های فناپذیر فسیلی جهت سوخت که به شدت بر ناپایداری توسعه نیز تاثیر می گذارد با ساماندهی جوامع مجازی و فضای سایبری قابل حل است. با استفاده از تکنولوژی اطلاعات جامعه مجازی توسعه یافته، استفاده از تجهیزات و عرصه های واقعی تعدیل شده است.
در این قسمت از محتوا به معرفی اولین شهر یا کشوری می پردازیم که اقدام به هوشمندسازی کرده است و درباره شرایط گذشته، حال و آینده آن توضیحاتی ارائه خواهیم داد.
شهر هوشمند سنگاپور؛ اولین شهر هوشمند جهان
یک شهر هوشمند که امروز در سنگاپور شکل‌گرفته است چشم‌اندازی بود که نخستین نخست‌وزیر سنگاپور کوان لی بعدازاینکه سنگاپور یک دولت خودگردان شد مطرح نمود. در آن زمان دپارتمان برنامه‌ریزی در دفتر نخست‌وزیری به‌منظور تعیین نقش برنامه‌ریزی مرکزی در نظر گرفته شد و می‌توانستند هر ۵ سال یک‌بار طرح کلی را اصلاح کنند. بااین‌حال دولت متوجه شد که استراتژی‌ها در برنامه اصلی به‌اندازه کافی مناسب نیستند تا بتوانند با تغییرات اقتصادی و اجتماعی در سنگاپور مواجه شوند و از سازمان ملل یاری جستند که سرانجام منجر به راه‌اندازی طرح برنامه‌ریزی شهری در سال ۱۹۶۷ شد و در سال ۱۹۷۱ تکمیل شد و منجر به شکل‌گیری اولین برنامه بلندمدت سنگاپور شد که به سیاست‌گذاری حمل‌ونقل و تخصیص زمین‌های دولتی پرداخته بود.
سنگاپور درصدد تحقق چشم‌انداز اولین کشور هوشمند جهان تحت برنامه ملی شهر هوشمند در سال ۲۰۱۴ بود. در این راستا به دنبال استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات، شبکه‌ها و داده‌ها برای حمایت از زندگی بهتر، ایجاد فرصت‌های بیشتر و حمایت از جوامع قوی‌تر بود. درحالی‌که شهرهای مختلف در سراسر جهان مفهوم شهر هوشمند را با استفاده از فناوری‌ها برای مقابله با چالش‌های شهری تجربه نموده‌اند سنگاپور دارای اهداف بلندپروازانه‌ای بود و چشم‌اندازش تمام کشور را در برمی‌گرفت. چشم‌انداز شهر هوشمند سنگاپور درصدد پاسخگویی به چالش‌های رو به رشد شهری مانند جمعیت سالمند، تراکم بالای شهری و انرژی پایدار بود.
سنگاپور برنامه خود را از اوایل دهه ۱۹۸۰ باهدف تبدیل دولت به یک کاربر جهانی از فناوری اطلاعات آغاز نمود. بین سالهای ۱۹۸۱ تا ۱۹۸۵ دولت درصدد رایانه‌ای کردن وزارتخانه‌های دولتی برای بالا بردن میزان بهره‌وری و افزایش کیفیت خدمات به مردم بود. بر اساس آماری که در سال ۱۹۸۸ منتشر شد به ازای یک دلار سرمایه‌گذاری در برنامه فناوری اطلاعات دولت ۲٫۸ دلار کسب کرده است و ۵۰۰۰ شغل و پست دولتی از بین رفته است.
بین سالهای ۱۹۸۶ تا ۱۹۹۰ طرح فناوری اطلاعات ملی اجرایی گشت که هدف از آن توسعه صنایع فناوری اطلاعات بر اساس یک صنعت نیرومند متکی به صادرات و بهره‌وری تجاری از طریق به‌کارگیری فناوری اطلاعات بود. در این مرحله بر توسعه بخش خصوصی تأکید شد و گسترش نیروی انسانی فناوری اطلاعات در این مرحله بیشتر در بخش تحقیقاتی شکل گرفت. در اوایل دهه ۱۹۹۰ سنگاپور به یک صنعت فناوری اطلاعات شکوفا و پررونق با شرکت‌های فناوری اطلاعات رو به افزایش بومی در قسمت تولیدات، تبدیل به رهبر صنعتی بین‌المللی شد. مطالب بیشتر در این مورد:
مراکز تحقیقاتی تأسیس شدند که به توسعه فناوری و به‌کارگیری در سال ۲۰۰۰ طرح آغاز شد و هدف آن تبدیل سنگاپور به یک جزیره هوشمند بود. سنگاپور اولین کشور جهان است که دارای یک زیربنای اطلاعاتی پیشرفته و در حد ملی است که رایانه‌ها را تقریباً در تمامی خانه‌ها، مدارس، دانشگاه‌ها، ادارات و مکان‌های شغلی به هم مرتبط می‌کند. هدف این طرح شکل‌گیری شبکه‌های رایانه‌ای از طریق خطوط تلفن است که از شبکه‌های اجتماعی و مدنی در سطح اجتماعات محلی پشتیبانی می‌کند.
هرکدام از اجتماعات و کمیته‌ها از طریق داوطلب شدن خودشان تعیین می‌شوند و امکان دسترسی اقتصادی به یک محدوده وسیعی از خدمات مثل پست الکترونیکی، بولتن‌های خبری، گفتگوی الکترونیکی و اجلاس ویدیویی را فراهم آورند.
