بلند مرتبه سازی چه تاثیری بر سیما و منظر شهری می گذارد؟

در این مطلب می خوانید:

تعریف ساختمان بلند مرتبه و انواع آن

مزایا و معایب بلند مرتبه سازی

تأثیرگذاری ساختمان های بلند در سیما و منظر شهری

راهکارهای اجرایی تأکید بر ساختمان های بلند مرتبه به منظور ایجاد سیما و منظر شهری مطلوب تر

بلند مرتبه سازی به عنوان محصول رشد جمعیت و افزایش شهرنشینی و همچنین کمبود زمین مناسب جهت ساخت و ساز، در دهه های اخیر رواج یافته است. از طرفی تأثیراتی که ساختمان های بلند مرتبه بر سیما و منظر شهری دارند ضرورت توجه به نوع طراحی و برنامه ریزی شهری در مورد آن ها بیش از پیش اهمیت می یابد. عوامل مختلفی در این تأثیرات دخیل هستند اما سوال اصلی که در این جا ذهن ما را به خود مشغول می کند این است که چگونه ساختمان های بلند مرتبه سیما و منظر شهرهای ما را تحت تأثیر قرار می دهند؟

برای پاسخ به این پرسش ابتدا باید به طور مفهومی و دقیق در مورد تعریف ساختمان های بلند مرتبه و انواع آن و از طرف دیگر آشنایی با مفاهیم سیما و منظر شهری و تفاوت این دو اصطلاح با هم اطلاعات کافی کسب شود. در آخر برای مثبت کردن اثرگذاری ساختمان های بلند مرتبه بر سیما و منظر شهری و افزایش مزایای آن ها نسبت به معایبشان در شهر راهکارهای اجرایی و کاربردی ارائه می گردد.

خوانایی بناهای بلند مرتبه

تعریف ساختمان بلند مرتبه و انواع آن

تعاریف مختلفی در رابطه با بلند مرتبه سازی و ساختمان های بلند مرتبه مطرح است به طوری که  علاوه بر افراد عامه بلکه در بین متخصصین نیز در این مورد دیدگاه های متفاوتی وجود دارد. از نظر هندسی ساختمان های تکی مرتفع که فرم پلان آن مربع یا دایره است و ارتفاع آن ها بلندتر از قطر دایره محاطی پلان باشد، برج نامیده می شود. از نظر مهندسی وقتی می شود ساختمانی را بلند مرتبه نامید که ارتفاعی که آن دارد باعث شود بر نیروهای جانبی ناشی زلزله و باد بر طراحی آن تاثیر قابل توجهی بگذارد و بر این اساس از لحاظ ارتفاع ساختمان های بیشتر از 10 طبقه را ساختمان های بلند مرتبه می گویند.
از نظر برنامه ریزان و طراحان شهری اکثرا ساختمان های 10 طبقه به بالا ساختمان های بلند مرتبه هستند.

انواع ساختمان های بلندمرتبه را اینگونه می توان دسته بندی نمود:

پیشینه ساختمان های بلند مرتبه

از اواخر قرن نوزدهم و در اوایل قرن بیستم بلند مرتبه سازی در جهان ایجاد شد. در سال های 1880 تا 1900 در شیکاگو اولین زمزمه ها در ایجاد ساختمان های بلند مرتبه به وجود آمد.  عوامل بسیاری از جمله سکونت بیشتر مردم در شهرها، افزایش جمعیت، ضرورت بازسازی و نوسازی در مناطق مختلف شهری، هزینه های زیادی که گسترش افقی شهرها برجای می گذاشت ضرورت ایجاد ساختمان های بلند مرتبه در شهرهای بزرگ جهان را مطرح کرد. احداث بناهای بلند مرتبه با شیوه امروزی ابتدا در شهرهای بزرگ آمریکا و سپس در اروپا آغاز شد و پس از گذشت چند دهه در کشورهای در حال توسعه متداول شد.

