در این مطلب می خوانیم:
راهکارهای اجرایی تأثیر نماد بر ایجاد هویت شهری
در حال حاضر به دلیل رشد و توسعه ی بسیار سریع شهرها و کم توجهی به رعایت شهرسازی و معماری بومی شهرها از لحاظ شهرسازی تا حدی دچار بحران هویتی شده اند. بنابراین توجه به هویت و اقدامات اساسی در راستای هویت بخشی به فضاها و مکان های شهری که نشان از فرهنگ جامعه می باشد، از اهمیت بالایی برخوردار است.
نمادها که در واقع همان نشانه های با هویت شهری هستند در فضاها و مکان های شهری قرار می گیرند، از لحاظ ارزشی، فرهنگی و هویتی بسیار اهمیت دارند، چرا که باعث ارتقا کیفیت فضاها و مناظر شهری بوده و منجر به درک بهتر برای حضور و برقراری تعاملات اجتماعی در فضاهای شهری می شوند.
در نهایت راهکارهای اجرایی توجه بیشتر به تأثیرگذاری نمادها در ایجاد هویت شهری ارائه می شود.
نماد
نماد را می توان به عنوان فرآیند شناختی در نظر گرفت که از معانی داده های ذهنی مشاهده گر نسبت به «موضوع» ایجاد می شود. که از عرف اجتماعی و یا تداعی موضوعی روان شناختی و حتی حادثه ایجاد شود. در واقع می توان گفت که نماد به بیان محتوای ذهنی با زبان فرم می پردازد. نماد علامتی است معنایی یا با قابلیت تحلیل معنایی که محتوایی فراتر از معنای اولیه را بیان می کند.
بر طبق نظر پیرس نماد علامتی است قابل تحلیل معنایی، یعنی علامتی است قابل درک معنوی که دارای محتوایی است که فراتر از تأثیرات آنی آن قرار دارد. نماد چیزی روانی را قابل درک و احساس می کند یا به عبارت دیگر، وسیله ایست برای عینیت بخشیدن صوری به یک محتوای ذهنی و وقتی که محتوای معنوی یک اثر مهمتر از اثر ظاهری آن باشد صحبت از یک اثر نمادین می شود.
از طرفی در ایجاد بناهای معماری از نماد استفاده های مختلفی می شود برای مثال عوامل فرهنگی و فردی در معنا کردن اطلاعات تأثیر به سزایی دارند تا آن جا که برخی از نمادها که برای گروهی واجد معنا هستند، ممکن است از نظر گروهی دیگر کاملا بی معنی باشند، که این موضوع در طراحی بناها، المان ها و … اهمیت زیادی دارد.
در طراحی و ایجاد انواع فرم شهرها در شهر، یک محیط، با هویت بصری می تواند به یک نماد تبدیل شود. عناصر موجود در محیط طبیعی مانند کوه، دریا، رودخانه، دشت و …را می توان به عنوان عوامل تشکیل دهنده نمادین شهر به شمار آورد. علاوه بر آن عناصر برجسته ی شهری اعم از کلیسا، مسجد یا میدان در طول زمان واجد وجه نمادین شده و به شکل گیری تصوبر ذهنی شهر کمک می کنند. خط آسمان یا سواد شهر نیز به عنوان یکی از عواملی است که به مرور زمان، خود عملکرد نمادین یافته و واجد معنی می شوند.
نماد گرایی ابتدا در هنر ظهور کرد و به تبع آن در اشکال دیگر زندگی مردم از جمله شهرها نمود عینیت یافت. به طوری که سمبولیسم یا نماد گرایی جنبشی بود که از 1885 تا 1911 بر هنر اروپا سایه افکند. در این شیوه هنرمند واقعیت ها را نه به طور مستقیم بلکه به صورت نمادها یا سمبل هایی تأثیر گذار ارائه می کرد. این نمادها متضمن چیزی جز شناخت ذهنی هنرمند از واقعیت ها نبوده اند.
نمادها در فضای شهری
مهمترین شاخص در ارائه ی تعریف از نمادها و شناسایی آن در شهر کوین لینچ بود. او سیمای شهر را بر اساس پنج عامل راه، لبه، گره، محله، نشانه تقسیم بندی کرده است. در تعریف لینچ از نشانه یا همان سمبل ها و نمادها آورده شده است، معمولا اشیایی که ظاهری مشخص دارند مانند ساختمان ها، علائم و … هستند.
نمادها و الگوهای شهری همیشه به عنوان علائم و نشانه های القا کننده تفکر و بینش حاکم بر شهرها مورد توجه بوده اند .این علائم، چنانچه با دقت و اندیشه ی متعالی انتخاب شوند، می توانند به عنوان رسانه ی عمومی بسیار مهمی ایفای نقش کنند و به آگاهی بخشی ساکنان شهر و حتی بازدیدکنندگان آن بپردازند.