امروزه در ایستگاه‌های مترو شهر سنگاپور وای فای رایگان ارائه می‌شود. آنها مسیر اولین تاکسی‌های بدون راننده را آسفالت کرده‌اند. بخاطر دسترسی محدود به آب شیرین، دولت شهر تکنولوژی جمع آوری آب باران و همچنین نمک‌زدایی روزانه تقریباً 100 میلیون گالن از آب دریا را توسعه داده است. حتی ایستگاه‌های اتوبوس فانتزی و افسانه‌ایِ آن هم از تکنولوژی بالا بی‌نصیب نیستند.
به طور خلاصه سنگاپور شهر حسگرها یا کشور حسگرها است و شهروندان به ندرت متوجه این مسئله می‌شوند. اما می دانند که حسگرها در شهر قرار داده شده اند. تمام این ها بخشی از برنامه دولت برای تبدیل شدن به اولین «کشور هوشمند» جهان است که در سال 2014 این طرح با به کار بستن هزار حسگر کلید خورده است. سنگاپور در طرح اصلی قصد دارد تا با ایجاد شبکه‌ای از حسگرها داده های مربوط به تمام جنبه‌های زندگی شهری را جمع آوری کرده و به هم متصل کند. این داده ها تنها شامل ترافیک و زیرساخت نمی شوند بلکه حرکت مردم و رفتار آنها را نیز در بر می گیرند. سپس تمام این اطلاعات جمع آوری شده از بخش‌های مختلف به یک پلتفرم مرکزی فرستاده می‌شوند و در دسترس تمام آژانس‌های دولتی قرار می‌گیرند.
مهندسان این طرح نام آن را E3A گذاشته اند؛ یعنی «همه کس، همه چیز، همه جا، همیشه». مارک لیم مدیر طراحی محصول در آژانس دیجیتال جدید سنگاپور GovTech گفت: «یکی از زمینه‌های مهمی که ما قصد داریم از هوش مصنوعی در آن استفاده کنیم چیزی است به نام «لحظات زندگی». ایده‌ی پشت این قضیه این است که ما به جای درخواست از شهروندان برای رفتن به وبسایت‌های مختلف دولت و برنامه‌های مختلف، می توانیم خودمان خدمات مورد نیاز آنها را در لحظات مهم زندگی به وسیله ی هوش مصنوعی پیش‌بینی کنیم».
با چنین تکنولوژی پیشرفته ای که در سنگاپور به کار بسته شده است به سادگی می‌توان گفت که شهرهای خواهانِ هوشمندسازی در سرتاسر جهان بر سنگاپور غبطه می خورند. این مسئله زمانی چشمگیرتر خواهد بود که بدانیم پنجاه سال پیش این جزیره با سرانه تولید ناخالص ملی 500 دلار تنها کمی با فروپاشی فاصله داشت. سیمون چسترمن استاد قانون حفاظت از داده ها در دانشگاه ملی سنگاپور می گوید: «وقتی در سال 1965 سنگاپور مستقل شد هیچ کس انتظار نداشت بتواند نجات پیدا کند. کشور کوچکی بود و منابع طبیعی نداشت و حتی آب هم نداشت». (سنگاپور آب مورد نیاز خود را از مالزی وارد می کند).
نتیجه گیری
در این نوشته سعی شد تا ویژگی موج های مختلف زندگی بشر بررسی شود تا مشخص شود چه دلایلی باعث شد درمدیریت شهرها، به دنبال هوشمند سازی باشیم و نقطه آغاز این حرکت کی و کجا بود. نکته ای که باید به آن توجه کرد افزایش سرعت جابه جایی از موجی به موج دیگر و کم شدن مدت زمان هر موج می باشدکه دلیل آن ظهور تکنولوژی های مختلف می باشد. پیش‌بینی می‌شود که تا 20 سال آینده بشر در عصر مجازی یا در چهارمین مقطع اساسی تحول تاریخ خود که موج چهارم نیز نامیده می‌شود، قرار خواهد گرفت.
موج چهارم در حقیقت فرم توسعه یافته عصر اطلاعات و دانش است که دیگر مشکل عمده بشر در زمینه تامین معاش، تهیه ابزار و دسترسی به دانش و اطلاعات حل شده است و نیاز به تغییر و تحول بزرگتری در جامعه بوجود آمده است. با شروع موج چهارم، بشر جامعه جدید و عصر نوینی را آغاز خواهد کرد که اکثر امور در آن جامعه بصورت مجازی خواهند بود، این عصر جدید بنام عصر مجازی شناخته خواهدشد. در عصر مجازی بیشتر امور بشر بصورت غیر فیزیکی قابل انجام است. بنابراین باتوجه به جمعیت رو به افزایش شهرها و چالش ها و نیازهای متفاوت و نامحدود شهرنشینان، اگر به دنبال داشتن شهری متعادل و پایدار می باشیم باید به دنبال تحقق پدیده هایی نو و سیستماتیک مانند هوشمندکردن شهرهایمان باشیم.
باسپاس ازهمراهی شما…
منابع
1- تبیین مفهوم و ویژگی های شهر هوشمند از احمد پوراحمد و همکاران
-2 Smart Cities Literature Review and Analysis. Jason Repko.
-
-
-
-
-
-
-