نگاهی بر پیشینه بلند مرتبه سازی در ایران بیانگر آن است که تا قبل از سال 1300، احداث ساختمان های بلند بیشتر بیانگر اهمیت نمادین آن بوده و غالبا کاربرد مذهبی و فرهنگی داشته است. پس از آن بود که با قدرت گرفتن حکومت مرکزی روند صنعتی شدن کشور به مرحله ای جدید رسید و در این راستا روند تجددگرایی نیز اثر خود را بر ابعاد مختلف جامعه بر جای گذاشت. اولین نتایج فیزیکی این روند در محیط های شهری از سال های 1316-1309 قابل تامل است. در این دوره اولین اقدامات بلند مرتبه سازی در مورد ساخت وزارتخانه ها و سازمان های مختلف، در تهران صورت گرفت. روند ساخت و سازهای بلند مرتبه به معنای امروزین آن که بیشتر به دنبال تحولات اقتصادی و افزایش قیمت زمین های شهری و به منظور استفاده بهینه از زمین و جلوگیری از توسعه افقی شهرها آغاز شده است، تاکنون نیز ادامه دارد.

مزایا و معایب بلند مرتبه سازی

بلند مرتبه سازی مزایا و معایب بسیاری دارد که نه ترویج آن را و نه حذف کامل آن را در فضاهای شهری امروز توجیه نمی کند و به ناچار بایستی به صرفه بودن مزایا و یا زیاد بود معایب نسبت به مزایا را بسته به شرایط موجود سنجید.

در زیر مواردی از مزایا و معایب بلند مرتبه سازی ارائه می گردد:

سیما و منظر شهری چیست؟

در مورد تعریف سیما و منظر شهری باید اذعان داشت که به علت وجود اشتراکات و یا بار معنایی یا کاربردی مشترک بین این دو مفهوم، گاها امکان اشتباه در درک درست و تفکیک این دو وجود دارد لذا هنوز هم برخی از افراد سیمای شهری را با منظر شهری اشتباه می گیرند. در حالی که منظر شهری را می توان این گونه تعریف نمود که منظر عینی از شهر است که اجزای آن را عناصر ملموس و کارکردی تشکیل می دهد و در مقابل تصورات، برداشت ها و ادراکات افراد و مخاطب از عناصر موجود در فضای شهری را می توان به عنوان سیمای شهری تعریف نمود.

بنابراین می توان گفت سیمای شهری به معنی منظر ذهنی از شهر است که این ذهنیت از طریق ادراک و پردازش منظر عینی در ذهن انسان ایجاد می شود. البته باید افزود که عینی بودن منظر شهری و ذهنی بودن سیمای شهری مطلق نیست به دلیل این که در ادراکات عینی شهر، تصورات، خاطرات و پیش زمینه های تاریخی و ذهنی نیز نقش دارند و بر عکس در تصور ذهنی از فضاهای شهری عینیات و آن چیزی که انسان از محیط عینی درک می کند هم نقش به سزایی دارد.

تأثیرگذاری ساختمان های بلند در سیما و منظر شهری

ساختمان های بلند مرتبه را در منظر شهری می توان به ساختمان های بلند خوشه ای و یا منفرد تقسیم بندی نمود. که البته لازم به ذکر است هر یک از این دو نوع به لحاظ دیدهای مختلفی که ایجاد می کنند تأثیرگذاری متفاوتی دارند. از طرفی تعداد جمعیتی که در آن ها زندگی می کنند و تصورات و ادراکاتی که از سیمای شهری آن محدوده در ذهن خود پرورش می دهند متفاوت خواهد بود.

در زیباسازی و طراحی نمای ساختمان های بلند مرتبه نیز باید توجه ویژه شود به لحاظ اینکه تناسبات بین ارتفاع این بناها با مقیاس انسانی تا حدی به هم ریخته و برای ایجاد حس امنیت و جلوگیری از حس خفگی در افرادی که از بیرون به این بناها نگاه می کنند باید خط و خطوط نما و تقسیم بندی های احجام آن ها دقت کافی مبذول گردد.

به عقیده لینچ در صورتی که بناهای عمومی که موجب ارتباط بیشتر مردم می شوند، سیمایی آشکار داشته باشد، ممکن است مورد توجه مردم و در نهایت مورد استفاده بیشتری واقع شود، در غیر این صورت به آنها توجهی نمی شود. از این رو عملکرد این نوع بناها در منظر شهری دارای اهمیت است. اگر از این پتانسیل درست استفاده شود، می توان انتظار داشت که شخصیت یک شهر ارتقاء یابد. از بناهای بلند مرتبه در موارد بسیاری از جمله ایجاد خوانایی در شهر، به وجود آورنده خط آسمان متنوع در شهر، هویت دهی به مکان، جهت یابی، عنصری که از نظر بصری زیبایی بخش فضاهای شهری می تواند واقع شود، استفاده می گردد.