هویت شهری
یکی از نیازهای مبرم اجتماع انسانی، احساس حس تعلق و امنیت است. در همین راستا هویت و عناصر هویتی در زندگی انسان موجب آرامش و ایجاد اعتماد به نفس و تمایل به تلاشی مستمر همراه با احساس امنیت می شود. هویت در شهر به واسطه ایجاد و تداعی خاطرات عمومی در شهروندان، تعلق خاطر را برای آنان فراهم آورده و شهرنشینان را به سمت شهروند شدن سوق می دهد. پس هر چند که هویت شهر، خود معلول فرهنگ شهروندان آن است، لیکن فرآیند شهروندسازی را تحت تأثیر قرار داده و می تواند باعث تدوین معیارهای مرتبط با مشارکت و قضاوت نزد ناظران و ساکنان گردد. هویت شهری زمانی معنادار خواهد بود که تبلور عینی در فیزیک شهر داشته و در واقع کالبد بیرونی و فیزیک شهر نمادی از هویت شهری باشد. هویت یک شهر را می توان از جنبه های مختلف: (کالبدی و طبیعی- انسانی و اجتماعی تاریخی و اقتصادی ) بررسی نمود و در واقع شکل گیری هویت شهری تحت تأثیر فرهنگ، شکل طبیعی و کالبد مصنوع شهر قرار دارد.
عوامل موثر بر ایجاد هویت شهری
شناخت هویت شهر بایستی بر پایه مؤلفه های تشکیل دهنده شخصیت آن فضا شناسایی شود، این مؤلفه ها عبارتند از: مؤلفه های طبیعی، مصنوع و انسانی که این موارد هر کدام صفات و متغیرهای خاص خود را دارا می باشند. حال در مورد هر کدام از این مولفه ها می توان مواردی را برشمرد:
- طبیعی: کوه، دشت، تپه، رود و …
- مصنوع: بلوک های شهری، میدان، محله، راه و …
- انسانی: فرهنگ، مذهب، زبان، آداب و رسوم و…
به منظور دست یابی به مناظر شهری مطلوب و فضاهای شهری با هویت بایستی دانش حوزه ها و رشته های مختلفی از جمله هنر، معماری، معماری منظر، شهرسازی، طراحی صنعتی، مطالعات اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی، روان شناسی و کلیه ی رشته های مرتبط را در نظر گرفت و با هم به کار برد.
وقتی طراح با فرهنگ، روحیه ی جامعه و هویت آن آشنایی عمیق و کامل داشته باشد، به راحتی می تواند مطلوب ترین بیان را با مخاطبان برقرار نماید. یکی از ابزارهای دستیابی به این مفهوم نماد شهری است.
نمادها به دلیل تأثیری که بر هویت بخشی به فضاهای شهری دارند همواره مورد توجه بوده اند و با توجه به اینکه در صورت رعایت کلیه ی موارد می توانند جزئی از فرهنگ و هویت شهر به شمار بیایند. بر این اساس همواره مورد توجه شهرسازان، طراحان، کلیه ی افرادی که در حوزه های مرتبط با شهر فعالیت دارند و حتی شهروندان، گردشگران شهری می باشد.
راهکارهای اجرایی تأثیر نماد بر ایجاد هویت شهری
در بخش پایانی راهکارهای اجرایی و کاربردی به منظور ارتقا هویت شهرها از طریق نمادهای شهری با هدف ساماندهی و ارتقای کیفی فضاهای شهری، ارائه می شود:
- تأکید بر شاخص شازی نمادها و المان های منحصر به فرد و ویژه ی شهر
- ارتقا کیفیت های بصری المان ها و نمادهای شهری
- شاخص سازی نمادهای شهری در ساعات تاریکی هوا از طریق نورپردازی آن ها
- حفاظت از المان ها و نمادهای باارزش و با هویت در شهر و جلوگیری از تخریب
- تأکید بر ارزش های فرهنگی و هویتی جامعه در راستای ایجاد المان ها و نشانه های مرتبط با فرهنگ و هویت
- رعایت اصول زیبایی شناسانه در طراحی و اجرا نمادهای شهری
- پرهیز از نصب المان ها و نمادهای تکراری، نامتناسب و ناهماهنگ با محیط شهری
- در نظر گرفتن مسائل اقلیمی – بومی و محلی
- تأکید بر اسطوره ای بودن و یادمان گرایی
- تأکید بر ارزش های ایرانی – اسلامی
- انتقال صحیح مفاهیم و پیام مورد نظر
- بهره گیری از نوآوری و خلاقیت
منابع
1. حاجی عبدلی، زهرا و عطاری، سروش، «ماهیت نماد، نشانه ها و نقش آن در ارتقای حس مکان فضای شهری»، همایش ملی عناصر زیباسازی شهری، شهرداری شیراز، 1392.
2. مدن دوست، نوید و مردیها، صبا، «تاثیر نمادها و عناصر برجسته و کهن معماری بر هویت شهری»، همایش ملی عناصر زیباسازی شهری، شهرداری شیراز، 1392.
3. نوریان، عالیه، «نماد، نشانه، شهر ایرانی»، همایش ملی عناصر زیباسازی شهری، شهرداری شیراز، 1392.
-
-
-
-
-
-
-