در نهایت باید گفت تاثیرات بلند مرتبه سازی بر سیما و منظر شهری هم به لحاظ ادراکات ذهنی شهروندان در نشانه سازی، خوانایی، هویت دهی به فضا و هم از نظر منظر عینی به عنوان عنصر شاخص در کریدورهای بصری، خط آسمان و … انکار کردنی نیست و با توجه به ارزشمند شدن هر چه بیشتر زمین های شهری ناچار به تغییر رویکرد از گسترش افقی شهر به گسترش عمودی شهر به ویژه در کلان شهرها هستیم.

نتیجه گیری:

امروزه شرایط زندگی شهری سبب شده بلند مرتبه سازی به خصوص در کلان شهرها بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد و رواج یابد، با توجه با اینکه این بناها از عناصر بسیار مهم تأثیرگذار در مناظر شهری است بایستی در این زمینه مطالعات دقیق تر و اقدامات ضروری انجام تا مناظر مطلوب شهری ایجاد شود.
نحوه آرایش فضایی و تفاوت ارتفاعی ساختمان های بلند نسبت به یکدیگر می تواند بر اثرات بصری و عینی آن ها بیفزاید. قرار گرفتن این ساختمان ها به صورت پراکنده امکان از بین بردن جلوه ها و مناظر بصری را کاهش می دهد و در مقابل، ساخت دیوار مانند این ساختمان ها اثرات عینی منفی برای ساکنین بافت مجاور و حتی ساکنین بلند مرتبه ها در ساختمان های دیگر دارد.

بنابراین می توان نتیجه گرفت که اگرچه تأثیرات عینی و بصری ساختمان های بلند تا حد زیادی در گرو پهنه های انتخابی برای احداث آن ها می باشد، اما ویژگی های معماری بنا نیز می تواند در افزودن بر اثرات عینی آن بی تاثیر نباشد قطعا در منظر شهری اثرات فراوانی خواهد داشت در مقابل این ساختمان های بلند مرتبه نیز اثرات مثبت و منفی متفاوتی از بعد سیمای شهری دارند به این نحو که اگر جنبه های ادراکات و ذهنی مقیاس انسانی را در نظر بگیرید همان طور که در تعریف آن آمده به معنای رابطه ای است بین ساختمان و حالات انسانی و همچنین به معنای رابطه ای است بین ساختمان و میزان توانایی پردازش اطلاعات توسط انسان که می تواند در ذهنیات افراد اثرگذار باشد.

عامل دیگر بحث اشرافیت هست که اینگونه ساختمان ها به دلیل ارتفاع زیادی که دارند اغلب اشرافیت زیادی به ساختمان های مجاور داشته و در بافت هایی که از نظر اجتماعی مردم درونگرا هستند ممکن است به دلیل اشرافیت به درون فضای خصوصی آن ها اثرات منفی در ذهنیت افراد ایجاد نماید.
در آخر می توان گفت اثرات مثبت و منفی که ساختمان های بلند مرتبه بر سیما و منظر شهری دارند متفاوت است و می توان با استفاده از راهکارهای اجرایی که در ادامه ارائه خواهد شد اثرات منفی آن را تا حدی کاهش داد.

راهکارهای اجرایی تأکید بر ساختمان های بلند مرتبه به منظور ایجاد سیما و منظر شهری مطلوب تر

•   تأکید بر نورپردازی بخش های بالایی بنا در شب به دلیل ایجاد خوانایی در مناظر شبانه شهری
•   توجه به مقیاس، فرم و خصوصیات آن ها در نورپردازی بناهای بلند و تناسبب نورپردازی ها با این آیتم ها

•   تقویت حس جهت یابی در شهر به خصوص در شب
•  بهره گیری از تناسبات در نمای ساختمان های بلند مرتبه در راستای ایجاد مناظر مطلوب تر

•  مکان یابی صحیح و مطلوب بناهای بلند در راستای ایجاد نشانه و ارتقاء خوانایی در مناظر شهری
•  توجه به نمای بناهای بلند مرتبه ها به منظور افزایش جذابیت های بصری
•  هماهنگی با بافت پیرامون و تناسب همجواری ها در ساختمان های بلند در راستای فراهم آوردن منظر و چشم انداز مطلوب

•  توجه به توپوگرافی و مورفولوژی در مکان سنجی و موقعیت قرارگیری بنا به عنوان زمینه و بستر شهر
•  نظارت بر اجرای دستورالعمل ها، ضوابط و اصول سیما و منظر شهری در بناهای بلند و تدوین ضوابط ضروری در صورت بی توجهی به برخی از موارد ضروری
•  تأکید بر عناصر هویت بخش ساختمان های بلند به مناظر شهری
•  تأکید بر جنبه های ادراکی، کالبدی، معنایی و عملکردی مؤثر بر سیما و منظر شهر
•  بهره گیری از هویت معماری ایرانی – اسلامی در ساخت بناهای بلندمرتبه
•  استفاده از عناصر طبیعی، بام سبز و فضاهای سبز بر نمای ساختمان های بلند
•  توجه به اصول زیبایی شناسی (رنگ مصالح، مصالح، هماهنگی فرم و سبک طراحی، تناسبات، ریتم، مقیاس و …) در ایجاد بناهای بلند
•  حفظ و تقویت کریدورهای دید به خصوص ایجاد دیدهای استراتژیک به منظور ایجاد خوانایی به خصوص در بخش های حائز اهمیت شهر (بخش مرکزی، تاریخی، تجاری، بافت قدیمی و …)
•  بهره گیری از پتانسیل های بالقوه در بناهای بلند به منظور ایجاد زیبایی بصری در منظر شهر
•  حذف عوامل ایجاد کننده ی اغتشاش بصری از دید عموم
•  رعایت ارزش های زیباشناختی مؤثر بر سیما و منظر شهری (خوانایی، هویت، تشخص و …) در راستای ایجاد مناظر شهری مطلوب
•  جلوگیری از بلندمرتبه سازی در مناطق خاص و ویژه (مناطق با آلودگی بالا، مناطق با تراکم بسیار بالا و …)
•  تدوین ضوابطی ویژه جهت محدود نمودن ارتفاع ساختمان ها در مناطق ویژه شهری به منظور حفاظت از کریدورهای بصری مناظر شهری  

 

مطالب مرتبط:

محل بهینه قرارگیری مهاربازوهای دوبل در ساختمان های بلند مرتبه

ساختمان های بلند مرتبه، سیستم های هسته و مهاربازو

نوین ترین روش تخریب سازه های بلند مرتبه

منابع:

1. ضیافتی بافراست، عباس، «اصول و معیارهای شهرسازی در برج سازی»، انتشارات سخن گستر و معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، چاپ اول، 1388.
2.  دانشپور، سید عبدالهادی و مهدوی نیا، مجتبی و غیائی، محمد مهدی، «جایگاه دانش روان شناسی محیط در ساختمان های بلند مرتبه با رویکرد معماری پایدار»، نشریه هویت شهر، سال سوم، شماره 5، پاییز و زمستان، 1388.
3. کریمی مشاور، مهرداد و منصوری، امیر منصور و ادیبی، علی اصغر، «رابطه چگونگی قرارگیری ساختمان های بلند مرتبه و منظر شهری»،  نشریه باغ نظر، سال هفتم، شماره 13، بهار، 1389.
4. قادر بیگ زاده، رضا و طهماسبی، ارسلان، «کیفیت بخشی به سیما و منظر شهری در خیابان پاسداران سنندج»، اولین کنفرانس سالانه پژوهش های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری، یزد، موسسه معماری و شهرسازی سفیران راه مهرازی، 1394.
5.  زمانی فرد، هادی، «راهنمای تهیه چارچوب مدیریت منظر شهری معطوف به ارتقا هویت بصری»، پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: کامران ذکاوت، دانشگاه شهید بهشتی، رشته طراحی شهری، 1390.